HEİKKİ PAASONEN’İN CSUVAS SZÓJEGYZÉK ADLI SÖZLÜĞÜNÜN YENİ YAYINI NASIL HAZIRLANMALIDIR: YÖNTEMSEL BİR YAKLAŞIM

Yıl 2023, Cilt: 2023 Sayı: 46, 43 - 54, 25.12.2023

Vildan Çakmak

Öz

Çuvaşça üzerine yapılan çalışmaların bir kısmını Çuvaşçanın sözvarlığını ortaya koymayı amaçlayan sözlükler oluşturmaktadır. Heikki Paasonen tarafından 1908’de yayımlanan Csuvas Szójegyzék adlı eser de bu çalışmalardan biridir. Bu sözlük, 1950’de Türk Dil Kurumu tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Ancak bu çeviride ciddi sorunlar bulunmaktadır. Örneğin sözlüğün orijinalinde bulunan açıklamalardan, etimolojilerden bazıları, Türk Dil Kurumu çevirisinde bulunmaz. Bu çevirideki en büyük problem ise çeviri yazıyla ilgilidir. Paasonen sözlüğünde, genellikle Çuvaşça sözlüklerde kullanılandan farklı olarak Finnische-Ugrische Forschungen dergisinin çeviri yazı sistemini kullanmıştır. Sözlüğün Türk Dil Kurumu tarafından yapılan çevirisinde ise Paasonen’in çeviri yazımına karşılık “kurumca Türk diyalektleri için kabul edilen çeviri yazı sistemi” kullanılmıştır. Bu nedenle her iki yayında da sözcüklerin standart Çuvaşça biçimlerinin tespiti güçtür. Sözlüğün çevirisindeki bir başka sorun ise bazı sözcüklerin anlamlarının yanlış veya eksik verilmiş olmasıdır. Ayrıca sözlükte birçok kısaltma bulunmasına karşın Paasonen, bunların çok az bir kısmına yer vermiş, diğer kısaltmalar için ise bakılması gereken kaynakları belirtmiştir. Türk Dil Kurumu çevirisinde de aynı yöntem izlenmiştir. Sözlüğün orijinalinde örnek olarak verilen cümle ve yapıların çevirilerin bazıları da yer almaz. Türk Dil Kurumu çevirisinde bunların bir kısmının çevirisi verilse de bir kısmının çevirisi yoktur. Bu nedenle bu sözlüğün yeni bir yayınının hazırlanması oldukça önemlidir. Bu makalede öncelikle Csuvas Szójegyzék adlı sözlükten ve onun Türk Dil Kurumunca yapılan çevirisinden söz edilmiştir. Ardından sözlüğün yeni bir yayınının nasıl hazırlanması gerektiği sözlüğün orijinali ve Türk Dil Kurumunca yapılan çevirisiyle karşılaştırmalı olarak tartışılmıştır. Bunu yaparken yeni yayında olması gerektiğini düşündüğümüz biçim, tarafımızca hazırlanmakta olan sözlüğün yeni yayınından alınmıştır. Tartışma sonunda ulaşılan bulgular; yeni yayının çeviri yazımdaki güçlüğü gidermesi, sözlüğün orijinalindeki etimoloji, açıklama ve kısaltmaları tam olarak vermesi, örnek cümle ve yapıların çevirilerinin eksikliğini tamamlaması şeklindedir.

Anahtar Kelimeler

Heikki Paasonen, Csuvas Szójegyzék, Çuvaşça, sözlük.

Kaynakça

• Bayram, Bülent (2019). Çuvaş Türkçesinin sözlükleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 47, 35-76.
• Güzel, Sinan (2019). Heikki Paasonen ve Çuvaşça masal derlemeleri. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Paasonen, Heikki (1907a). Csuvas szójegyzék. Nyelvtudományi Közlemények, 37 (1-2. füzet.-melléklet), 1-48.
• Paasonen, Heikki (1907b). Csuvas szójegyzék. Nyelvtudományi Közlemények, 37 (3. füzet.-melléklet), 49-96.
• Paasonen, Heikki (1907c). Csuvas szójegyzék. Nyelvtudományi Közlemények, 37 (4. füzet.-melléklet), 97-144.
• Paasonen, Heikki (1908a). Csuvas szójegyzék. Nyelvtudományi Közlemények, 38 (1-2. füzet.-melléklet), 145-192.
• Paasonen, Heikki (1908b). Csuvas szójegyzék. Nyelvtudományi Közlemények, 38 (3. füzet.-melléklet), 193-244.
• Paasonen, Heikki (1908c). Csuvas szójegyzék. Budapest: A Magyar Tudományos Akadémia Kiadása.
• Paasonen, Heikki (1950). Çuvaş sözlüğü (çev. Türk Dil Kurumu-Kolektif). İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Paasonen, Heikki (1974). Tschuwaschisches wörterverzeichnis (tıpkıbasım A. Róna-Tas). Szeged: Studia Uralo-Altaica.
• Räsänen, Martti (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Róna-Tas, András (1974). Einleitung. Tschuwaschisches wörterverzeichnis (tıpkıbasım A. Róna-Tas). Szeged: Studia Uralo-Altaica.
• Setälä, Eemil Nestor (1901). Über die transskription der finnisch-ugrischen sprachen. Historik und vorschläg. Finnische-Ugrische Forschungen I (Heft I), 15-52.
• Türk Dil Kurumu (1937). T.D.K.’nun 1934-1936 çalışmaları üzerine Genel Sekreterliği raporu. 3. Türk Dil Kurultayı, 1936 : tezler, müzakere, zabıtlar, 8-29.
• Yılmaz, Emine (1999). Çuvaşça sözlükler. Kebikeç. 131-134.
• Yılmaz, Emine (2004). Türkiye Türkolojisinde Çuvaşça araştırmalarının sorunları. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II. 3231-3248.