KENDİ KELİMESİNİN KURDUĞU YAPILAR DUYGU KODLAYABİLİR Mİ?

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 48, 86 - 103, 27.12.2024

Ali Fuat Altuntaş

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1446877

Öz

Türkçenin niteleme düzeni ileriye doğrudur. Ancak dönüşlülük zamiri olarak adlandırılan kendi ulamı, niteleme düzenini pekiştirmeyle geriye doğru aktarır. Bu aktarma düzeni içerisinde kendi ulamı anlamı doğrudan etkiler, değiştirir, dönüştürür ve hatta kalıp ifadeler ortaya çıkartır. Ortaya çıkan ifadeler Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar romanı özelinde taranmış ve elde edilen verilerin duygu değeri taşıyıp taşımadığı tartışılmaya çalışılmıştır. İnsanlığın var olduğu andan itibaren tanıklanabilen, dil-zihin çerçevesinde oluşan, karmaşık, çok boyutlu, disiplinler arası, her dilde varlığı bilinen ve ruhsal bir ulam olan duygular, insan zihninde bir görüntüye oturtulamayan soyut kavramlar dizisidir ve sözlüksel/söz dizimsel kodlayıcılarla aktarılabilir. Bu çalışmayla sözü edilen kodlayıcılardan bir tanesinin de kendi ulamının oluşturduğu kalıp ifadeler olduğu ve bu ifadelerin hangi duyguları kodlayabildiğinin gösterilmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlam doğrultusunda disiplinler arası çalışmalarla evrensel değer kazanmış ve üzerinde tartışması en az bulunan temel duygular baz alınmıştır. Duygu değeri olduğu düşünülen dönüşlülük zamiri içeren ifadeler, temel duygular başlığı altında tasniflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dönüşlülük zamiri, Duygular, Tutunamayanlar.

Can Structures Formed by the Word Kendi Encode Emotions?

Öz

The qualification arrangement of Turkish is forward. However, the reflexive pronoun, ‘kendi’ reversely conveys the qualification arrangement with reinforcement. Within this transfer arrangement, the word ‘kendi’ directly affects, modifies and transforms the meaning, even resulting in set phrases. Emotions, which are complex, multi-dimensional, interdisciplinary, and known to exist in every language are a spiritual category that can be witnessed since the beginning of humanity, and they are formed within the framework of language-mind and a series of abstract concepts that cannot be put into an image in the human mind yet can be transferred with lexical/syntactic coders. This study aims to show that one of the encoders mentioned is the set phrases created by the word ‘kendi’ and show which emotions these expressions can code. These phrases were examined within the context of Oğuz Atay's novel ‘Tutunamayanlar,’ and the study attempted to discuss whether the phrases found had emotional value. In line with this aim, the study is based on the basic emotions that have gained universal value with interdisciplinary studies and are the least controversial. Expressions containing reflexive pronouns that are thought to have emotional value are classified under the heading of basic emotions.

Anahtar Kelimeler

Reflexive Pronoun, Emotions, Tutunamayanlar.

