Türkiye’de Üç Kuşakta Değişen Aile: Çocuk Kitapları Örneği

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 375 - 395, 28.12.2020

Merve Namazcı Ali Fuat Arıcı

Öz

Aile toplumu oluşturan en küçük yapıdır. Çocuğun edebiyat ile tanıştığı ilk eğitim ortamıdır. Aile çocuğunu toplumun niteliğine ve değer yargılarına göre yetiştirmeye çalışır. Bu konuda ailenin en büyük destekçisi kitaplardır. Kitaplarda ailenin çocuklara sunuluş şekli çok önemlidir. Bu çalışmanın amacı Türk çocuk edebiyatı eserlerinde üç kuşakta (1970 öncesi, 1970 -2000 arası, 2000 sonrası) çocuklar için yazılmış eserlerde ailenin ele alınış şeklini inceleme ve değerlendirme yapmaktır. Bu amaçla belirtilen dönemler arasında yazılan çocuk edebiyatı eserlerinden 15 eser seçilmiştir. Seçilen eserlerdeki aile nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılarak içerik analizine tabi tutulup betimsel analiz yöntemi ile betimlenmiştir. Araştırma sonucunda incelenen eserlerde aile ile ilgili 164 özelliğe ulaşılmıştır. Üç dönem karşılaştırıldığında daha çok parçalanmış ailelere yer verildiği görülmüştür. 1970 öncesi dönemde ailelerin çocuklarına karşı tutumlarının koruyucu (kollayıcı) olduğu görülürken, 2000’ler ve sonrasında ebeveyn tutumunun demokratik (destekleyici) olduğu görülmüştür. 1970-2000 arası yazılan eserlerde ise ebeveynlerde otoriter (baskıcı) tutum görülmektedir. 1970 öncesi ve 2000 yılına kadar yazılan eserlerde çocukların ebeveynleri ile çatışma yaşamadığı görülürken 2000 sonrası dönemde ebeveyn çocuk çatışmalarının arttığı görülmüştür. Üç dönemde de en az ahlaka yer verilirken en çok sevgi, saygı ve yardımseverlik değerlerine yer verildiği tespit edilmiştir. Sanat, oyun ve sporun 1970-2000 sonrası eserlerde yer aldığı görülmüştür. Din ise eserlerde ağırlıklı olarak 1970 öncesinde yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı, Çocuk, Aile, Çocuk edebiyatı eserleri

