Eski Türklerde Mektup/Mektuplaşma Kavram Alanına Ait “Bitig”ler Üzerine Bazı Düşünceler

Yıl 2019, Sayı: 37, 11 - 20, 01.01.2019

Kenan Azılı

Öz

Eski Türkçe metinlerde sıklıkla karşılaşılan “bitig” ifadesinin terimleşme süreci, Türk kültür ve yazın tarihi açısından oldukça önemlidir. Bu terimin belirli dönemler içerisinde farklı anlam/kapsam alanları ile yaşayıp daha sonra daha dar bir kapsama ulaştığı örnekler üzerinden görülmektedir. Daha önceki bir çalışmada tarafımızdan örnekleri verilen bu son terimleşme sürecinin artık daha da ayrıntılandırılarak ele alınması zorunlu hale gelmiştir. Bitig teriminin başlangıcından beri Türk yazılı envanterinde kazandığı kavram alanlarından biri de “mektup”lar olmuştur. Terim, belirli dönemlerde mektup anlamıyla kullanıldıktan sonra farklı terimleşme süreçleriyle mektup anlam/kavram alanına ait daha spesifik terimler üretilmiştir. Bu çalışmada Türklerin mektup/mektuplaşma konusunda ürettiği terminoloji ele alınarak Türklerde bu terminoloji vasıtasıyla yazın alanının sınırları belirlenmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

bitig, mektup, mektuplaşma, yazın, terim

Some Thoughts On “Bitig”s Relative To Concept Of Letter/Corresponding In Old Turks

Öz

The term process of the “bitig” word, which is frequently encountered in ancient Turkic texts, is very important in terms of Turkish culture and literary history. This term is seen through examples that have lived with different meaning / coverage areas within certain periods and then reached a narrower scope. It has now become compulsory to deal with more detail this final term process which was given by our earlier work. One of the conceptual areas in which the term “bitig” has gained in Turk written inventory since its beginning has been “letters.” After the term was used with the meaning of "letter" in certain periods, more specific terms related to “letter” meaning/concept field have been produced by different terms of term process. In this study, the boundaries of the this literature field will be made to determine in Turks through these terminologies, dealing with the terminology that Turks produced about letter/corresponding

Anahtar Kelimeler

bitig, letter, corresponding, literature, term

Kaynakça

• ARAT, Reşit Rahmeti (2008), Kutadgu Bilig, İstanbul: Kabalcı Yay.
• AZILI, Kenan (2018), “Eski Türkçede Bitig Adları”, Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu, 1(1): 270-299.
• BARAT, Kahar (2000), The Uygur-Turkic Biography of the Seventh-Century Chinese Buddhist Pilgrim XUANZANG Ninth and Tenth Chapters, Indiana: Indiana University Research Institute for Inner Asia Studies Bloomington.
• CAFEROĞLU, Ahmet (2011), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• CLAUSON, Sir Gerhard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• ÇAPRAZ, Erhan (2017), “Mizahî Bir Mektup ve Kuşbazlığa Dair Bir Vesika: Balat Şeyhi Vahyî Efendi’nin Bağdat Valisi Hasan Paşa’ya Gönderdiği Mektup”, Türkbilig, 34: 211-228.
• DERDİYOK, İ. Çetin (1999), “Osmanlı Devrinde Mektup Yazma Geleneği”, Osmanlı, IX: 731- 740.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2015), Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk -Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin-, Ankara: TDK Yay
• FELBER, H. (1984), Terminology Manual, Paris: UNESCO and Infoterm
• GOLDEN, Peter B. (2002), Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev.: Osman Karatay, Ankara: Karam Yay.
• HAMİLTON, James (1986), Manuscrits oiugours du IX-X siécle de Touenhouang, T. 1-2, Paris.
• KAGEURA, Kyo (1999), “Theories 'of' Terminology: A Kuest for a Framework for the Study of Term Formation”, Terminology, 5/1: 21-40.
• KAYA, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk -Giriş, Metin ve Dizin-, Ankara: TDK Yay.
• NALBANT, M. Vefa (2013), “Eski Türk Mektuplaşma Geleneği Üzerine Kutadgu Bilig Açısından Bir Değerlendirme”, MTAD, 10/3: 6-30.
• ÖLMEZ, Mehmet (1994), Hsüan-Tsang’ın Eski Uygurca Yaşamöyküsü VI. Bölüm, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• ÖZYETGİN, Melek (2005), Orta Zaman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler, İstanbul: Ötüken Yay.
• REZAEİ, Mehdi (2018), “İlhanlılardan Kalan Dilsel Miras”, Türkbilig, 35: 17-28.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2001), “Eski Türkler Okur Yazar mıydı?”, Göktürk Devleti’nin 1450. Kuruluş Yıldönümü, Sempozyum Bildirileri, Yayına hazırlayan: Yücel Hacaloğlu, Yeni Avrasya Yayınları, Ankara: 23-37.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2011), “Eski Uygur Mektupları Üzerine”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 44: 209-228.
• TEKİN, Talat (2013), “İpek Yolu’ndan Bin Yıllık Mektuplar”, Makaleler II Tarihî Türk Yazı Dilleri, Ankara: TDK Yay.:277-285.
• TEZCAN, Semih (1975), Eski Uygurca Hsüan Tsang Biyografisi X. Bölüm, Ankara (teksir yöntemiyle 100 adet basılmıştır).
• ZIEME Peter (1985), Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, Berliner Turfantexte XIII, Berlin: Akademie-Verlag.