BİR DESTAN KAHRAMANI OLARAK CANGAR’IN ÇOCUKLUĞU

Yıl 2022, Cilt: 2022 Sayı: 43, 49 - 64, 26.06.2022

Özlem Çelebi

Öz

Kahramanın doğumu ve çocukluğuyla ilgili destan kalıpları, ilgili anlatmalar içerisinde az çok farklılıklar gösterse de Türk destanlarının genelinde ortaktır. Türk destanlarında var olan bu
temel yapının Moğollara ait Cangar Destanı’nda da mevcut olduğunu görmekteyiz. Bu makalede Moğol epik destan geleneğinin en önemli eserlerinden biri olan Cangar Destanı’ndaki çocukluk ve doğum ile ilgili destan kalıpları incelenmiştir. Böylece destanda var olan çocuksuzluk, olağanüstü doğum, kahramanın büyüyüşündeki olağanüstülükler, kahramanın öcünü alması gibi motifler ortaya konulmuştur. Bu konuyu ele alırken başvurduğumuz temel kaynaklar ise Ts. Damdinsüren’in Moğolca “Mongol Cangarın Tuuli” ve He Dexiu’nun “Cangar Destanı” adlı çalışmaları olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, kahramanlık destanı, Cangar Destanı, motif, kahramanın çocukluğu.

Kaynakça

• Başayev, A. N., Dyakiyeva, R. B. (2010). İstoriya Kalmıkii i kalmıtskogo naroda s drevneyşih vremen do naçala XIX veka. Elista.
• Bitkeev, N. Ts., Ovalov, E. B. (1990). Dzhangar: kalmytskiy geroicheskiy epos / Sostavpeniye toma, podrotovka teistov, issledovaniye, nommevtarii i slovar'. Moskova: Nauka.
• Bitkeev, N. Ts. (1997). Kalmytskiy geroicheskiy epos «Dzhangar»: poetika i traditsiya. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ulan-Ude: Nauk.
• Buyar, C. (2016). Geçmişten Günümüze Cangar Destanı. Millî Folklor, 109, 113-127.
• Çobanoğlu, Ö. (2018). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ.
• Damdinsüren, Ts. (2008). Mongol Cangar’ın Tuuli. (Hzl. R. Otgonbaatar). Ulaanbaatar.
• Dexiu, H. (2017). Cangar Destanı. (Çev. G. Özkaya). İstanbul: Canut.
• Gejin, C. (1997). Mongolian Oral Epic Poetry: An Overview. Oral Tradition, 12(2), 322-336.
• Gejin, C. (2001). The Oirat Epic Cycle of Jangar. Oral Tradition, 15(2), 402-435.
• Gül, B. (2006). Moğolistan’da Türkolojinin Gelişimi ve Moğolistan’da Yapılması Gerekli Türkoloji Çalışmaları. Y. Koç, S. Sağlam ve C. Gelekçi (Ed.), I. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu bildirileri içinde (203-217 ss.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• İbrayev, Ş. (1998). Destanın Yapısı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Jirmunskiy, (2011). Türk Kahramanlık Destanları (I.-II. Bölüm). (Çev. M. İsmail ve H. Arslan Erol). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kichikov, A. Ş. (1994). Geroicheskiy epos «Dzhangar»: sravnitel'no-tipologicheskoye issledovaniye pamyatnika. Moskova: Nauka.
• Laszlo, L. (1968). A mongol népköltészet. Budapeşte. https://www.szaktars.hu/akademiai/view/lorincz-laszlo-a-mongol-nepkolteszet-1969
• Lessing, F. D. (2017). Moğolca-Türkçe Sözlük. (Çev. G. Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mandzhiev. B. B. (2016). «Dzhangar» ı Dzhangarovedenıye: Izuchenıye ı Perspektıvy Issledovanıy. «Dzhangar» i epicheskiye traditsii tyurko-mongol'skikh narodov: problemy sokhraneniya i issledovaniya.
• Materialy III Mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii, posvyashchennoy 75-letiyu Kalmytskogo instituta gumanitarnykh issledovaniy RAN (Elista, 15–16 sentyabrya 2016), (152-157. ss.). Elista: KIGI RAN.
• Meletinski, Е. М. (2004). Proiskhozhdeniye geroicheskogo eposa: Ranniye formy i arkhaicheskiye Pamyatniki. Moskova: Vostochnaya Literatura.
• Mönhöö, B. (2011). «Zhangar»-yn Tarkhats Khıygeed «Zhangar»-yn Uusel Burdel. «Dzhangar»ı Epıcheskıye Tradıtsıı Rarodov Yevrazıı: Problemy Issledovanıya ı Sokhranenıya, Materialy Mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii. (Elista, 20-23 sentyabrya 2011), (104-109. ss.). Elista.
• Mulaeva, N. M. (2019). Semantika i sochetayemost' leksemy bogd (na materiale kalmytskogo geroicheskogo eposa «Dzhangar»). Oriental Studies, 41(1), 87-98.
• Neklyudov, S. Yu. (2019). Fol'klornyy landshaft Mongolii Epos knizhnyy i ustnyy. Moskova: Indrik.
• Pyurbeev, G. Ts. (2015). Epos “Dzhangar”: Kul'tura i yazyk (Etnolingvisticheskiye etyudy). Na russkom i kalmytskom yazykakh. Elista: KIGI RAN.
• Pyurbeev, G. Ts. (2016). Kalmytskiy geroicheskiy epos «Dzhangar»: dve modeli mira. «Dzhangar» i epicheskiye traditsii tyurko-mongol'skikh narodov: problemy sokhraneniya i issledovaniya. Materialy III Mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii, posvyashchennoy 75- letiyu Kalmytskogo instituta gumanitarnykh issledovaniy RAN (g. Elista, 15-16 sentyabrya 2016 g.), (13-15. ss.). Elista: KIGI RAN.
• Rinchindorji (2012). Moğol-Türk Destanları: Tipolojik Oluşum ve Gelişimi. (Çev. M. A. Yolcu). NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 221-239.
• Seleeva, Ts. B. (2017). Tematicheskaya struktura eposa «Dzhangar»: kalmytskaya versiya Eelyan Ovla i yeye sintszyan-oyratskiye sootvetstviya. (Yayınlanmamış doktora tezi). Kalmytskıy
• Nauchnyy Tsentr Rossıyskoy Akademii Nauk. Москва.
• Temir, A. (2016). Moğolların Gizli Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Todayeva, B. KH. (2009). YA izuchayu «Dzhangar». Kalmytsko-russkiy slovar'. Elista: Gerel.
• Tsevel, Ya. (1966). Mongol Khelnii Tovch Tailbar Toli, Redaktorlasan Kh. Luvsanbaldan, Ulsyn khevleliin khereg erkhlekh khoroo. Ulaanbaatar.
• Vladimirtsov B. Ya. (2003). Raboty po literature mongol'skikh narodov. Moskova: Vostochnaya Literatura.