SOME OBSERVATIONS ON PERSON & NUMBER MORPHEMES IN TURKISH

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 48, 104 - 113, 27.12.2024

Sinan Çakır

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1602760

Öz

The person and number morphemes in personal pronouns and nominal / verbal agreement affixes in Turkish are claimed to form portmanteau morphs in the current literature. That is to say, in several analyses, these morphemes are not represented by different affixes or zero morphs; rather, single morphs stand for both of them. For instance, the personal pronoun o(n) is referred to be “the third person singular pronoun”. Similarly, the bound morpheme /-(I)m/ is referred to be “the first person singular suffix” (Lewis 1967; Underhill 1976; Korkmaz 1992; van Schaaik 1996; Kornfilt 1997; Göksel & Kerslake 2011; Çiçekler 2016; Çakır 2022, e.g.). This analysis, however, leads to double number marking in some cases, which is rather problematic. For instance, when the plural suffix /-lAr/ is added to the third person singular pronoun o(n), these two morphs indicate both singularity and plurality. For this reason, the present study asserts that person and number morphemes do not always form portmanteau morphs in Turkish. Rather, in some cases, the person morphemes are phonologically realized while the number morphemes are added on them in the form of zero morphs. As a matter of fact, Turkish makes use of three different strategies while marking person and number: (1) forming a portmanteau morph, (2) using a zero morph and (3) suffixation. The study demonstrates how and when these strategies are applied in Turkish. The analysis presented here solves the problem of double number marking in personal pronouns and nominal / verbal agreement markers.

Anahtar Kelimeler

Turkish, morphology, person & number suffixes, zero morph, portmanteau morph

TÜRKÇEDEKi KiŞi & SAYI BiÇiMBiRiMLERi ÜZERINE BAZI GÖZLEMLER

Öz

Mevcut alanyazında, Türkçedeki kişi adıllarında ve adsıl / eylemsi uyum eklerinde var olan kişi ve sayı biçimbirimlerinin portmanto biçimcik oluşturduğu savlanmaktadır. Bir başka deyişle, bahsi geçen bu biçimbirimler farklı eklerle ya da sıfır biçimcikler ile değil, her ikisini de temsil eden tek bir biçimcik ile temsil edilmektedir. Örneğin kişi adılı o(n) alanyazında “üçüncü tekil kişi adılı” olarak tanımlanmaktadır. Benzer şekilde, bağımlı bir biçimbirim olan /-(I)m/ “birinci tekil kişi eki” olarak adlandırılmaktadır (Lewis 1967; Underhill 1976; Korkmaz 1992; van Schaaik, 1996; Kornfilt 1997; Göksel & Kerslake 2011; Çiçekler 2016; Çakır 2022, v.b.). Bu çözümleme bazı durumlarda sayı bilgisinin iki defa kodlanmasına sebep olmaktadır ki bu durum oldukça sorunludur. Örneğin, çoğul eki olan /-lAr/ üçüncü tekil kişi adılına eklendiğinde, iki biçimciğin birlikteliği hem tekilliği hem de çoğulluğu işaretlemektedir. Daha açık bir ifadeyle, {o(n)} ve {lAr}biçimbirimlerinin birleşimi ancak ve ancak “üçüncü tekil çoğul kişi adılı” şeklinde nitelenebilir ki bu durum çelişkiye sebebiyet vermektedir. Bu sebeple, mevcut çalışma kişi ve sayı biçimbirimlerinin her durumda portmanto biçimcik oluşturmadıklarını savunmaktadır. Bundan ziyade, bazı durumlarda kişi biçimbirimlerinin sesbilimsel olarak gerçekleştiğini iddia ederken, sayı biçimbirimlerinin sonradan sıfır biçimcik şeklinde eklendiğini savlamaktadır. Nitekim Türkçe kişiyi ve sayıyı işaretlerken 3 farklı yol kullanmaktadır: (1) portmanto biçimcik oluşturma, (2) sıfır biçimcik ekleme ve (3) sonek kullanma. Çalışma içerinde bu yolların ne zaman ve nasıl kullanıldıkları betimlenmektedir. Sunulan çözümleme kişi adıllarında ve adsıl / eylemsi uyum yapılarında ortaya çıkan sayı bilgisinin iki kez işaretlenmesi sorununa çözüm üretmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, biçimbilim, kişi & sayı ekleri, sıfır biçimcik, portmanto biçimcik

Kaynakça

• Alibekiroğlu, S. (2019). Türkiye Türkçesinde ikili biçimbirimler. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7 (17), 163-176.
• Boz, E. (2015). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çakır, S. (2022). The locality conditions on syntactic displacement. Anı Yayıncılık.
• Demir, N., Aslan Demir, S., Yılmaz, E., Erdem, M. & Yılmaz, E. (2017). Türkçe biçim bilgisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Dolunay, S. K. (2023). Türkçenin biçimbilimine ilişkin temel kavramlar. G. Arı & O. İpek (Ed.), In Dil eğitiminin temel kavramları (pp. 261-311). Ankara: İksad Yay.
• Çiçekler, A. N. (2016). Eski Anadolu Türkçesindeki eksiz yapılan ilgi ve belirtme durumları sıfır biçimbirim teorisiyle açıklanabilir mi? Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 163-176.
• Göksel, A. & Kerslake, C. (2011). Turkish: An essential grammar. London: Routledge.
• Güneş, G. (2021). Morphosyntax and phonology of agreement in Turkish. Syntax, 24 (2), 143-190.
• Kelepir, M. (2001). Topics in Turkish syntax: Clausal structure and syntax. [Unpublished Ph. D Dissertation] Massachusetts Institute of Technology.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. London: Routledge.
• Kunduracı, A. (2015). Türkçede aitlik ulamı ve biçimsel ifadesi. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1, 43-62.
• Lewis, G. (1967). Turkish grammar. Oxford: Oxford University Press.
• Underhill, R. (1976). Turkish grammar. Massachusetts: MIT Press.
• Uzun, N. E. (2004). Dilbilgisinin temel kavramları. Ankara: Kebikeç Yayınları.
• van Schaaik, G. (1996). Studies in Turkish Grammar. Turcologica, 28. Harrassowitz Verlag.
• Yıldız, İ. (2010). Sözlü dildeki bağımlı ardılların kullanım sıklığı. [Unpublished M.A. thesis] Dokuz Eylül Üniversitesi.