On The Bashagach Dialect Of Khorasan Turkic

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 48, 114 - 126, 27.12.2024

Hasan Güzel , Taher Babaei

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1530696

Öz

Iran is one of the important spreading areas of Oghuz group Turkic languages. Khorasan Turkic, which is one of the Oghuz languages, is spoken today mainly in the North Khorasan and Razavi Khorasan provinces in the northeast of Iran. This language, which spreads over a wide area, is divided into sub-branches. Bashaghach, a former Persian settlement near Nishabur, is now home to a variant of Khorasan Turkic. It is interesting to note the variations in tense inflection, possessive suffixes and pronouns, and the sound changes in words. The use of the morpheme owdu for evidentiality and the loss of the -s sound in the first and second person conjugation of the conditional mood are characteristic features of this dialect. In addition, compared to other Khorasan dialects, rounding is noticeable in Beşağaç dialect. This variant, which is in danger of extinction, also provides rich data in terms of language contacts. This study focuses on the Bashaghach dialect of Khorasan Turkic, which has not been emphasised before. The data used in the study were collected through field research. It is thought to contribute to the studies on Turks living in Iran and Turkic variants in Iran.

Anahtar Kelimeler

Horasan Turkic, Bashaghach Dialect, language contacts, Turkic languages in Iran, Persian

HORASAN TÜRKÇESİNİN BEŞAĞAÇ AĞZI ÜZERİNE

Öz

İran, Oğuz grubu Türk dillerinin önemli yayılma alanlarındandır. Oğuz dilleri arasında yer alan Horasan Türkçesi, günümüzde, büyük oranda, İran’ın kuzeydoğusunda yer alan Kuzey Horasan ve Razavi Horasan eyaletlerinde konuşulmaktadır. Geniş bir alana yayılan bu dil alt kollara ayrılmıştır. Nişabur yakınlarında yer alan ve eski bir Fars yerleşim bölgesi olan Beşağaç, günümüzde Horasan Türkçesinin farklı bir varyantına ev sahipliği yapmaktadır. Beşağaç ağzındaki zaman çekimi, iyelik ekleri ve zamirlerdeki kullanım çeşitlenmeleri ve sözcüklerdeki ses değişimleri ilgi çekicidir. Kanıtsallık için owdu biçimbirinin kullanılması, şart kipinin birinci ve ikinci kişi çekiminde -s sesinin kaybolması bu ağzın karakteristik özelliklerindendir. Ayrıca diğer Horasan ağızlarıyla karşılaştırıldığında Beşağaç ağzında yuvarlaklaşmalar göze çarpmaktadır. Yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan bu varyant dil ilişkileri açısından da zengin veriler sunmaktadır. Bu çalışmada daha önce üzerinde durulmayan Horasan Türkçesinin Beşağaç ağzına yoğunlaşmaktadır. Çalışmada kullanılan veriler alan araştırması ile toplanmıştır. İran’da yaşayan Türkler ve İran’daki Türkçe varyantlar üzerine yapılan çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Horasan Türkçesi, Beşağaç Ağzı, dil ilişkileri, İran'daki Türk Dilleri, Farsça

Kaynakça

• Aikhenvald, A. Y. (2003). Evidentiality in typological perspective, typological studies in evidentiality, A. Y. Aikhenvald ve R. M. W. Dixon (Ed.) içinde (ss. 1-33). Amsterdam: John Benjamins.
• Baghırova, B. (2023). Kaşkaycanın toplum dilbilimsel durumu. Türkbilig 46, 369-377.
• Bozkurt, F. (2005). Türklerin dili. Ankara, Kapı Yayınları, 2005.
• Doerfer, G. (1978). Das Chorasantürkische. TDAY-Belleten 1977, 127-204.
• Doerfer, G. (1998). Turkic languages of Iran. The Turkic Languages, L. Johanson ve É. Á. Csató (Ed.) içinde (ss. 273-282). London and New York: Routledge.
• Doerfer, G. & Hesche, W. (2002). Horasan Türklerinin tarihi ve edebiyatı. (S. Tulu, Çev.). Türk Dünyası 14, 319-336.
• Doğan, T. (2015). Günbed ağzından iki masal ve dil özellikleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 39, 41-59.
• Doğan, T. (2016). Ġeşeng ginle. Horasan Türkçesi üzerine bir inceleme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Doğan, T. (2017). Türkiye Türkçesi ve Horasan Türkçesinin Bocnurd ağzında “Ve” anlamında sıralamanın görünümü. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 43, 87-105.
• Doğan, T. (2018). Horasan Türkçesinin Bochnurd ağzında kanıtsallık (evidentiality), SUTAD 44, 1-14.
• Ekici, C. (2017). Horasan Türkçesi ve Langar ağzı (giriş-gramer-metin-çeviri-sözlük). (Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Esmaeilabadi, G. (2022). Horasan Türkçesinin Gerivan ağzı üzerine. Tehlikedeki Diller Dergisi 21, 143-157.
• Güzel, H. (2022). Khalaj literary production in an electronic cultural environment and cultural sustainability. Milli Folklor 136: 94-108.
• Heyet, C. (2008). Türk dilinin ve lehçelerinin tarihî seyri (M. Öztürk, Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• Johanson, L. (2007). Türkçe dil ilişkilerinde yapısal etkenler (N. Demir, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Johanson, L. (2021). Turkic. United Kingdom: Cambridge Press.
• Rezaei, M. & Esmaeilabadi, G. (2018). Horasan Türkçesinin Cüveyn ağzı üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi Yayınları 6/13, 13-27.
• Tulu, S. (2005a). Bocnurd’dan folklor derlemeleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Tulu, S. (2005b). Horasan’dan masallar ve halk hikâyeleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Tulu, S. (2009a). Şehzade Kerem ile Aslı Han (Horasan Türkçesi varyantı). Konya: Kömen Yayınları.
• Tulu, S. (2009b). Horasan Türklerinden folklor derlemeleri (Bocnurd Ağzı). Konya: Kömen Yayınları.
• Tulu, S. (2009c). Horasan Türklerinden masallar ve halk hikayeleri. Konya: Kömen Yayınları.