YENİ BİLGİLER IŞIĞINDA ERKEN SAKA DÖNEMİNDE KAZAKİSTAN’DA İÇİNE KIVRILMIŞ KAR PARSI BETİMLEMELERİ

Yıl 2023, , 7 - 40, 16.05.2023

Emre Sevinç

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1255117

Öz

Sakalar, MÖ 8 ile MÖ 2. yüzyıllar aralığında Kazakistan coğrafyasına hâkim olmuştur. MÖ 8 ile MÖ 6. yüzyıllar aralığı dönem ise Erken Saka dönemi olarak ifade edilmektedir. Çalışma Erken Saka döneminde Kazakistan coğrafyası kurganlarında karşılaşılan içine kıvrılmış kar parsı betimlemelerine odaklanmaktadır. Çalışmanın odak noktasında yeni bulgular ve bunlar ile net benzerliği olan örnekler yer almaktadır. Bunlar dışında kalan ve üzerine daha ayrıntılı çalışmalar yapılan bulgular ise ikinci derece değerde kullanılmıştır. Aynı anda farklı yerlerde çıkma olasılığı az olan bu karakterize betimlemeler ile geniş bir coğrafyada net tipolojik benzerlikler ile karşılaşılması, Erken Saka dönemi üzerine yeni bilgilerin üretilmesi açısından değerlidir. Çalışma, bulgular bölümünde bu betimlemeleri tüm ayrıntılarıyla katalog ve levha yöntemleri aracılığıyla tanıtmaktadır. Tartışma bölümünde ise belirlenen araştırma soruları çerçevesinde dönem üzerine yeni bilgiler ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Söz konusu araştırma sorularından en kritik olanları; betimlemede kullanılan hayvanın türü, betimlenen hareketi, karşılaşılan örneklerin birbiri ile yakınlık derecesi, betimlemenin piktogram özelliği taşıyıp taşımadığı, Altay ile Tarbagatay coğrafyasında karşılaşılan kar parsları ile ilişkisi, I. Peter'in Sibirya Koleksiyonu'ndaki içine kıvrılmış kar parsı betimlemesinin orijinal yerinin Kazakistan olup olmadığı gibi araştırma sorularıdır.

Anahtar Kelimeler

Saka, kar parsı, betimleme, hayvan üslubu, Tarbagatay, Altay, Sarıarka

New Interpretation on Representations of a Snow Leopard Curled Up in Kazakhstan in the Early Saka Period

Öz

Between the eighth and the second century BC, the Sakas ruled over the terrain of Kazakhstan. The Early Saka era encompasses the centuries between the eighth and sixth BC. The study focuses on representations of snow leopards coiled up found in the Early Saka era kurgans of Kazakhstan. The study's emphasis is on recent discoveries and samples that exhibit clear similarities to them. The other findings, on which more in-depth research has already be done, are used auxiliary. These new findings are important for the Early Saka period, since the described depictions found with obvious typological parallels across a large geography, are unlikely to appear in many locations at the same time. The study introduces these descriptions in full detail through the catalog and plate. Then in the discussion, the paper seeks to provide fresh knowledge on the time period. Among the most critical questions addressed in the paper are the type of animal used in the depiction; the movement depicted; the degree of closeness of the examples encountered with each other; whether the depiction bears pictogram features; its relationship with the snow pars encountered in the Altai and Tarbagatai geography and whether Kazakhstan is the original location of the depiction of the snow leopard curled up in Siberian Collection of the Peter I.

