ZARİF BEŞİRİ’NİN 1931 TARİHLİ “UYGUR EDEBİYATI” ADLI ESERİ

Yıl 2020, Sayı: 40, 235 - 250, 16.12.2020

Bülent Bayram

Öz

Zarif Beşiri Çarlık Rusyası ve Sovyet Rusya dönemlerinde eser vermiş bir Tatar yazardır. Sırasıyla Çuvaş edebiyatı, Özbek edebiyatı ve Uygur edebiyatları üzerine yazmış olduğu eserler, modern dönemde ayrı yazı dilleri ile temsil edilen bu toplulukların edebiyat tarihi için de önemlidir. Makalede ele alınacak olan Uygur Edebiyatı adlı eser diğerleri ile kıyaslandığında en hacimsiz olanıdır. Çarlık Rusyasından Sovyet dönemine geçiş döneminin eserleri olarak yeni dönemin ideolojik etkileri eserde dikkat çeker. Yine de eser Türk boylarının edebiyat tarihçiliği bakımından önemlidir. Eserde Uygur edebiyatı genel bir bakış ile ele alınmış ve dönemin ünlü edebiyatçılarının eserlerinden örnekler verilmiştir. Makalede Uygur Edebiyatı adlı eser bu çerçevede değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Zarif Beşiri, Uygur edebiyatı, Uygurlar

Zarif Bashiri’s Work “Uighur Literature”, Dated 1931

Öz

Zarif Beshiri is a Tatar writer who wrote during the times of Tsarist Russia and Soviet Russia. His works on Chuvash, Uzbek and Uighur literatures, respectively are also important for the literary history of these communities, which are represented by separate written languages in the modern period. Uighur Literature, which will be discussed in the article, is the shortest one compared to others. The ideological effects of the new period draw attention in his book as the works of the transition period from Tsarist Russia to the Soviet period. However; the books are essential works in terms of literary historiography of the Turkic tribes. In the work, Uighur literature was handled with an overview and examples from the works of famous writers of that time. In the article, the work called “Uighur literature” will be evaluated within this framework.

Anahtar Kelimeler

Zarif Beshiri, Uighur literature, history of Uighur literature

Kaynakça

• BARAN, Lokman, (2007). “Çağdaş Uygur Edebiyatının Oluşması ve Gelişmesi”, Bilig, S. 42: 191-211.
• BAYRAM, Bülent, (2018a). Zarif Beşiri ve Çuvaş Edebiyatı (İnceleme-Metinler), İstanbul: Paradigma Akademi Yayınları.
• BAYRAM, Bülent, (2018b). “Tatar Yazar Zarif Beşiri ve Edebiyat Tarihçiliği Üzerine Değerlendirmeler”, Motif Vakfı Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu / (8-10 Kasın 2018), İstanbul: Motif Vakfı Yayınlar: 82-91.
• BAYRAM, Bülent, (2019). “Zarif Beşiri’nin Üzbek Edebiyatı Adlı Eseri: Bakış Açısı-İçerik İncelemesi”, Türkbilig, (38): 31-42.
• BEŞİRİ, Zarif, (1928). Çuvaş Edebiyatı, Kazan: Tatarstan Devlet Neşriyatı.
• BEŞİRİ, Zarif, (1930). Üzbek Edebiyatı, Kazan.
• BEŞİRİ, Zarif, (1931). Uygur Edebiyatı, Kazan.
• ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu, (2013). “Çağdaş Uygur Edebiyatı”, Çağdaş Türk Edebiyatları II, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları: 140-170.
• DEVLET, Nadir, (1998). 1917 Ekim İhtilali ve Türk-Tatar Meclisi İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk Tatarlarının Millet Meclisi 1917-1919, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• EHMİDİ, İmincan, (1996). Uyğur Edebiyatı Tarihi, Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• GALİMOV, S., (2012). "Natsionalnoye v Tvorçestve Zarifa Başiri Na Materiale Oçerkov 'Çuvaşlar' (Çuvaşi) i Povesti 'Çuvaş Kızı Enise' (Çuvaşskaya Devuşka Anisa)", Çuvaşi i İh Sosedi Etnokulturnıy Dialog v Prostranstvenno-Vremennom Kontinuume - Materialı Mejregional'noy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii (s. Çeboksarı, 15-16
• Noyabrya 2011 g.), Çeboksarı: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy İnstitut Gumanitarnıh Nauk: 49-58
• GALİMOV, S., (2017). Literaturno-Hudojestvennoye i Publitsistiçeskoye Naslediye Zarifa Başiri, Kazan: İYALİ im. G. İbragimova AN RT.
• GALİMULLİN, F., (2004). Tabigıylikke Hilaflık: (XX Gasırnın 20-30 Yıllarında Tatar Edebiyatının Üsiş Üzinçelikleri), Kazan: TKN.
• GAYNULLİN, M., (1958). "Zarif Beşiri ", Beşiri Z. Saylanma Eserler, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı: 3-8.
• KAŞGARLI, R.A., (2017). Çağdaş Uygur Edebiyatı Tarihi, (Ed. Neşe Harbalioğlu), Ankara: Gazi Yayınları.
• KORAŞ, Hikmet, (2015). Vatan Şairi Bir Uygur Mehemmetimin Obulkasımov (Almasbek), Konya: Kömen Yayınları.
• MARAŞ, İbrahim (2002). Türk Dünyasında Dinî Yenileşme, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• QARLUQ, Abdureşit Jelil, (2009) “Uygur Yenileşme Sürecindeki İstanbul Ekolü ve Onun Bazı Temsilcileri Üzerine’nün Etkisi Üzerine”, Türk Kültürü, 2009/2: 290-328.
• QARLUQ, Abdureşit Jelil, (2010). “Uygur Yenileşme Sürecindeki İstanbul Ekolü’nün Etkisi Üzerine”, Türk Kültürü, 2010/1: 72-112.
• ŞAHİN, Erdal, (2003). “Kazan Tatar Türklerinin Latin Alfabesi Mücadelesi”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 2003 (199): 42-45.
• TEVEKKÜL, Mihrullah, (2014). “Uygurlarda Ceditçilik Hareketi ve Onun Etkisi Üzerinde Genel Bir Değerlendirme”. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs 2014.. Eskişehir: Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB): 431-439.
• TÜRKOĞLU, İsmail, (2000). Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• YELOĞLU, Adem, (2019). “Uygur Yenileşme Süreci, Matbuatın Gelişmesi ve Yeni Hayat Gazetesi”, Cappadocia Journal of History And Social Sciences, Vol. 12: 40-54.
• YÜZİYEV, N., (2001). Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 19 Tatar Edebiyatı III, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• ZAMAN, Nurmehemmed, (1995). Uyğur Edebiyati Tarihi, Ürümçü: Şincan Maarip Neşriyatı.