Khakas Names For Animals In P. S. Pallas’s “Zoographia Rosso-Asiatica”

Yıl 2020, Sayı: 39, 26 - 50, 12.05.2020

Şima Doğan

Öz

In order to clarify the periods when Khakas is not yet written language, scientific trips organized for the discovery of Siberia are very important. These scientific trips, which also compile information about the nature, natural resources, ethnography, history of the region and the languages of the groups living in that geography, provide valuable materials for the Khakas dialects of that period. One of those who made these trips is Peter Simon Pallas. One of the important works of P. S. Pallas is Zoographia Rosso-Asiatica, where he comprehensively handles animals. In this article, the animal names of Khakas dialects in that work, which also contains important information about Turkic dialects, will be determined and the vocabulary about Khakas names for animals will be revealed before the writing language.

Anahtar Kelimeler

P. S. Pallas, Zoographia, Khakas dialects, animal names

P. S. Pallas’ın “Zoographia Rosso-Asiatica” Adlı Eserinde Hakas Ağızlarına Ait Hayvan Adları

Öz

Hakas Türkçesinin henüz yazı dili olmadığı dönemleri aydınlatabilmek adına Sibirya’nın keşfi için düzenlenmiş olan bilimsel geziler oldukça önemlidir. Bölgenin tabiatı, doğal kaynakları, etnografyası, tarihi ve o coğrafyada yaşayan grupların dilleri hakkında da bilgilerin derlendiği bu bilimsel geziler, o döneme ait Hakas ağızlarına dair de değerli malzemeler sunmaktadır. Bu gezileri gerçekleştirenlerden biri de Peter Simon Pallas’tır. P. S. Pallas’ın önemli çalışmalarından biri, hayvanları kapsamlı bir şekilde ele aldığı Zoographia Rosso-Asiatica’dır. Bu makalede, Türk lehçelerine dair de önemli bilgilerin bulunduğu söz konusu eserdeki Hakas ağızlarına ait hayvan adlarını tespit etmek ve yazı dili öncesi Hakas Türkçesine ait hayvanlarla ilgili söz varlığını ortaya koymak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

