On the Word ‘Afacan’

Yıl 2020, Sayı: 39, 51 - 58, 12.05.2020

Hatice Şirin

Öz

There are two attempts on the etymology of the word afacan in Turcology literature. In this paper, the impossibility of these attempts was discussed in terms of linguistics and a new proposal was submitted. According to this proposal, the word afacan was derived from the second component of the Persian phrase merg-i mefâcân (مرگ مفاخان) by Evliya Çelebi.

Anahtar Kelimeler

The word afacan, Evliya Çelebi, word formation and deformation

Afacan Sözcüğü Üzerine

Öz

Türkoloji literatüründe afacan sözcüğü üzerine iki köken bilgisi denemesi bulunmaktadır. Bu yazıda, söz konusu denemelerin dilbilim açısından olanaksızlığı tartışıldı; sözcük üzerine yeni bir köken bilimi önerisi sunuldu. Bu öneriye göre, afacan sözcüğünün Evliya Çelebi tarafından Farsça merg-i mefâcân (مرگ مفاخان) terkibinin ikinci ögesinden analoji yoluyla türetildiği savunuldu.

Anahtar Kelimeler

Afacan sözcüğü, Evliya Çelebi, sözcük türetme ve çarpıltma

Kaynakça

• AHMET VEFIK PAŞA (2000), Lehçe-i Osmânî, Haz. R. Toparlı, Ankara: TDK Yayınları.
• AYDIN, H. (2017), “Oktay Akbal’ın Öykülerinden Türkçe Sözlük’e Katkılar”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, Volume 5, Issue 3, September 2017, 320-351
• BASKAKOV, N. A. (1991), Gagavuz Türkçesi Sözlüğü, Akt: İsmail Kaynak-Mecit Doğru, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• CLAUSON, Sir G. (1955), “Turkish Ghost Words”, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. 3/4 (Oct., 1955), 124-138.
• CLAUSON, Sir G. (1964), “Early Turkish Astronomical Terms”, Ural-Altaische Jahrbücher 35: 350-368.
• DANKOFF, R. (1991), An Evliya Çelebi Glossary. Unusual, Dialectal and Foreign Words in the Seyahat-name, Turkish Sources XII, Harvard University. (Türkçesi: Semih Tezcan, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü, İstanbul 2004: YKY).
• EBÜZZIYA TEVFIK (1306), Lugat-ı Ebüzziyâ, Konstantiniye: Matbaa-i Ebüzziya
• EREN, H. (2008), Türk Dil Kurumundan Eski Anılar, Ankara: TDK Yayınları.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi II. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (1998), Hzl. Z. Kurşun - S. A. Kahraman -Y. Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi IV. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (2000), Hzl. Y. Dağlı - S. A. Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi VI. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 Numaralı Yazmanın Transkripsiyon-Dizini (2002), Hzl. S. A. Kahraman-Y. Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi VII. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (2003), Hzl. Y. Dağlı - S. A. Kahraman - R. Dankoff, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi IX. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 Numaralı Yazmalarının Mukayeseli Transkripsiyonu - Dizini (2007), Hzl. S. A. Kahraman - Y. Dağlı - R. Dankoff, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GÖZAYDIN, N. (2017), “Türkçe Sözlük’e İki Yazardan Katkılar”, Türk Dili, Ekim 2017 Yıl: 68, S. 790: 18-27.
• GÖZAYDIN, N. (2019) “Üç Akran Yazardan Türkçe Sözlük İçin Katkılar”, Türk Dili, Temmuz 2019, 26-32.
• HULLE, Dirk van (2007), “Modernisn, Consciousness, Poetics of Process”, Modernism, eds. Astradur Eysteinsson, Vivian Liska, Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 321–337.
• GÜLENSOY, T. (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. I- II, Ankara: TDK Yayınları.
• GÜLSEVİN, G. (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (1972), “Dilde ‘Doğal Gelişme’ ve ‘Devrim’ Açısından Türk Dil Devrimi”, A.Ü.D.T.C.F. Türkoloji Dergisi, C. 4, S. 1: 97-114.
• KOŞAY, H. Z.-Aydın, O. (1952), Anadilden Derlemeler, Ankara: TTK Basımevi.
• MANSBRIDGE, J.-Flaster, K. (2005), “Male chauvinist, feminist, sexist, and sexual harassment: Different trajectories in feminist linguistic innovation”, American Speech, Vol. 80, No. 3, Fall 2005, 256-279.
• MENINSKI, F. M. (1680), Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicea-Persicea IV, İstanbul: Simurg Yayınları.
• OFFEN, K. (1987), “Sur l'origine des mots ‘féminisme’ et ‘féministe’”, Revue d’histoire moderne et contemporaine, tome 34, No. 3, Juillet-septembre, 492-496;
• Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu, İstanbul 1935: Devlet Basımevi.
• ÖZER, H-Şener, M. (2019), “Refik Halit Karay’ın. Hikayelerinden Türkçe Sözlük’e Katkılar”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 39, Ağustos 2019, 323-333.
• ÖZTEKTEN, Ö. (2009), “Her Söze Maydanoz”, Türk Dili, C. XCVII, S. 694: 501-509.
• POLAT, N. H. (2012), “Ömer Seyfettin’de İlginç Söz Varlığı”, Bilig, Güz 2012, S. 63: 189-210.
• REDHOUSE, Sir J. (1890), A Turkish and English Lexicon, Constanople.
• RICHARDSON, J.-Johnson, F. (1806), Dictionary, Persian, Arabic and English: With a Dissertation On The Languages, Literature and Manners of Eastern Nations (English, Persian and Arabic Edition), London.
• STEINGASS, F. (1963), A Comprehensive Persian-English Dictionary, London: Routledge&Kegan Paul.
• ŞEMSEDDIN SAMI (2015), Kamus-ı Türkî, Haz. Paşa Yavuzarslan, Ankara: TDK Yayınları.
• ŞENTÜRK, A. A. (2016), Osmanlı Şiiri Kılavuzu C. I, İstanbul: OSEDAM Yayınları.
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, cilt 3, E-İ, Ankara 1996: TDK Yayınları.
• Türkçe Sözlük (1974;1998), Ankara: TDK Yayınları.
• NEVALAINEN, T. (2001), “Shakespeare’s new words”: Reading Shakespeare’s dramatic language (Eds. S. Adamson, L. Hunter, L. Magnusson, A. Thompson, & K. Wales), London: Arden Shakespeare/Thomson Learning, 237-255.
• TIETZE, A. (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, İstanbul: Simurg Yayınları.
• UYSAL, İ.N. (2012), “Haldun Taner'in Hikâyelerinden Türkçe Sözlük'e Katkılar”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 8, Ocak 2012, 113-120.
• UYSAL, İ.N. (2015), “Salâh Birsel' in “Şıngır Mıngır” Sözcüklerinden Türkçe Sözlük'e Katkılar”, Turkish Studies, 10/16, Güz 2015, 1113-1128.
• WEHR, H. (1976), A dictionary of modern written Arabic, Ed by J. Milton Cowan, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• https://www.nisanyansozluk.com/?k=afacan