Family Change In Three Periods In Turkey: Sample Of Children Books

Öz

Kaynakça

• Adak, N. (2005). Toplumun temel yapı taşı: aile. S. Güçlü (Edt.). Kurumlara sosyolojik bakış içinde (s. 49-91). İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Akandere, M., Baştuğ, G. ve Güler E. D. (2009). Orta öğretim kurumlarında spora katılımın çocuğun ahlaki gelişimine etkisi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 3(1), 59- 68.
• Akaroğlu, G., Dağ, N., Beserek, S., Selvi, M. ve Altıparmak Ş. (2019). Ebeveyn çocuk iletişiminde oyunun rolü. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 208-228.
• Alkan, E. Ö. (2018). Aile parçalanmasının okul başarısına etkisi: trabzon örneği. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4(5), 167-225.
• Aluş, Y. (2015). Kültürel ve toplumsal gerçekliğimiz açısından aile anlayışlarının ve Türk ailesinin değerlendirmesi. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(1), 15-24.
• Apaydın, H. (2001). Aile içi iletişimin çocuğun dinsel gelişimine etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(13), 320-337.
• Aral, N. (1999). Sanat eğitimi- yaratıcılık etkileşimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 11- 17.
• Araz, Y. (2013). Osmanlı toplumunda çocuk olmak. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Arıcı, A. F. (2016). Çocuk edebiyatı ve kültürü. Ankara: Pegem Akademi.
• Arıcı, M. ve Tüfekçi Akcan, A. (2018). Okul öncesi dönem çocuğu olan annelerin birlikte okuma davranışlarının ebeveynlik tutumları açısından incelenmesi. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 5(2), 22-45.
• Âşık Paşa. (2000). Garib-nâme I (Haz. K. Yavuz). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atasoy, E. (2006). Çevre için eğitim: çocuk doğa etkileşimi. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Aydın, M. (2016). Ailede çocuk ve ebeveyn ilişkisi. M. Aydın (Edt.). Sistematik aile sosyolojisi içinde (s. 167-177). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Aydın, M. Z. (2003). Ailede ahlâk eğitimi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(2), 125-158.
• Aydoğdu, F. ve Dilekmen M. (2016). Ebeveyn tutumlarının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi,11(2), 569-585.
• Aytaş, G. (2005). Okuma eğitimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(4), 461-470.
• Bayraktar, F. (1994). Eğitimde disiplin, ceza ve dayak üzerine. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1, 97-107.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Dikici, A. (2001). Geleneklerin toplumdaki yeri ve önemi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 251-258.
• Dinç, A. (2007). Ergenlerde anne-baba tutumları ve dini yönelim. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Durmuş, R. (2006). 3-6 yaş arası çocuğu olan ebeveynlerin kişilik özellikleri ile anne-baba tutumlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Er, Z. ve Arıcı A. F. (2018). Ortaokul öğrencilerinin okuma becerilerinin geliştirilmesinde ailenin etkisi. Türkiye Eğitim Dergisi, 3(1), 1-21.
• Erginbay, Ş. (2014). Ortaokul 5. ve 8. sınıflarda algılanan anne baba tutumları ve ailelerin çocuk yetiştirme stillerinin akademik başarıya etkisi. Yüksek lisans tezi. Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Evirgen, N. (2010). Aile içi örüntülerin çocukların algıları açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gökçe, B. (2012). Türk toplumunda aile yapısı. A. Kasapoğlu ve N. Karkıner (Edt.). Aile sosyolojisi içinde (s. 50-82). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Gökşen, E. N. (1980). Örnekleriyle çocuk edebiyatımız. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Günalp, A. (2007). Farklı anne baba tutumlarının okul öncesi eğitim çağındaki çocukların özgüven duygusunun gelişimine etkisi (aksaray ili örneği). Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Hergüner, G. (1991). Çocuğun spora yönelmesinde ailenin rolü ve önemi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, 87-91.
• Işık, N. ve Karakuş N. (2017). Erken çocukluk döneminde efsane, destan ve masal metinlerinin kullanımı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 41, 118-133.
• İldokuz, F. N. (2010). Kadın öykü yazarlarında aile (1970-1980). Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Karatay, H., Destebaşı F. ve Demirbaş M. (2015). Çocuk edebiyatı ürünlerinin 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin karakter gelişimine etkisi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 123-140.
• Kaya, A. (2010). İlköğretim öğrencilerinin anne - babalarının çocuk yetiştirme tutumlarının kişilik özelliklerine göre değişkenliğinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, M. (1997). Ailede anne-baba tutumlarının çocuğun kişilik ve benlik gelişimindeki rolü. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 9, 193-204.
• Kaymak Özmen, S. (2004). Aile içinde öfke ve saldırganlığın yansımaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(2), 27-39.
• Keskin, D. (2017). Geleneksel aileden modern aileye geçiş sürecinde ailede din eğitimi anlayışındaki değişim. Yüksek lisans tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Kurudayıoğlu, M. ve Çakıcı, E. (2013). Türk edebiyatı dersinin öğretiminde değerler. Ana Dili Eğitimi Dergisi,1(3), 41-57.
• MEB. (2019). Türkçe Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Meriç, A. (2017). Anne-baba- çocuk iletişimi ile okul öncesi çocukların ahlaki ve sosyal kural bilgileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Karabük Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
• Muallim Naci. (2017). Çocukların eğitimi vezâif-i ebeveyn. (Haz. İ. Kirenci). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Oğuzkan, A. F. (2001). Çocuk edebiyatı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Özgüven, İ. E. (2010). Ailede iletişim ve yaşam. Ankara: PDREM Yayınları.
• Rouseeau, J.-J. (2016). Emile (Çev. Y. Avunç). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Sallabaş, M. E. (2012). Ömer seyfettin hikâyelerinin Türkçe öğretiminde değer aktarımı bakımından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 59-68.
• Şahin, E. Y., Çelik, G. ve Çelik B. (2012). Anne-babaların çocuk edebiyatı kavramına ilişkin görüşleri (Çanakkale örneği). Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 10(12), 109-125.
• Şimşek, T. (2014). Çocuk edebiyatı tarihine ön söz. Türk Dili, 107(756), 15- 58.
• Şimşek, E. (2004). Çocukluk dönemi dini gelişim özellikleri ve din eğitimi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6(1), 207-220.
• Türkiye Kültür Portalı. (2013). Halk Bilimi Gelenek ve Görenekler. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kayseri/kulturatlasi/gelenekler-ve-gorenekler (Erişim Tarihi: 28.11.2019).
• Yağmur, S. (2019). Türk çocuk edebiyatında doğa-çocuk ilişkisi. Yüksek lisans tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yavuzer, H. (2018). Ana-baba ve çocuk eğitiminde sorunlar ve çözümler. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yavuzer. H. (2011). Çocuk yetiştirmede farklı ebeveyn tutumları. H. Yavuzer (Edt.). Ana- baba okulu içinde (s. 115-127). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yazıbaşı, M. A. (2017). Çocukluk döneminde din ve din eğitiminin çocuklara kazandırdıkları. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(1), 309-326.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, İ. (2016). Çocuklara değer öğretiminde halk edebiyatı ürünlerinin önemi: Âşık Veysel örneği. H. Asutay ve diğerleri (Edt.). 171. Çocuk ve gençlik edebiyatında barış kültürü içinde (s. 735-742.). Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları. Yörükoğlu, A. (2012). Çocuk ruh sağlığı. İstanbul: Özgür Yayınları.