Tuvacada Sıfat ve Zarfların Pekiştirilmesinde Yeni Bir Tasnif ve Renk Adlarının Pekiştirmede Kullanılması

Yıl 2019, Sayı: 37, 99 - 112, 01.01.2019

Vildan Koçoğlu Gündoğdu

Öz

Türk dilinde sıfat ve zarfların pekiştirilmesi, bu kelimelerin anlamlarının yoğunlaştırılmasını ifade etmekte, bu pekiştirmeler morfolojik ve sentaktik yollarla yapılmaktadır. Bu konu, Tuva gramerlerinde, pekiştirme/kuvvetlendirme, formı usıleniya kaçestva 'kuvvetlendirme şekilleri'; küşteldirer çada 'pekiştirme derecesi' başlıkları altında incelenir ve her iki gramerde de pekiştirmenin üç yolla yapıldığı üzerinde durulur: 1 Eklerle +GIr: akkır 'apak', kökkür 'masmavi' 2 Hecenin bölünüp araya /p/ sesinin eklenmesiyle dop-doraan 'çarçabuk, hemencecik' 3 Kelimelerle tergiin ulug 'oldukça büyük' . Gramerlerde, renk adlarının pekiştirme / kuvvetlendirme unsuru olarak kullanılmasıyla ilgili herhangi bir bilgi bulunmamasına rağmen, sözlüklerde bu işlevle ilgili olabilecek anlamlandırmalar bulunmaktadır. İncelenen metinlerden hareketle Tuvacada kelime tekrarlarının ve kara, kızıl, kök renk adlarının, pekiştirme yolu olarak kullanıldığı görülmüştür. Bu da pekiştirmede farklı bir yapının daha varlığını ifade etmektedir. Bu makalede, Tuvacada sıfat ve zarfların pekiştirilmesinde farklı bir yol olan renk adlarıyla yapılan pekiştirmeler incelenecektir. Konuyla ilgili olarak, ilgili lehçenin kapsamlı sözlükleri taranmış, edebi eserlerden fişlemeler yapılmış ve bilimsel yazılardan faydalanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Tuvaca, Pekiştirme, Kelime Tekrarları, Renk Adları, Kara, Kızıl, Kök

A New Classification on the Intensification of the Meaning of Adjectives and Adverbs in Tuvan and Using Color Names in Reinforcement.

Öz

The reinforcement of degree adjectives and adverb comes to the meaning intensification of the meaning of these words and for this reinforcement are benefited from morphological and syntactic ways in Turkish Language. In grammars of Tuvan, the reinforcement / intensification is analysed under the title of formı usıleniya kaçestva and küşteldirer çada and in both grammar it is indicated that reinforcement is effectuated by using three ways: 1 with the suffixes +GIr: akkır 'snow-white', kökkür 'very blue' 2 by inserting /p/ sound into the first syllable dop-doraan 'very quickly' 3 with words tergiin ulug 'very big' . Although there isn't any information on this subject in grammars, in dictionaries there are meanings regarding this function. As a result of our research, it has been observed that reduplications and colour names such as kara, kızıl, kök, black, red, root are used as another way of reinforcement in Tuvan language. This implies the existence of a different structure in intensification. In this article, intensifiying constituted with colour names will be analyzed. In this article, comprehensive dictionaries of the relevant dialect were scanned, samples were compiled from literary works and scientific articles

Anahtar Kelimeler

Tuvan, Intensifiying, Reduplications, Colour Names, Black, Red, Blue

Kaynakça

• AĞAKAY, Mehmet Ali (1964), “Pekiştirmeli Sıfatlar”, Türk Dili, Cilt 13: 881-882.
• AKSAN, Doğan (1995), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ASLAN, Sema (2002), “Türkiye Türkçesinde Küçültme ve Pekiştirme Kavramları ve -CIk Eki Üzerine”, Türk Dili, C. 2002/I, S. 603, Mart: 224-228.
• ÇAĞATAY Saadet (1978), “Uygurcada Hendiadyoinler”, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara: Ankara Ü. DTCF Yay.: 29-66.
• DENY, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (Çeviren Ali Ulvi Elöve), İstanbul.
• DİZDAROĞLU, Hikmet (1973), “Türkçede Pekiştirme”, Türk Dili, S 254 (Eylül): 419-422.
• GENÇ, Reşat (1997), Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler, Ankara.
• GENÇ, Reşat (2009), Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil, Ankara: AKM Yayınları.
• HATİPOĞLU, Vecihe (1973), Pekiştirme ve Kuralları, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları 372.
• HATİPOĞLU, Vecihe (1981), Türk Dilinde İkileme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• HENGİRMEN, Mehmet (1999), Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınları.
• İNAN, Abdulkadir (1968), “Al Ruhu Hakkında”, Makaleler ve İncelemeler, Ankara: 259-267.
• İSHAKOV, F. G. & PAL'MBAH, A. A. (1961), Grammatika Tuvinskogo yazıka - fonetika i morfologiya, Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
• KALAFAT Yaşar (2012), Türk Halk İnançlarında Renkler, Ankara: Berikan Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LAUDE-CİRTAUTAS, Ilse (1961), Der Gebrauch der Farbbezeichnungen in den Türkdialekten, Wiesbaden: Harrasowitz Verlag.
• MAYZİNA, A. N. (2006), Semantiçeskoye pole tsvetooboznaçeniy v altayskom yazıke (v sopostavlenii s mongol'skim yazıkom). Dissertatsiya. Gorno-Altaysk.
• MONGUŞ, D.A. (2011), Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka, Tom II. Novosibirsk: Nauka.
• ÖGEL, Bahaddin (1984), Türk Kültür Tarihine Giriş, C.6. Ankara, s.176.
• SAT, Ş. Ç. & SALZINMAA, E. B. (1980), Amgı Tıva literaturlug dıl. Kızıl: Tıvanın Nom Ündürer Çeri.
• TATARİNTSEV, B.İ. (1987), Smıslovıye svyazi i otnoşeniya slov v tuvinskom yazıke. Moskva.
• TUNA Osman Nedim (1949), “Türkçede Tekrarlar-1”, Kowalski Özel Sayısı, İstanbul, C. III, No: 3-4: 429-477.
• TUNA, Osman Nedim (1950), “Türkçede Tekrarlar-2”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. IV: 35-82.
• TUNA, Osman Nedim (1986), “Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabiî Bir Ünsüz Dizisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1982-1983, Ankara: 163-228.
• ÜSTÜNER, Ahat (2003), Türkçede Pekiştirme, Elazığ.
• http://rtyva.ru/press_center/tyva_news/7465/?sphrase_id=21301