KIRIM YARLIKLARINDA GEÇEN KİŞİ ADLARI

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 42, 115 - 131, 29.12.2021

Mehmet Arpacı

Öz

Türk dilinin konuşulduğu sahalardaki kişi adlarının filolojik ve kültürel açıdan değerlendirilmesi, Türk dili tarihine ve sosyo-kültürel tarih çalışmalarına hizmet etmektedir. Farklı dönemlere ait yazılı belgelerdeki kişi adlarının incelenmesi, dinî, coğrafi ve kültürel farklılıkların etkisini belirleme açısından da önemlidir. Bu çalışmada Kırım Hanlığı döneminden kalma 378 yarlık (ferman) ve hattın (mektup) bulunduğu Zernov neşriyatındaki kişi adları incelenmiştir. Kırım sahasında geçen yerli ve yabancı kökenli kişi adları alt başlıklara ayrılarak listelenmiştir. Sonrasında Türkçe kökenli kişi adları yapı ve türlerine göre tasnif edilmiştir. Bu adlar filolojik ve tarihsel perspektif içinde incelenmiş, Türk dilinin tarihî belgeleriyle karşılaştırılarak Türk ad verme geleneği üzerinden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

ad bilimi (onomastik), kişi adları (antroponim), Türk ad bilimi, tarihî Kırım Türkçesi, Kırım Hanlığı, ad bilimi (onomastik), kişi adları (antroponim), Türk ad bilimi, tarihî Kırım Türkçesi, Kırım Hanlığı

Kaynakça

• Abdurrahman, V. (2004). Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme. Milli Folklor, 61, 124-133.
• Amanoğlu, E. K. (2000). Divanü Lûgat-it-Türk’deki Kişi Adları Üzerine. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15, 5-13.
• Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I-Metin (3. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (KB).
• Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları (CC).
• Bang, W., von Gabain, A. (1931). Analytischer Index zu den fünf ersten Stücken der Türkischen Turfan-Texte. Berlin: Akademie der Wissenschaften (TT).
• Baski, I. (1986). A Preliminary Index To Rásonyi’s Onomasticon Turcicum. Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Boratav, P. N. (2012). Oğuzların -Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University Press (ED).
• Doerfer, G. (1963-75). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-IV. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh (TMEN).
• Ed-Dürretü’l-Mudiyye fi’l Lügati’t-Türkiyye. (2003). (Hzl. R. Toparlı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (DM).
• El-Kavânînü’l-Külliyye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye. (1999). (Hzl. R. Toparlı, M. S. Çöğenli ve N. H. Yanık). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (KK).
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon C. 1. Wiesbaden: Otto Harrassowitz (OTWF).
• Ergene, O. (2017). Kutadgu Bilig’de Özel Adlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 58, 245-288.
• Güner, G. (2018). Memlûk-Kıpçak Sözlük ve Gramerlerinde Kişi Adları. Dil Araştırmaları, 23, 103-122.
• Kâşgarlı Mahmud (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). (Hzl. A. B. Ercilasun ve Z. Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (MK).
• Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî. (2000). (Hzl. R. Toparlı, S. Çöğenli ve N. H. Yanık). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (TA).
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri, Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lessing, F. D. (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Memmedli, Y. (1994). Eski Türkçede Şahıs Adları ve Unvanları. TDAY-Belleten, XLII, 95-110.
• Nadelyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R. ve Sçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Akademiya NAUK SSSR (DTS).
• Nâsırüd-dîn bin Burhânü’d-dîn Rabgûzî (1997). Ḳıṣāṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) II, Dizin. (Hzl. A. Ata). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (KE).
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ölmez, M. (2010). Eski Uygur ve Çin Kaynakları Işığında Orhon Yazıtlarında Geçen Yer ve Kişi Adları. 3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu içinde (629-640. ss.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Ölmez, M. (2013). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları: Metin-Çeviri-Sözlük. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Özyetgin, M. (2001). Türk Ad Bilimine Malzemeler: Kitābu’l-İdrāk li Lisāni’l-Etrāk’te Kişi Adları. Bilig, 19, 21-30.
• Poppe, N. N. (2009). Zemahşeri, Mukaddimetü’l-Edeb (Moğolca-Çağatayca Çevirinin Sözlüğü). (Çev. M. S. Kaçalin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Rásonyi, L. (1963). Türklükte Kadın Adları. TDAY-Belleten, XI, 63-87.
• Rásonyi, L. (1964). Türk Özel Adlarının Kaynakları. Türkoloji Dergisi, I(1), 71-101.
• Rásonyi, L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Redhouse, J. W. (2009). Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye. (Hzl. R. Toparlı, B. Eyövge Yılmaz ve Y. Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Roux, J. P. (2011). Türk Mitolojisi. (Çev. M. Y. Sağlam). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Tekin, T. (2013). Irk Bitig: Uygurca Fal Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu (IrkB.).
• Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (KTS).
• Türktaş, M. M. (2019). Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 17, 34-44.
• Velyaminov-Zernov, V. V. (2009). Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar. (Hzl. A. M. Özyetgin ve İ. Kamalov). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Velyaminov-Zernov, V. V. (2017). Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar (1520-1742 Kırım Tatarcasıyla Yarlıklar ve Mektuplar) 1. Cilt Metin, 2. Cilt Dizin. (Hzl. F. O. Atasoy). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zahirüddin Muhammed Bâbur Mirza (1993). Bâburnâme I-III. (Hzl. W. M. Thackston, Jr). Harvard Üniversitesi: Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü (Baburname).
• Zieme, P. (1977). Materialien zum Uigurischen Onomasticon-I. TDAY-Belleten, XXV, 70-86.
• Zieme, P. (1978-1979). Materialien zum Uigurischen Onomasticon-II. TDAY-Belleten, XXVI-XXVII, 81-94.
• Zieme, P. (1984). Materialien zum Uigurischen Onomasticon-III. TDAY-Belleten, XXXII, 267-283.