Kaynakça

• Adler, A. (2020). İnsan tabiatını tanıma. (A. Yörükân, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aksan, D. (2003). Dil, şu büyülü düzen. İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Arslan Erol, H. (2010). Kilis ağzında dönüşlülük zamiri. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 345-356. Aristoteles. (1926). The “art” of rhetoric. (J. H. Freese, Çev.). Loeb Classical Library, Cambridge, MA: Harvard University Press
• Atay, O. (1987). Günlük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atay, O. (1971, 1972). Tutunamayanlar. İstanbul: Sinan Yayınları.
• Ay, Ö. (2013). Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan dönüşlülük zamir(ler)i üzerine. Diyalektolog – Ağız Araştırmaları Dergisi, Kış – 7, Sayı 7, 13-30.
• Aydınoğlu, T. (2014). Analysis on Kendi: the reflexive pronoun acquisition in Turkish. Hacettepe Üniversitesi Yabancı Dil Olarak Türkçe Araştırmaları Dergisi, Yaz 1, 7-18.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Baydar, T. (2014). Pekiştirilmiş/Pekiştirmeli özne üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 21-32.
• Baysal, H. B. (2002). Oğuz Atay’ın hayatı-eserleri-sanatı. (Yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Böler, T. (2021). Türkiye Türkçesi biçim bilgisi-I. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ceritoğlu, M. (2014). Dönüşlülük zamiri ve Kırgız Türkçesindeki kullanımı üzerine. Turkish Studies, 9/3, Winter, 351-364.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. England: Oxford University Press.
• Cüceloğlu, D. (1997). İnsan ve davranışı – psikolojinin temel kavramları. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Çalışkan, N. (2024). Kendi sözcüğü üzerine: tür ve işlev odaklı bir değerlendirme. Türkbilig, 2024(47), 180-204.
• Çetinkaya, B. (2006). Türkiye Türkçesinde mutluluk ve üzüntü göstergeleri. (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çoktuksöken, Y. (1992). Dil ve edebiyat terimleri sözlüğü. İzmir: Cem Yayınevi.
• Demir, N. (2018). Türkçe sözcük bilgisi. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi. (A. U. Elöve, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Descartes, R. (2015). Duygular ya da ruh halleri. (Ç. Dürüşken, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınevi.
• Doğan, T. (2019). Güney Azerbaycan Türkçesinde “öz” ve “bile” zamirleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 45, 219-236.
• Durak, M. (1988). Türkçede “kendi” sözcüğü üzerine. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakülteleri Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 113-120.
• Ecevit, Y. (1989). Oğuz Atay’da aydın olgusu. İstanbul: Ara Yayıncılık.
• Ecevit, Y. (2017). “Ben buradayım…” Oğuz Atay’ın biyografik ve kurmaca dünyası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ekman, P. (2024, 25 Kasım). Erişim adresi: https://www.paulekman.com/universal-emotions/
• Ekman, P. (2024, 25 Kasım). Erişim adresi: http://atlasofemotions.org/
• Erdem, M.D., Karataş, M., & Hirik, E. (2015). Yeni Türk dili. Ankara: Maarif Mektepleri.
• Ergin, M. (1992). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gabain, A.V. (2007). Eski Türkçenin grameri. (M. Akalın, Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• Goleman, D. (2011). Duygusal zekâ neden IQ’dan daha önemlidir. (S. Yüksel, Çev.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gökdağ, B. A. (2011). Dil-beden ilişkileri bağlamında dönüşlülük zamirleri. Dil Araştırmaları, Güz, Sayı 9, 9-22.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Güven, M. (2015). Türkçede kendi zamiri ve kendi zamiri ile oluşmuş kelime öbeklerinin kuruluş biçimi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/4, 341-356.
• Hacızade, N. (2012). Bilişsel dilbilim açısından duyguların dili. İstanbul: Çizgi Kitapevi.
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde mental fiiller. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• İnci, H. (2007). Oğuz Atay’a armağan: Türk edebiyatının “oyun / bozan”ı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• İnci, H., & Türker, E. (2012). Oğuz Atay için bir sempozyum. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Karadavut, A. (2023). Organ adlarıyla kurulan Eski Türkçe deyimlerde duygular. Konya: Palet Yayınları.
• Karataş, M. (2019). Her yönüyle Türk dili. Kayseri: Kimlik Yayınevi.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Koşaner, Ö. (2005). Türkçede dönüşlü yapıların biçim-sözdizimsel özellikleri. (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• LeDoux, J. (2020). Duygusal beyin – duyguların gizemli dünyası. (A. Uysal, Çev.). İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Mclaren, K. (2024, 25 Kasım). Erişim adresi: https://karlamclaren.com/emotional-vocabulary-page/
• Moran, B. (2008). Türk romanına eleştirel bir bakış (2.Cilt). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Morgan, C. T. (1991), Psikolojiye giriş. Sirel Karakaş & Rükzan Eski (Ed.). Ankara: Meteksan.
• Öztekten, Ö. (2007). Dönüşlülük zamiri özne olabilir mi? Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 2, Sayı 55, 101-114.
• Plutchik, R. (1994). The psychology and biology of emotion. England: Harper&Collins.
• Sağır, M. (1993). Türk dilbilgisi II. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Solomon, R. (2007). Duygulara sadakat – hislerimiz, bize gerçekte ne anlatıyor? (F. Çoban, Çev.). Ankara: Nika Yayınevi.
• Tarhan, N. (2020). Duyguların dili – duygusal zekâya yeni bir yorum. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Temel, E. (2019). 14-16. yüzyıl Doğu Türkçesinde ‘öz’ ile kurulan sözcük öbekleri üzerine. Türkiyat Mecmuası, 29/1, 147-162.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara.
• Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı dil bilgisi terimleri sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Toprak, F. (2016). Kutadgu Bilig’de yönelme durumundaki dönüşlülük zamirlerinin işlevleri. Turkish Studies, 11/20, 583-604.
• Tutar, H. (2015). Davranış bilimleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada mental fiiller. (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.