The Work of Zarif Beşir Titled “Uzbek Literature”: Perspective-Content Examination

Yıl 2019, Sayı: 38, 31 - 42, 31.12.2019

Bülent Bayram

Öz

The work "Uzbek Literature" published in 1930 by Tatarian author and researcher Zarif Beshiri was one of the first of its genre. However; The Tatarian roots of the author of such an important work about Uzbek Literature, which has a long tradition of written language, makes the study much more remarkable. Although it is not a voluminous work, the period it was written, its contents and the author’s perspective increase the importance of the study. Besides Beshiri’s similiar studies about Chuvash and Uigur literatures, his publication of a long story named Chuvash Girl Enise reveals his perspective. In this respect, the work called Uzbek Literature, is also important for revealing the perspective a Tatarian intellectual to the literature of Turkic communities. It is also significant for its being one of the first steps for the history of Uzbek literature. In this article, Beshiri’s work will be handled from this point of view.

Anahtar Kelimeler

Zarif Beshiri, Uzbek Literature, Uzbek Folk Literature, Uzbeks

Zarif Beşiri’nin “Üzbek Edebiyatı” Adlı Eseri: Bakış Açısı-İçerik İncelemesi

Öz

Tatar yazar, araştırmacı Zarif Beşiri’nin 1930 yılında yayımlanan Özbek Edebiyatı eseri bu alandaki ilk çalışmalardandır. Köklü bir yazı dili geleneğine sahip olan Özbek edebiyatı ile ilgili böyle bir eserin yazarının Tatar olması onu eseri dikkat çekici hâle getirmektedir. Çok hacimli bir eser olmasa da yazıldığı dönem, içeriği, yazarın değerlendirmeleri çalışmanın önemini artırmaktadır. Beşiri’nin Çuvaş ve Uygur edebiyatları konusunda yayımladığı benzer eserlerin yanı sıra Çuvaş Kızı Enise adlı bir de uzun öykü neşretmiş olması, onun bakış açısını da ortaya koymaktadır. Özbek Edebiyatı adlı eser bu bakımdan içeriği yanında Tatar aydınının Türk soylu halkların edebiyatına bakış açısını göstermesi bakımından da önemlidir. Aynı zamanda Özbek edebiyatı tarihçiliği için de ilk adımlardan birisi olması bakımından önemlidir. Bu makalede Beşiri’nin söz konusu eseri bu bakış açısı doğrultusunda değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Zarif Beşiri, Özbek edebiyatı, Özbek halk edebiyatı, Özbekler

Kaynakça

• AKÇURA, Yusuf (2011), “Türklük”, (Haz. Yılmaz Özkaya), Türk Yurdu Dergisi, Mayıs 2011, Cilt: 31, Sayı: 285.
• AKÇURİN, Yusuf, (1897), “Kazan Ulemasından Mercanî Efendi”, Malumat, 30 Kanunisani 1312, S. 69: 421-422.
• AKPINAR, Yavuz, (2010). “İsmail Gaspıralı’nın “Akgül Destesi” Adlı Biyografik Eseri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 29: 7-34.
• BATULLA, R. (2007), Urınnarı Cennette Bulsın! Merhum Şehisleribiz Turında Mersiyeler, Hetireler, Kazan: Ruhiyat.
• BAYRAM, Bülent (2018a), Zarif Beşiri ve Çuvaş Edebiyatı (İnceleme-Metinler), İstanbul: Paradigma Akademi Yayınları.
• BAYRAM, Bülent (2018b), “Tatar Yazar Zarif Beşiri ve Edebiyat Tarihçiliği Üzerine Değerlendirmeler”, Motif Vakfı Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu / (8-10 Kasın 2018), İstanbul: Motif Vakfı Yayınlar: 82-91.
• BEŞİRİ, Zarif (1928), Çuvaş Edebiyatı, Kazan: Tatarstan Devlet Neşriyatı.
• BEŞİRİ, Zarif (1930), Üzbek Edebiyatı, Kazan: Yanalif.
• BEŞİRİ, Zarif (1931), Uygur Edebiyatı, Kazan: Yanalif.
• GALİMOV, S. (2012), "Natsionalnoye v Tvorçestve Zarifa Başiri Na Materiale Oçerkov 'Çuvaşlar' (Çuvaşi) i Povesti 'Çuvaş Kızı Enise' (Çuvaşskaya Devuşka Anisa)", Çuvaşi i İh Sosedi Etnokulturnıy Dialog v Prostranstvenno-Vremennom Kontinuume - Materialı Mejregional'noy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii (s. Çeboksarı, 15-16 Noyabrya 2011 g.), Çeboksarı: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy İnstitut Gumanitarnıh Nauk: 49-58
• GALİMOV, S. (2017), Literaturno-Hudojestvennoye i Publitsistiçeskoye Naslediye Zarifa Başiri, Kazan: İYALİ im. G. İbragimova AN RT.
• GALİMULLİN, F. (2004), Tabigıylikke Hilaflık: (XX Gasırnın 20-30 Yıllarında Tatar Edebiyatının Üsiş Üzinçelikleri) Kazan: TKN.
• GAYNULLİN, M. (1958), "Zarif Beşiri ", Beşiri Z. Saylanma Eserler, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı: 3-8.
• ÖZKAYA, Yılmaz (2007). “Rusya Müslümanlarının Türkiye’de Tanıtılmasında Yusuf Akçura’nın Rolü”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara TDK Yayınları. S. 23.
• YÜZİYEV, N. (2001), Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 19 Tatar Edebiyatı III, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.