Bir Fransız Türkoloğun Dil Hazinesi: Jean Deny’nin Yayımlanmamış Türkçe Sözlüğü

Yıl 2019, Sayı: 37, 71 - 89, 01.01.2019

Şermin Kalafat

Öz

Fransa’da Türkoloji sahasının kurucu isimlerinden biri olarak sayılan ve çalışmalarıyla da Türkiye’de Türkolojiye yön veren Jean Deny , ilk baskısı 1921 yılında yayımlanan [Türk Dili Grameri Osmanlı Lehçesi ] isimli eseriyle tanınır. Jean-Paul Roux, Louis Bazin gibi Türkologların yetişmesinde rol oynayan Deny’nin Türkoloji el kitabı Philologiae Turcicae Fundamenta’nın hazırlanışında öncülük etmesi ve eserin ilk iki cildinin baş editörlüğünü üstlenmesi Türkoloji sahasında yerini sağlamlaştıran bir katkı olarak görülebilir. Çalışmaları arasında kelimelerin kökenleri üzerine de yazıları olan Türkoloğun, Zeki Velidî Togan’ın anılarındaki bir ayrıntıya dayanarak yaşadığı dönemde bir Türkçe sözlük hazırlığı içerisinde olduğu öğrenilmiştir. Kütüphane taramalarımızda kendisinin yayımlanmamış, dört çekmece içinde fişler halinde duran sözlüğüne ulaşılmıştır. Bu çalışmada, sözlüğün bulunuşu ve fişlerin mahiyeti hakkındaki bilgiler üzerinde durulacaktır

Anahtar Kelimeler

Sözlük bilimi, Türkçe Sözlükler, Türkoloji, Jean Deny

“TREASURY” OF A FRENCH TURCOLOGIST: JEAN DENY’S UNPUBLISHED TURKISH DICTIONARY

Öz

Jean Deny, one of the founders of the Modern Turkish Studies, beside his numerous articles, is mostly known for his voluminous Grammaire de la langue turque dialecteosmanli , for his chief-editorship during the preparation the Philologiae Turcicae Fundamenta as well as for his students as Louis Bazin and Jean-Paul Roux. A brief mention in the Memoirs of his life-long friend Zeki Velidî Togan about Deny’s endeavours to prepare a Turkish dictionary finally made us relocate the work in the BULAC Library in Paris which is kept in four drawers in the form of cards. In this article, we not only briefly present the author but also the physical proprieties, scope and the organisation of his dictionary according to a random sample

Anahtar Kelimeler

Lexicology, Turkish Dictionaries, Turcology, Jean Deny

Kaynakça

• AKÜN, Ömer Faruk, (1994), “Jean Deny”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, C. IX: 159-161.
• ATALAY, Besim, (2006), Divanü Lûgat-it-Türk, C. I-II-II-IV, Ankara: TDK Yayınları.
• ÇELEBİ, Evliya, (2006), Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, I. Kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu–Dizini, Haz. Robert DANKOFF-Seyit Ali KAHRAMAN-Yücel DAĞLI, İstanbul: YKY.
• DENY, Jean, (1921), Grammaire de la langueturque (DialecteOsmanli), Paris: E. Leroux, XXX+1218.
• DENY, Jean (1930). Sommaire des Archives Turques du Caire, Le Caire, Imprimeriel'Institut Français d'Archéologie Orientale du Caire, pour la Société Royale de Géographie d'Égypte.
• DENY, Jean, (1941). Türk Dili Grameri (Çev. Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Maarif Vekaleti.
• DENY, Jean, (2012), Türk Dili Grameri (Çev. Ahmet Benzer), İstanbul: Kabalcı Kitabevi.
• ECKMANN, János, (1958), “Jean Deny’nin Eserleri”, Jean Deny Armağanı, (Ed. JánosEckmann, Agâh Sırrı Levend, Mecdut Mansuroğlu), Ankara: TDK Yayınları : 7-18.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican ve AKKOYUNLU, Ziyat, (2014), Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş- Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: TDK Yayınları.
• HITZEL, Fréderic, (2008), “Jean Deny”, Dictionnaire des Orientalistes de la langue française. Paris: IISMM-Karthala.
• IŞIKSEL, Güneş, (2014), “Atlantisme et érudition. Dans lescoulissesdes Philologiae Turcicae Fundamenta (1948-1963)”. Güneş Işıksel & EmmanueSzurek, (der.), Turcs et Français. Unehistoireculturelle 1860-1960, Rennes: Pressesuniversitaires de Rennes: 353-364
• MANSUROĞLU, Mecdut, (1958), “Türkolog ve İnsan olarak Jean Deny”, Jean Deny Armağanı (Ed. JánosEckmann, Agâh Sırrı Levend, Mecdut Mansuroğlu), Ankara: TDK Yayınları : 5- 6.
• SZUREK, Emmanuel, (2010), “Le recteur, le professeur et le Büyük Önder. La Théorie de la Langue-Soleilsousl’oeil de Jean Deny”, Turcica, 42: 279-303.
• TOGAN, Zeki Velidî, (1999), Hâtıralar, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• ADIVAR, Abdülhak Adnan, (1945), Bilgi Cumhuriyetinden Haberler. İstanbul: Tasvir Matbaası.
• ÇELEBİ, Evliya, (1897), Seyahatname, Birinci Cild. İstanbul: İkdam Matbaası. Müteferrika Matbaası.
• KAŞGARLI, Mahmud, (1941), Divânu Lügati’t-Türk, Ankara: Alaeddin Kıral Basımevi.
• NAİMA, Mustafa, (1280), Tarih. IV. Cild, İstanbul: Matbaa-ı Amire.
• KUNÓŠ, Ignac, (1899), Chrestomathia Turcica. Budapeşte: A Keleti Kereskedelmi Akadémia segéd könyvei.
• SAFA, Peyami (perserāzād), (1922), “Sözde Kızlar”, Sabah, 28 Kasım 1922.
• SUPHİ, Hahmdullah, (1929), Meşihatin Beyannamesi Güne Bakan, Ankara: Türk Ocakları
• TEVFİK Mehmed, (1299), İstanbulda bir sene, Birinci Ay: Tandırbaşı, İstanbul: Matbaa-i Internet Sources
• GUICHARD, Benjamin, (2016), “Looking for Basset-Deny Collections. A research Project on French https://www.melcominternational.org/wp-content/content/past_conf/2016/2016 papers/GUICHARD_MI2016.pdf (retrieved 10 January 2019). the 30th 2015
• SZUREK, Emmanuel, (2010), “Jean Deny, La Turquie et la Turcologie Française”, Colloque Jean http://www.diffusion.ens.fr/data/audio/2010_03_27_szurek.mp3 (retrieved. 10 January 2019). ENS, 26-27 Mart 2010.