On The Structure Verb + -mAk + İyEk bol- In The Maniheist and Buddhist Turkish Texts

Yıl 2007, Cilt: 8 Sayı: 14, 3 - 21, 01.12.2007

Ferruh Ağca

Öz

This article studies the structure verb +-mAk + İyEk bol- , observed in the Uighur Turkish texts of the Maniheist and Buddhist groups. The form that appears when a word with a verbal noun suffix is conjugated according to six different persons and the forms that appear when the verb bol- takes imperative suffix –zUn, future tense suffix –gAy, and simple present tense suffix – (y)Ur are thought to have been used especially in religious texts in order to add the meaning of possibility or wish/ intention. This structure, which is observed in the Uighur Turkish texts of Maniheist and Buddhist groups, , is similar to tense and modality conjugation forms found in the other historical periods of the Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Old Uighur Turkish, Maniheist and Buddhist Turkish, grammar, subjuntions and imperatives.

Maniheist ve Budist Türkçe Metinlerde Fiil + -mAk + İyEk bol- Yapısı Üzerine

Öz

Bu yazıda, Uygurlardan kalan Maniheist ve Budist çevrelere ait Türkçe metinlerde geçen fiil + -mAk + İyEk bol- yapısı üzerinde durulmuştur. Bu yapıdaki –mAk isim-fiil ekli sözcüğün altı şahsa ait iyelik eklerini almasıyla ortaya çıkan şekil ile bol- fiilinin –zUn emir eki, -gAy gelecek zaman eki ve –(y)Ur/-mAz geniş zaman eklerini almış şekillerine ait örneklerin, özellikle dinî metinlerde cümleye “ihtimal”, “temenni/niyet” anlamlarını katmış olabileceği düşünülmektedir. Benzer bir şekilde Türk dilinin diğer tarihsel dönemlerinde de görülen başka analitik zaman ve kip çekimlerine benzeyen bu yapıya, Uygurlardan kalan hem Maniheist hem de Budist çevrelerde yazılmış Türkçe metinlerde rastlanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Eski Uygur Türkçesi, Maniheist ve Budist Türkçe, Gramer, İstek, Emir Kategorisi.

Kaynakça

• ATA, Aysu (2002), Harezm-Altın Ordu Türkçesi, İstanbul, Simurg Yay.
• BARUTCU-ÖZÖNDER, F. Sema (2002), “Eski Türklerde Dil ve Edebiyat”, Türkler C. 3, Ankara: 481-501.
• BODROGLİGETİ, András J. E. (2001), A Grammar of Chagatay, Muenchen.
• BROCKELMANN, C. (1954), Osttürkische Grammatik, Der Islamischen Litteratur-sprachen Mittelasiens, Leiden.
• ECKMANN, János (1988), “Çağatayca”, Tarihî Türk Şiveleri (Yay.: Mehmet Akalın), TKAE yay., Ankara: 211-245.
• --------------, (1988), “Harezm Türkçesi”, Tarihî Türk Şiveleri (Yay.: Mehmet Akalın), TKAE yay., Ankara: 173-210.
• --------------, (2003), Çağatayca El Kitabı (Çev: Günay Karaağaç), Ankara: Akçağ Yay.
• ERASLAN, Kemal (2000), “-sar/-ser İsim-fiil Ekinin Yapısı ve Fonksiyonları”, Hasan Eren Armağanı, TDK Yay., Ankara: 92-127.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (1984), Kutadgu Bilig Grameri –Fiil-, Gazi Üniversitesi Yay.: 33, Ankara.
• --------------, (2007), “Türkçede Emir ve İstek Kipi Üzerine”, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Makaleler, Dil – Destan – Tarih – Edebiyat (Yay.: Ekrem Arıkoğlu), Akçağ Yay., Ankara: 364-370.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, II Volum, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• --------------, (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill Handbook of Oriental Studies, Leiden- Boston.
• GABAİN, Annemarie von (1988), Eski Türkçenin Grameri, (Çev.: Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yay.
• GÖKÇE, Faruk (2007), Oğuz Türkçesinde Fiil Birleşmeleri, Tarihsel Karşılaştırmalı Bir İnceleme Denemesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• GRØNBECH, K. (1995), Türkçenin Yapısı, (Çev.: Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yay.
• GÜL, Bülent (2006), “Moğolistan’daki Türk Yazıtları Üzerine Yeni Bir Eser”, MTAD Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c. 3, s. 4, Ankara: 144-153.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1996), Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK yay. 638, Ankara.
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay.
• KONONOV, A. N. (1956), Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka, Moskova-Leningrad.
• KORKMAZ, Zeynep (1973), Marzuban-name Tercümesi, İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay.: 607, Ankara.
• KTLG I (2006), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I, -Fiil- Basit Çekim, Ankara: TDK Yay.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1988), “Eski Osmanlıca”, Tarihî Türk Şiveleri (Yay.: Mehmet Akalın), TKAE yay., Ankara: 247-276.
• RÄSÄNEN, Martti (1957), Materialien zur Morphologie der Türkischen Sprachen, Helsinki.
• SCHULZ, Peter (1978), Verbalnomina und Konverebien als Adverbiale Ergänzungen im Alttürkischen (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Frankfurt.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1996), “Bolsungıl Tep Tediler”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1988 (26 Eylül 1988-3 Ekim 1988), Ankara: 135-142.
• TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Simurg Yay.
• TENİŞEV, E. R. (1988), Sravnitel’no-istoriçeskaya Grammatika Tyurskih Yazıkov, Morfologiya, Moskva.
• TİMURTAŞ, F. K. (1994), Eski Türkiye Türkçesi, XV. Yüzyıl, Gramer – Metin – Sözlük, İstanbul.
• YAYLAGÜL, Özen (2005), “Eski Türkçede Nezaket İfadeleri”, Millî Folklor, yıl 17, s. 68: 151- 165.
• ZİEME, Peter (1969), Untersuchungen zur Schrift und Sprache der manichaisch-türkischen Turfantexte, Berlin (Yayınlanmamış Doktora Tezi).