UYGUR SİVİL BELGELERİNİN MOĞOL TARİHİ ARAŞTIRMALARINDAKİ ÖNEMİ

Yıl 2020, Sayı: 40, 251 - 260, 16.12.2020

Bilen Yılmaz

Öz

8-14. Yüzyıllar arasında yazıldıkları bilinen Uygur Sivil belgeleri, her ne kadar üzerlerinde net tarihler belirtilmese de Büyük Moğol İmparatorluğunun ilk yılları ile Yüan Hanedanı ve Çağatay Hanlığı ile doğrudan bağlantılı olduklarını gösteren ifadeler barındırırlar. Ne var ki bu belgeler ile ilgili yapılan çalışmaların Uygurların sosyo-ekonomik ve kültürel yapıları üzerine odaklanmaları nedeniyle çevresel unsurlar göz ardı edilmiştir. Biliyoruz ki, bu belgeler çevresel unsurlar arasında kalamayacak kadar siyasi tarihin merkezinde olan Moğolların Doğu Türkistan hâkimiyetine dair önemli bilgiler içermektedirler. Bölgenin ekonomik faaliyetleri, insanların birbirleri ile ve devletle olan resmi ilişkileri, idari yapının işleyiş tarzı ve toplumsal tansiyona dair çok sayıda bilgi sunan Uygur sivil belgelerinin bu yönü ile incelenmesi, kaynak yetersizliği olan Moğolların Türkistan hakimiyeti ile ilgili yapılacak yeni çalışmalara katkı sağlayacağına inanıyoruz.

Anahtar Kelimeler

Uygur sivil belgeleri, Moğollar, Doğu Türkistan

The Importance of Uighur Civil Documents in Mongol History Researches

Öz

The Uighur civil documents, known to have been written between 8-14. centuries, contain statements showing that they were directly related to the first years of the Great Empire of the Mongols and the Yüan Dynasty and the Chagatai Khanate, although no clear dates were indicated on them. However, environmental factors have been neglected because the studies on these documents focus on the socio-economic and cultural structures of the Uighurs. We know that these documents contain important information about the East Turkestan domination of the Mongols, which are at the center of political history that cannot be included among the environmental factors. We believe that the Uighur civil documents, which provide a lot of information about the economic activities of the region, the official relations of people with each other and the state, the way the administrative structure works and the social tension, will contribute to the new studies on the Turkistan domination of the Mongols who lack resources.

Anahtar Kelimeler

Uighur civil documents, Mongols, East Turkistan

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh, (2006). Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• ALMAS, Turgun, (2013). Uygurlar, İstanbul: Selenge Yayınları
• BRETSCHNEIDER, E. (1967). Mediaeval Researches from Eastern Asiaric Sources, London.
• BETİTİ, Hüseyin bin Ali, (2016). Ahval-i Müluk el-Tatar el-Moğol, (tashih: Resul CAFERİYAN), Kum.
• CAFEROĞLU, Ahmet, (1934). “Uygurlar’da Hukuk ve Maliye Istılâhları”, Türkiyat Mecmuası, IV, İstanbul.
• CİVELEK (AYAZLI), (2005). Dindışı Eski Uygurca Metinlerin Karşılaştırmalı Sözvarlığı, Yıldız Teknik Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• CLARK, Larry Vernon, (1975). Introduction To The Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th-14th cc.), Indiana University (Ph. D. Thesis).
• CUVEYNİ, Alaaddin Ata Melik, (1988). Tarih-i Cihan Güşa, (Çev. Mürsel ÖZTÜRK), I, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• GÜL, Bülent, (2004). Eski Türk Tarım Terimleri, Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• GÜL, Bülent, (2016). Moğolca İbni Mühenna Lügati, Ankara: TKAE.
• GÜZEL, Hasan, (2013). Eski Uygur Sivil Belgelerinde İktisat Terimleri, Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• İZGİ, Özkan, (1979). “Kao-Ch’ang Uygurları Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı: 32: 1-11, İstanbul.
• İZGİ, Özkan, (1981). “Uygur Alım-Satım Vesikalarında Cezanın Ödendiği Bazı Müessese ve Şahıslar”, VIII. Türk Tarih Kongresi, II, Ankara: TTK.
• İZGİ, Özkan, (2017). Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları, (Haz. Erkin Ekrem-Serhat Küçük), 2. Baskı, Ankara: TTK.
• KAFALI, Mustafa, (1976). Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• KAFALI, Mustafa, (2005). Çağatay Hanlığı, Ankara: Berikan Yayınevi.
• KARADAVUT, Arda, (2019). “Eski Uygur Hukuk Belgelerinde Onluk Yüzlük Sözcükleri Üzerine”, SUTAD, 47: 115-126.
• Moğolların Gizli Tarihi, (1986). (Çev. Ahmet TEMİR), 2. Baskı, Ankara: TTK.
• ÖGEL, Bahaeddin, (2002). Çingiz Han’ın Türk Müşavirleri, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık
• ÖZYETGİN, Ayşe Melek, (2004). Eski Türk Vergi Terimleri, KÖKSAV, Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi: 4, Ankara: KÖKSAV Yayınları.
• ÖZYETGİN, Ayşe Melek, (2014). İslam Öncesi Uygurlarda Toprak Hukuku, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• RACHEWILTZ, Igor De, (1983). “Turks in China under the Mongols: A Preliminary Investigation of Turco Mongol Relations in the 13th and 14th Centuries”, China among Equals The Middle Kingdom and its Neighbours, 10th-14th Century, (Ed. M. Rossabi), London.
• SMITH, John Masson, (1970). “Mongol and Nomadic Taxation”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 30.
• ŞEN, Abdullah, (2004). Uigurische Sprachdenkmaler’den Seçme Uygur Hukuk Belgeleri, İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• SPULER, Bertold, (1987). İran Moğolları, (Çev. Cemal Köprülü), Ankara: TTK.
• TOGAN, Zeki Velidi, (1946). Umumi Türk Tarihine Giriş, I, İstanbul: Hak Kitabevi.
• USUL İLİMLİ, Dilber, (2016). İlhanlı Döneminde Uygurlar, (Doktora Tezi), Konya.
• YAKUT, Esra, (2002). “Eski Türklerde Hukuk”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, I, 3: 401-426.