P. S. Pallas, Zoographia, Hakas ağızları, hayvan adları

Kaynakça

• BLÄSING, Uwe (2007), “The Chuvash Plant Names in Peter Simon Pallas’ Flora Rossica. A Study of Etymology and Language Interaction”, Proceedings PIAC 2003, Ankara, 39-55.
• BORGOYAKOV, M. İ. (1981), İstoçniki i istoriya izuçeniya hakasskogo yazıka, Abakan: Hakasskoe otdelenie krasnoyarskogo knijnogo izdatel’stva.
• BORGOYAKOV, M. İ. (1973), “Slovarnıye materilı po hakasskim dialektam XVIII v.”, Dialektı hakasskogo yazıka ( Red. D. F. Pataçakova), Abakan: Hakasskoe otdelenie krasnoyarskogo knijnogo izdatel’stva, 109-135.
• BORGOYAKOV, V. A. (2002), Leksika ohotı i rıbolostva v dialektah hakasskogo yazıka, Kandidatskaya dissertatsiya, Novosibirsk.
• BTS  Sevinç KAROL - Zekiye SULUDERE - Cevat AYVALI (2010), Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• HTS  Emine GÜRSOY NASKALİ vd… (Haz.) (2007), Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yay.
• BUTANAYEV, V. Ya. (1997), “Hakası: istoriçeskaya pomyat’ etnosa i sovremennost”, Narodı Sibiri: prava i vomojnosti (Red. A. P. Derevyanko, N. A. Alekseyev, İ. N. Gemuyev, İ. V. Oktyabr’skaya), Novosibirsk: İzdatel’stvo İnstituta arheologii i etnografii SO RAN.
• CASTRÉN, A. M. (1857), Versuch eines Koibalischen und Karagassischen Sprachlehre nebst Wörterverzeichnissen aus der Tatarischen Mundarten des Minusinschen Kreises, Buchdruckerei der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, St. Petersburg.
• DURMUŞ, Oğuzhan (2014), 18. yüzyıl Çuvaşçasının Söz Varlığı, Edirne: Paradigma Akademi Yay.
• DURMUŞ, Oğuzhan (2016), "P. S. Pallas’ın Sözlüğünde Türkçe Malzeme", Türkçenin Batılı Elçileri Sempozyumu Bildirileri (5-6 Kasım 2012 İstanbul), Ankara: TDK Yay.: 135-142.
• SIEMIENIEC-GOŁAŚ, Ewa (2001). “Chuvash Words in Pallas Dictionary (1787-89)”, Studia Turcologica Cracoviensia, Sayı 8: 121-140;
• HaRuSL  N. A. BASKAKOV - A. İ. İNKİJEKOVA-GREKUL (1953), Hakassko-russkiy slovar’, Moskva: Gosudarstvennoye izdatel’stvo inostrannıh i natsional’nıh slovarey.
• HRS  Hakassko-russkiy slovar’ (2006), Novosibirsk: Nauka.
• JONES, R. T. (2011), “Peter Simon Pallas, Siberia, and the European Republic of Letters”, İstoriko-biologiçeskie issledovaniya, 3 (3): 55-67.
• KÁROLY, László (2008), "Yakut Names For Animals in Pallas’s Zoographia", Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 61 (3): 295-323.
• KECSKEMÉTI, István (1968), “Index to P. S. Pallas «Zoographia»”, Studia Orientalia, 37/4: 13–79.
• KIZLASOV, İ.L. (2017). Hakası Osnovateli hakasovedeniya o vajneyşih vehah istorii, Moskva, Abakan: OOO “Knijnoe izdatel’stvo “Brigantina”, GBU RH “Hakasskoe knijnoe izdatel’stvo”.
• KİLLİ YILMAZ, Gülsüm (2002), Hakas Türkçesinin Ağızları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• KİLLİ YILMAZ, Gülsüm (2007), “Hakas Ağız Araştırmaları Tarihi”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3:105-124.
• KİLLİ YILMAZ, Gülsüm (2014), “Hakas Yazı Dilinin Ağız Temelinin Değişimi Üzerine”, Çağdaş Türkoloji Araştırmaları (Haz. Gülsüm KİLLİ YILMAZ, Radion D. SUNÇUGAŞEV), Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınlar: 414: 177-188.
• KUZMIN, Sergeius L. (1996), “The Taxonomic Position of Amphibian Species from ‘Zoographia Rosso-Asiatica’ by P. S. Pallas”, Advences in Amphibian Research in th Former Soviet Union, 1: 47-65.
• KW  A. J. JOKİ (Ed.) (1944), Kai Donners Kamassisches Wörterbuch, nebst Sprachproben und Hauptzügen der Grammatik, Societas Fenno-Ugrica, Lexica 8, Helsinki.
• MARAKUYEV, V. (1877), Petr Simon Pallas, Ego Jizn, Uçenıe Trudı i Puteşestviya, Moskva.
• ÖHTS  Ekrem ARIKOĞLU (2005), Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yay.
• PALLAS, P. S. (1811-1831), Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. 1–3. Petropoli, Academia.
• PARKER, Robert C. (1973), Contributions of Peter Pallas to science and exploration in Russia, Portland State University, The Master of Arts in History.
• RHS  D. İ. ÇANKOV (Red.) (1961), Russko-hakasskiy slovar’, Moskva: Gosudarstvennoye izdatel’stvo inostrannıh i natsional’nıh slovarey.
• SIEMIENIEC-GOŁAŚ, Ewa (2001), “Chuvash Words in the Pallas Dictionary (1787-1789)”, Studia Turcologica Cracoviensia, 8: 121-140.
• ST. JOHN, James Augustus (1839), The Lives of Celebrated Travellers (vol. 3), New York: Harper & Brothers, Harper’s Stereotype Edition.
• SVETOVIDOV, A.N. (1981), “The Pallas fish collection and Zoographia Rosso-Asiatica: an historical account”, Archives of History, 10 (1): 45-64.
• ŞAHİN, Erdal (2015), “Pyotr Simon Pallas’ın Sravnitelnıye Slovari Vseh Yazıkov i Nareçiy Sobrannıye Desnitseyu Vsevısoçayşey Osobı (İmparatoriçe Hazretlerinin Kendi Eliyle Topladığı Bütün Dil ve Lehçelerin Karşılaştırmalı Sözlükleri) Adlı Eserinde Türk Lehçeleri ve Ağızları”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, XI,1: 73-85.
• VSJ  A. G. KİL’ÇİÇAKOV(2014), Volşebnaya strana jivotnıh, Abakan: OOO “Kooperativ ‘Jurnalist’”.
• WENDLAND, Folkwart (1992). Peter Simon Pallas (1741-1811) Materialien einer Biographie, Teil I-II, Berlin-New York: Walter de Gruyter.
• https://publish.illinois.edu/petersimonpallas/recognition/