Füyûzat Dergisi ve 1905 Sonrası Azerbaycan`da Türkçe Meselesi

Yıl 2018, Sayı: 36, 187 - 202, 01.06.2018

Zemine Ziyayeva

Öz

Füyuzat Dergisi 1906-1907 yılları arasında Bakü`de 32 sayıdan ibaret olarak yayımlanan “edebî, fennî, siyasî, ictimaî, müsevver, haftalık Türkçe mecmua-yı İslamiyedir.” Derginin naşiri Ali Bey Hüseynzade, mali destekçisi ise Azerbaycan`da 1900`lü yıllardan itibaren birçok gazetenin neşrine destek olan, yeni okulların faaliyete geçmesinde rol oynayan hayırsever, milyoncu Hacı Zeynalabidin Tağıyev`dir. Füyuzat, Ali Bey Hüseynzade`nin 1905 yılında neşrettiği Hayat gazetesinin devamı bir periyodiktir. Dergi, dönemin siyasî, kültürel, edebî konularına dokunması yanında sosyal konularda da çalışmalar neşretmiştir. Derginin ele aldığı güncel meselelerden birisi de dönemin tartışılan konusu edebî dil meselesidir. Makalede, 1905 yılından sonra Azerbaycan`da yaşanan dil sorununa eğilmiş, Füyuzat bağlamında Türkçe meselesi irdelenmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Füyuzat Dergisi, edebî dil, Türkçe, Hüseyinzade Ali Bey

Fuyuzat Magazine and the issue of Turkish in Azerbaijan after 1905

Öz

Fuyuzat magazine was published in Baku between 1905-1907, with 32 issues as “literary, scientific, political, social, weekly – periodic Islamic – Turkish journal”. The journal was edited by Ali Bey Huseynzadeh, and financed by Haji Zeynelabidin Tagiyev – the industrial magnate and philanthropist who supported the publication of several newspapers since 1900 and had an important role in opening new schools in Azerbaijan. Fuyuzat journal was the periodic continuation of the newspaper “Hayat” which was published in 1905 by Ali bey Huseynzadeh. The journal published articles that focused on political, cultural, literary as well as the social problems of the period. One of the actual issues of those years was literary language. This paper focused on the problem of literary language in Azerbaijan after 1905 and examined the use of Turkish language in the context of Fuyuzat

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Fuyuzat magazine, literary language, Turkish, Ali bey Huseynzadeh

Kaynakça

• AKPINAR, Yavuz (2001), “Gaspıralı`nın Türk Diline Bakışı”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara, Sayı: 12: 1.
• AKPINAR, Yavuz (2013), Çağdaş Türk Edebiyatları-I, Eskişehir: Anadolu Universitesi Yay.
• AVŞAR, Abdulhamit (2012), “Türkiye- Azerbaycan İlişkilerinde İleti Kaynağı Olarak Birey”, Atatürk Üniversitesi İletişim Dergisi, Ocak, Sayı 3: 1-18.
• DEVLET, Nadir (1999), Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• EROL, Ali (2011), “Modern Azerbaycan Edebiyatının Kuruluş Yıllarında Türkçe Meselesi”, Turkish Studies, Volume 6/1 Winter: 1042-1057.
• GEORGEON, François (1986), Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), (Çev. Alev Er), Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• GASPIRALI, İsmail (2008), Seçilmiş Eserleri: III, Dil-Edebiyat-Seyahat Yazıları, (Haz. Yavuz Akpınar), İstanbul: Ötüken.
• GASPIRALI, İsmail (2008), Seçilmiş Eserleri: 2, Fikrî Eserleri, (Haz. Yavuz Akpınar), İstanbul: Ötüken.
• HÜSEYNZADE, Ali Bey (2007), Seçilmiş Eserler, Bakü: Çaşıoğlu Neşriyatı.
• HÜSEYNZADE, Ali Bey (2007), Seçilmiş Eserleri, Bakü: Şark-Garp Neşriyatı.
• HASANOVA, Sedaget (2006), “Füyuzat” Jurnalı ve Dil Problemleri, Bakü: Elm.
• HASANOVA, Sedaget (2006), “Füyuzat” Jurnalı ve Edebi Dil, Bakü: Elm.
• HEYD, Uriel (2010), Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri, (Çev. A.Göke Bozkurt), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• KIRIMLI, Hakan (2010), Kırım Tatarlarında Millî Kimlik ve Millî Hareketler (1905-1916), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• LEWİS, Bernard (1996), Modern Türkiyenin Doğuşu (6. Baskı) (Çev. Metin Kıratlı), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Füyûzat (1906-1907), (2007), (Hazırlayan Ofelya Bayramlı), Ikinci neşr, Bakü: Çaşıoğlu.
• SWİETOCHOWSKİ, Tedeusz (1988), Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan`I 1905-1920, İstanbul: Bağlam Yayınları
• SWİETOCHOWSKİ, Tadeusz (1991), “1920 Öncesinde Rus Azerbaycan`ında Millî Kimliğin Yükselişi ve Edebi Dil Politikası”, (Çev. Saadettin Gömeç), (Bu makale Ethnic and Racial Studies, 14/1, London sayısında yayınlanmıştır).
• ÖKSÜZ, Yusuf Ziya (1995), Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TOKLUOĞLU, Ceylan, (2015), “Ziya Gökalp: Turancılıktan Türkçülüğe”, http://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/004-Ceylan-Tokoglu.pdf 15.12.2015) (erişim tarihi
• UYGUR, Erdoğan (2010), “Azerbaycan Matbuatında Füyûzat Dergisi”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 7, Sayı 2 (Haziran): 150-176.
• UYGUR, Erdoğan (2007), “Füyûzat ve Molla Nasreddin Dergilerinde Edebi Dil Tartışmaları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 4 (Aralık): 53-64.
• UYGUR, Erdoğan (2005), “Celil Memmedguluzade'nin Anamın Kitabı Piyesinde Dil ve Kimlik Şuuru”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-Turkish Journal of Social Research, yıl 9, sayı 3 (Aralık): 9-18.
• http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/erdogan_uygur_anamin_kitabi. pdf) (erişim tarihi 14.02.2014)
• JOHANSON, Lars (2002), “Türk Yazı Dillerinin ve Yazı Sistemlerinin Geçerliliğine Dair”, (Çev. Mustafa Uğurlu), Türkbilig, 2002/4: 71-79
• VELİYEV, Şamil (2009), “Füyuzat” Edebi Mektebi, Bakü: Elm ve Tahsil Neşriyyatı
• Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839-2000), (2005), Ed. Ramazan Korkmaz, Ankara: Grafiker Yayınları.
• YILDIRIM, İrfan Murat (2013), “Azerbaycan`da Matbuat Hareketlerinin Başlangıcı”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 2/2: 147-160
• ZENKOVSKY, Serge (2000), Rusya`da Türkçülük ve İslam, (Çev. Ali Nejat Ongun), Ankara: Günce Yayıncılık.
• cı İl I Bakı Türkoloji Tükoloji Gurultayı, (2006), Haz. Kamil Veli Nerimanoğlu, Alihaydar Ağakişiyev, Bakü: Çinar-Çap.