TÜRK MİTOLOJİSİNDE ALKARISI VE RİZE YÖRESİ ANLATILARINA YANSIMALARI: CAZİ ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 47 - 62, 01.07.2023

Sefacan Doğru

Öz

İnsanlar erken tarihlerden itibaren anlam veremedikleri tabiat olaylarını açıklamak için çeşitli hikâyeler anlatma ve alegorikleştirme ihtiyacı hissetmişlerdir. Bu ihtiyaç, mitlerin ortaya çıkışında etkili olmuş ve insanlık tarihinde mitik anlatılara birtakım değerler yüklenmiştir. Mitolojinin, zamanla bir milletin veya farklı milletlerinin kültürel değerlerinin incelenmesinde başvurulan bir kaynak haline gelmesiyle karşılaştırmalı mitoloji disiplini ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada; Türk kültürünün mitik anlatılarında rastlanan Alkarısı ve Cazi karakterleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Türk dünyasında farklı adlandırmaları da bulunan Alkarısı’nın yeni doğum yapan kadınları, çocuklarını, atları ve kısrakları rahatsız ettiğine inanılmaktadır. Bu bağlamda anlatılan hikâyelerde genellikle Alkarısı’na değinilir. Fakat Rize yöresinde Alkarısı karakteri yerine bu tarz anlatılarda diğer bir adıyla Cazikarısı olarak da bilinen Cazi karakterinin yer aldığı görülmüştür. Yapılan çalışmada, ilgili karakterler hakkında bilgi verilerek benzer ve farklı yönlerine değinilmiş ve Rize yöresi anlatılarında Alkarısı yerine Cazi karakterine yer verilmesinin nedenleri ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, Türk mitolojisi, Alkarısı, Cazi, Alkarısı ve Cazi Karşılaştırması, Rize yöresi

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan (1961), “Untersuchungen Überal und Al-Frau in der Türkischen Volklitertur”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi Dergisi, 19(3-4), 165-176. Acıpayamlı, Orhan (1974), Türkiye’de Doğumla İlgili Âdet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. Ak, O. Naci; Çelik, F. Rasim. (2011) Rize Kültür Derlemeleri. Rize: Halk Eğitim Müdürlüğü Yayınları. Aksoy, Ö. Asım ve diğerleri (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü II. Cilt (C-D), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Alizade, Rövşen (2011). “Tıva ve Şor Kahramanlık Destanlarında Mitolojik Motifler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11/1, 33-43. Alptekin, A. Berat (1993), Fırat Havzası Efsaneleri. Antakya: Kültür Yayıncılık. Bayat, Fuzuli (2021). Mitolojiye Giriş, İstanbul: Ötüken Neşriyat.