On The Use Of The Word “Dendân” In Classical Turkish Poetry

Yıl 2020, Sayı: 39, 147 - 156, 12.05.2020

Tuba Onat Çakıroğlu

Öz

Poets can use words expect the dictionary meaning in Classical Turkish Literature. When works is examined inpoint of words and mazmuns, frameworks of words of poets is determined. Poetical framework of words is evaluated according to different understandings in the historic cruise. To understand classical poetry requires reader who have a cultural accumulation from the time these works were given to the present day. In this study, different uses of the word “dendan” in a limitted number of couplet will be tried to be determined. Dendan is used within the meaning of lover’s tooth in classic poetry. Teeth are likened to pearls due to color, brightness, beauty of teeth, appearance like aline, and the mouth is thought like mother of pearl. Dendan is used as a concept in calligraphy and illumination art excepting literature. By remaining within the frame drawn by tradition, poets have given originality to their works by means of the meanings they attach to words.

Anahtar Kelimeler

dendân, tooth, dürr-i dendân, pearl, divan poetry

Klasik Türk Şiirinde “Dendân” Kelimesinin Kullanımı Üzerine

Öz

Klasik Türk edebiyatında şairler kelimeleri sözlük anlamları dışında farklı anlamlarda da kullanabilirler. Eserler kelime ve mazmunlar bakımından incelendiğinde şairlerin kelime kadrosu tespit edilir. Şairlerin kullandıkları kelime kadrosu tarihî seyir içinde kazandıkları değişik anlamlar doğrultusunda değerlendirilir. Klasik şiiri anlayabilmek okuyucunun eserlerin verildiği dönemden itibaren günümüze kadar gelen kültür birikimine sahip olmasını da gerektirir. Bu çalışmada “dendân” kelimesinin beyitlerdeki kullanımları tespit edilmeye çalışılacaktır. Dendân, klasik şiirde genel olarak sevgilinin dişi anlamında kullanılır. Dişlerin rengi, parlaklığı, dizi halinde bulunması ve ağzın sadef gibi düşünülmesi sonucu inciye benzetilir. Dendân edebiyat haricinde hat, tezhip ve mimaride de kavram olarak kullanılmıştır. Şairler geleneğin çizdiği çerçeve içinde kalarak, kelimelere yükledikleri anlamlar vasıtasıyla eserlerine orijinallik kazandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

dendân, diş, dürr-i dendân, inci, divan şiiri

Kaynakça

• AKDOĞAN, Yaşar, (1988), Ahmedî Dîvânından Seçmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• AYVERDİ, İlhan, (2011), Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• BOZKURT, Nebi, (1994), “Dendân-ı Saâdet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.XIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 57-58.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet, (1977), Yahyâ Bey Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet, (1979), Amrî Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, (1992), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• İNCE, Adnan, (2015), Ni’metullâh Ahmed Lügat-i Nimetu’llâh, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAÇALİN,Mustafa,(Tarihsiz),Âhî Divanı Ankara. Bkz. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10590,ahidivanimustafakacalinpdf.pdf?0 (Son Ulaşma Tarihi:05.02.2020)
• KAYA, Bayram Ali, (2017), Azmizâde Hâleti Dîvânı, Ankara. Bkz. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196456/azmizade-haleti-divani.html (Son Ulaşma Tarihi:05.02.2020)
• KÜÇÜK, Sabahattin, (1994), Bâkî Dîvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MACİT, Muhsin, (2017), Nedim Dîvânı, Ankara. Bkz. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196897/nedim-divani.html (Son Ulaşma Tarihi:05.02.2020)
• MENGİ, Mine, (1995), Mesihî Dîvânı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MEB Yayınları.
• SARAÇ, Mehmet Ali Yekta, (2002), Emrî Dîvânı, İstanbul: Eren Yayınları.
• SUNGUR, Necati, (2006), Tâcizâde Cafer Çelebi Heves-nâme (İnceleme- Tenkitli Metin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla, (2002), XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebi Tasvirler, İstanbul: Kitabevi.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla, (2016), Osmanlı Şiir Kılavuzu, İstanbul: OSEDAM Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat, (1997), Necati Bey Divanı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.