LEYLÂ HANIM DÎVÂNI’NDA LEYLÂ TİPLEMELERİ

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 49 - 70, 24.12.2024

Sait Yılter

Öz

Klasik Türk şiiri, toplumu çepeçevre kuşatan sosyo-kültürel bir birikimdir. Bu nedenle şiir incelemesi yapılırken sadece metin değil, aynı zamanda şairin kendisi, yaşanılan coğrafya, din ve inanışlar, kültürel unsurlar da dikkate alınmalıdır. Klasik Türk şiirini daha iyi anlamak için şairin toplumu oluşturan bireylere bakış açısını sağlam bir şekilde tespit etmek gerekmektedir. Şiirdeki kelimeler ve kavramlar ile tip ve şahsiyetler ayrılmaz bütün oluşturmuştur. Şiirin/şairin iç dünyasına ulaşmak için bütüncül bir yaklaşım gerekmektedir. Klasik şiirde âşık tipinin cinsiyeti genellikle belirsizdir. Erkek divan şairlerinin çokluğu nedeniyle âşık tipi genellikle erkek şeklinde algılanmıştır. Bir kadın divan şairi olarak Leylâ Hanım da âşık tipiyle karşımıza çıkmıştır. Bu çalışmada genellikle Leylâ Hanım Divânı’ndaki mahlas beyitlerinden yola çıkılarak Leylâ tipinin hangi anlamlarda kullanıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Leylâ tipi/şahsiyeti ön planda tutulmuş, diğer kadın şairlerinin şiirlerindeki rol ve tip geçişlerine örnek olabilecek beyitlere de özellikle yer verilmiştir. Leylâ Hanım, Divânı’nda özellikle mahlas beyitlerinde- bir şahsiyet olarak kendisinden bahsetmiş, klasik şiir anlayışına uygun tiplemelerden yeri geldikçe faydalanmıştır. Leylâ Hanım, bir kadın olması nedeniyle tipleme seçiminde karmaşık bir seçim yapmak zorunda kalmıştır. Leylâ ve Mecnûn mesnevisindeki Mecnûn erkek iken yeri geldikçe Leylâ Hanım, Mecnûn tipini de üstlenmiştir. Şair divanında âşık, maşûk, kul, rind, peyrev, derviş gibi tiplemelerle kendisini ifade etmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Leyla Hanım, Divan, tipler, şahsiyetler, aşık tipi

Kaynakça

• Akalın, Haluk Şükrü vd. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan, Mehmet (2004). Leylâ Hanım Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ayverdi, İlhami (2011). Kubbealtı Lügati Misalli Büyük Türkçe Sözlük (2. Baskı). İstanbul: Kubbealtı Yayınları (Milliyet).
• Birici, Sevim (2010). Ahmed-i Dâȋ’nin Mahlas Beyitlerinde Hüsn-i Tahallus. Fırat University Journal of Social Science, 20 (2), 79-90. Erişim adresi: http:// https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/715877 [18.09.2023].
• Canım, Rıdvan (2018). Divan Edebiyatının Kaynakları. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Cebeci, Dilaver (2009). Divan Şiirinde Kadın. İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• Cebecioğlu, Ethem (2020). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü (7. Baskı). Ankara: Otto Yayınları. Çelik, Mehmet Furkan (2020). Klasik Türk Şiiri Odağında Tip ve Tiple İlgili Yaklaşımlar. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(44), 302-310 // Erişim adresi: http://sobider.com/mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=e256bb94-e3cc-4cfc-b208-bd8b74480af1.pdf&key=41498 [17.08.2023].
• Durmaz, Gülay (2005). Dîvân Şiirinde Rind. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (8), 57-76. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/214670 [14.05.2023]
• Esmer, Beril İzel (2020). Anadolu Sahası Tezkirelerinde Eğitim, Öğretim ve Yetiştiricilik. TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, SBE Türk Dili ve Edebiyatı, Basılmamış YL Tezi
• Güler, Ömer Faruk ve Yıldız, Merve. (2023). Eşrefoğlu Rûmȋ Dȋvânı’ndaki dinȋ tiplemeler üzerine bir değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 695-722. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2959587 [19.09.2023]
• İlhan, Bilge (2016). Sehî Bey Divanı’nda Dini Tipler. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3(6), 82-105. Erişim adresi: https:// https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/227558 [11.08.2023]
• Koç Keskin, Neslihan (2010). Maşûk, Âşık ve Rakip Arasındaki Hiyerarşik İlişkiler, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(3), 400-420. Erişim adresi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1428 [11.03.2023]
• Nas, Şevkiye Kazan (2017). Klasik Türk Şiirindeki Leylâ Mazmunundan Modern Türk Şiirindeki Leylâ İmgesine: Mehmet Akif’in Kaleminde Leylâ Şiiri, SUTAD. (42): 251-271. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/386703 [01.05.2023]
• Pala, İskender (2018). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü (29. Basım). İstanbul: Kapı Yayınları. Redhouse, Sir James (2001). Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları. Şemseddin Sami (1996). Kâmûs-ı Türkȋ. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şentürk, Ahmet Atilla (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler. Osmanlı Araştırmaları 15 Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/oa/issue/10963/131090 [11.02.2023]
• Tezcan, Nuran (2012). Divan Edebiyatında Aşk, Kadın Kahramanlar ve Kıyafet Değiştirme Motifi. Acta Turcica, IV, 2(1), 104-117. Erişim adresi: https://repository.bilkent.edu.tr/server/api/core/bitstreams/d32e5eac-e707-4ab7-8ec3-072f48d6dd66/content [28.04.2023]
• Tunç, Sema (2010). Klasik Türk Şiirinde Kadın Şahsiyetler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Prof. Dr. Turgut Karabey Özel Sayısı. 15, 233‐267. Erişim adresi: https://www.academia.edu/36057660/Klasik_T%C3%BCrk_%C5%9Eiirinde_Kad%C4%B1n_%C5%9Eahsiyetler [11.03.2023]
• Yekbaş, Hakan (2010). Sehȋ Bey Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, Ali (2006). Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yılter, Sait (2020). Leylâ Hanım ve Tarih Manzumeleri. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6 (2), 339-362. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/aicusbed/issue/57605/686939 [19.01.2023]