XII. YÜZYILA KADAR TÜRKÇE ESERLERDE METHİYE GELENEĞİ VE ŞAİR-HÜKÜMDAR İLİŞKİLERİ

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 42, 95 - 104, 29.12.2021

Vurgun Eyyub Elza Semedli [samadova]

Öz

Bu Çalışmada edebiyatta övgü geleneğinin tarihine kısa bir bakışla Türk edebiyatının ilk yazılı örneklerinden Orhun abideleri, eski Uygur metinleri ve Karahanlı dönemi eserlerindeki hakan sevgisi ve hakana övgü çeşitli yönleriyle incelenerek araştırma kapsamına alınmıştır. Hakan ve hükümdarların övülme sebepleri, övgü türünün özellikleri, işleniş şekli, konuları, yazılma sebepleri, hükümdar- şair ilişkileri dönemin özellikleri gözününde bulundurularak sosyal yönleriyle incelenmeye çalışılmıştır. Bu esnada Türk edebiyatında sonraki dönemlerde ortaya konan methiye edebiyatı ile de zaman zaman paralellikler kurulmuştur. Çalışma, var olan bir durumu belge incelemeye dayalı bir biçimde betimlediği için nitel veri analizi tekniklerinden yararlanılarak gerçekleştirilen tarama modelinde betimsel bir çalışmadır.

Anahtar Kelimeler

methiye geleneği, övgü, Orhun abideleri, Uygur ve Karahanlı edebiyatı.

Kaynakça

• Arat, R. R. (1992). Atabetü`l-Hakayık (AH). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ayan, A. (2005). Orhun Abidelerindeki Liderlik ve Yönetim Anlayışının Değerlendirilmesi. Erişim adresi http://www.elibrary.az/docs/jurnal/jrn2015_495.pdf. (Erişim tarihi 04.11.2016).
• Babaşov, M. (2012). Yenileşme dövrü edebiyyatının tarihi kökleri ve poeziyasının seciyyevi hüsusiyyetleri. Erişim adresi http://journal.qu.edu.az/article_pdf/1028_315.pdf. (Erişim tarihi 01.11.2016).
• Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Efendiyev, A. (1988). Hakanilik. İnam ve şübhe Kitabı. Bakı: Yazıçı Nəşriyatı.
• Ercilasun, A. B. (2007). Başlangıçtan 20.yy`a Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (1992). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gasımova, A. (2007). Cahiliyet Araplarının Egli-Menevi Durumu. Bakı: Nurlan Neşriyatı.
• İnalcık, H. (2003). Şair ve Patron. Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• İsen-Durmuş, T. I. (2006). II. Selı̇m Dönemı̇ Sonuna Kadar Osmanlı Edebı̂ Hâmı̂lı̇k Geleneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Bilkent Üniversitesi, Türk Edebiyatı Bölümü, Ankara.
• Has Hacip, Yusuf (1994). Kutadgu Bilig (KB). (Hzl. R. R. Arat). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hüseynzade, Ali Bey (2007). Seçilmiş Eserleri. Bakı: Çaşıoğlu Neşriyatı.
• Karaismailoğlu, A. (2003). Klâsik İran Şiirine ve Şairlerine Yöneltilen İdeolojik Tenkitler: Övgü, Fars Edebiyatının Yüzünde Utanç Damgası ve İslâm Tenkit Terazisinde Eski Fars Şiiri Kitapları. Nüsha, 10, 7-17. Erişim adresi http://adnankaraismailoglu.com/2016/02/29/289/. (Erişim tarihi 02.11.2016).
• Karasar, N. (2002). Bilimsel Araştırma Yöntemi (11. bs.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Kartal, A. (2001). Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu Saraylarındaki Edebî Faaliyetler Üzerine Düşünceler. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 55-70.
• Kartal, A. (2006). Türk-Fars İlişkileri. Türk Edebiyat Tarihi C. I. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kartal, A. (2007). Klasik Türk Edebiyatını Yeniden Tanımlamak. İ.Ü. Edebiyat Fak. Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına I. Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu (12-13 Nisan 2007) içinde (61-72. ss.). İstanbul.
• Kartal, A. (2008). Anadolu Selçuklu Devleti Döneminde Dil ve Edebiyat. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, 95-168.
• Klyaştorniy, S. G. (1964). Drevnetyurkskie Runiçeskie Pamyatniki kak İstoçnik po İstorii Sredney Azii. (Tercümesi: Qedim Türk Run Abideleri Orta Asiya Tarihinin Menbeyi kimi). Bakı: Nauka Neşriyatı.
• Krimskiy, A. E. (1981). Nizami i ego sovromenniki. Bakı: Elm Neşriyatı.
• Ögel, B. (1988). Türk Kültürünün Gelişme Çağları (Genişletilmiş 3. bs.). İstanbul: TDAV Yayınları.
• Öznurhan, H. (2006). Arap Şiirinde Fahr Teması. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, 149-160.
• Tekin, T. (1986). İslam Öncesi Türk Şiiri. Türk Dili, 409, 3-42.
• Tetley, G. E. (2009). The Ghaznavid and Saljuq Turks: Poetry as Source for Iranian History. Erişim adresi http://www.irane7000saale.com/pdf-Iran-7000/Latin- Iranology/13Ghaznavid%20and%20Seljuk%20Turk.pdf. (Erişim Tarihi 12.12.2016).
• Uzunçarşılı, İ. H. (1948). XII ve XIII Asırlarda Anadolu’daki Fikir Hareketleri ile İctimai Müessiselere Bir Bakış. III. Türk Tarih Kongresi, Ankara 15-20 Kasım 1943, Kongreye Sunulan Tebliğler içinde (287-306. ss.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yusifov, H. (1968). Nizaminin Lirikası. Bakı: ASEA Neşriyatı.
• Yusifov, H. (2014). Hakani Şirvani ve Edebi İrsi. Bakı: Lider Neşriyatı.
• Vambery, A. (1993). Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi. (Hzl. N. A. Özalp). Erişim adresi https://www.scribd.com/document/328639818/Arminius-Vambery-Bir-Sahte-Dervis-in-Orta-Asya-Gezisi-pdf. (Erişim Tarihi: 11.11.2016).