Anahtar Kelimeler

Saka, snow leopard, depiction, animal style, Tarbagatai, Altai, Saryarka

Kaynakça

• Alekseev, A. YU. (Ed.). (2012). Zoloto Skifskih Tsarey iz Sobraniya Ermitaja. Sankt-Peterburg: Gos. Ermitaja.
• Аrtamonov, M. İ. (1973). Sokrovişça Sakov: Amu-Darinskiy Klad. Altayskiye Kurganı. Minusinskiye Bronzı. Sibirskoye Zoloto. Moskova: İskusstvo.
• Barkova, L. L. (1983). Zolotıye Plastinı s İzobrajeniyem Svernuvşeysya Panterı iz Mayemira. Arheologiçeskiy Sbornik, (B. B. Piotrovskogo, Ed.) içinde (ss. 20-31). İskusstvo.
• Bazarbaeva, Ğ. ve Jumabekova, G. (2018). Qazaqstan Saqtarınıñ Öneri. А. Oñğarulı ve P. Tenam (Ed.), Qazaq Dalası Ämirşileriniñ Аltını içinde (ss. 494-535). Korey Respuwblıykasınıñ Ulttıq Mädenıy Mura Ğılımıy-Zertteuw Iynstıytuwtı, Bandıykompıyensıy.
• Beysenov, А. Z. (2011). Sarıarqa - Dalalıq Örkenıyettiñ Altın Besigi. Ankara: Beğazı-Tasmola.
• Beysenov, А. Z. (2014). Sarıarqanıñ Köne Jädigerleri. Almatı: Ä. X. Marğulan At. Аrxeologıyya Iynstıytuwtı; “Beğazı- Tasmola”.
• Bogdanov, E. S. (2003). Obraz Hişçnika v Plastiçeskom İskusstve Koçevıh Narodov Tsentralnoy Azii: Skifo- Sibirskaya Hudojestvennaya Traditsiya (Basılmamış Doçentlik (Kandidatlık) Tezi). Rossiyskaya Akademiya Nauk Sibirskoye Otdeleniye İnstitut Arheologii i Etnografii, Novosibirsk.
• Bogdanov, E. S. (2004). Problema Proishojdeniya Obraza Hişçnika, Svernuvşegosya v Koltso, v «Vostoçnoy Provintsii» Skifskogo Mira. Arheologiya, Etnografiya i Antropologiya Evrazii, 4(20), 50-56.
• Britannica. (2023). Snow Leopard. Encyclopedia Britannica. 31 Ocak 2023 tarihinde https://www.britannica.com/animal/snow-leopard adresinden erişildi.
• Çernikov, S. S. (1965). Zagadka Zolotogo Kurgana. Gde i Kogda Zarodilos «Skifskoye İskusstvo». Moskova: Nauka.
• Durmuş, İ. (2014). Türk Kültür Çevresinde Kültür Adlandırmaları. Gazi Akademik Bakış, 8(15), 269-298.
• Durmuş, İ. (2016). Türk Kültürüne Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Durmuş, İ. (2017). Bozkır Kültür Çevresinde At, Göçer-ev ve Demir. Asya Araştırmaları Dergisi, 1(1), 19-34.
• Felsefe Terimleri Sözlüğü. TDK. 31 Ocak 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Gosudarstvennıy Ermitaj. (t.y.). Blyaha V Vide Svernuvşeysya Panterı. 31 Ocak 2023 tarihinde https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital- collection/25.+archaeological+artifacts/879816 adresinden erişildi.
• Gryaznov, M. P. (1980). Arjan. Tsarskiy Kurgan Ranneskifskogo Vremeni. Sankt-Peterburg (Ленинград): Nauka.
• Güler, T. (2016). Yazılı Tarihin Başlangıcından Günümüz Dünyasına Piktogramların İşlevi Üzerine Bir Değerlendirme. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 5(25), 1521-1538.
• Gürsoy, M. (2012). Doğu Kazakistan Demir Çağı Kurganları (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• IYnuwk, K. (2018). Sаqtаrdıñ Аltın Mädenıyetiniñ Tаrаluwı Jäne Ulı Jibek Jolınıñ Qаlıptаsuwı. А. Oñğarulı ve P. Tenam (Ed.), Qаzаq Dаlаsı Ämirşileriniñ Аltını, içinde (ss. 376-419). Korey Respuwblıykasınıñ Ulttıq mädenıy mura ğılımıy- zertteuw ıynstıytuwtı, Bandıykompıyensıy.
• Jumabekova, G. ve Bazarbaeva, G. (2011). V Poiskah Sledov Svernuvşeysya Panterı: K İzuçeniyu Pamyatnikov Mayemerskoy Stepi. İstoriya i Arheologiya Semireçya: Sb. Statey i Publikatsiy içinde (ss. 67-88). Fond “Rodniçok”.
• Kantoroviç, A. R. (2014). Evolyutsiya i Hronologiya Syujeta Svernuvşegosya v Koltso Hişçnika v Vostoçnoyevropeyskom Skifskom Zverinom Stile. Problemı İstorii, Filologii, Kulturı, 4(46), 66-99.
• Kussainova, D. (2017). Orta Kazakistan’daki Tasmola Kültürü Kurganları (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Maxortıx, S. V. (2020). İzobrajeniya Svernuvşegosya Hişçnika VII-VI vv. DO N.E. na Drevnem Vostoke. Marğulan Oquwları, 349-364.
• McCarthy, T., Mallon, D., Jackson, R., Zahler, P., ve McCarthy, K. (2017). Snow Leopard, Panthera uncia. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. 31 Ocak 2023 tarihinde https://www.iucnredlist.org/species/22732/50664030#assessment-information adresinden erişildi.
• Oñğarulı, А. ve Tenam, P. (Ed.). (2018). Korey Respuwblıykasınıñ Ulttıq Mädenıy Mura Ğılımıy–Zertteuw Iynstıytuwtı, Bandıykompıyensıy. Qazaq Dalası Ämirşileriniñ Аltını.
• Perevodçikova, E. V. (1994). Yazık Zverinıh Obrazov Oçerki İskusstva Evraziyskih Stepey Skifskoy Epohi. Moskova: Vostoçnaya Literatura.
• Rudenko, S. IY. (1962). Sibirskaya Kollektsiya Petra I. Аrxeologıyya SSSR. Svod Arxeologıyçeskıyx Iystoçnıykov. Vıpusk, C. D3. Nauka.
• Samaşev, Z., Аxmetjan, Q. S., Аxmetjanova, R., Pozdnyakov, D., Аşıymov, R., Аlıybay, T., Oñğarulı, А. ve Аman, S. (2019). Saq Kezeñi Jauwıngeriniñ Jerleuw Kostyumin Qayta Jañğırtuw Mäselesine (Eleke Sazı Qorımınıñ Jaña Materıyaldarı Boyınşa). А. Oñğarulı (Ed.), Ulı Dala: Tarıyx Pen Mädenıyet. VI-Tom. Ejelgi Texnologıyyalar. Körme Katalogı içinde (ss. 90-115). Qazaqstan Respuwblıykası Ulttıq Muwzeyi.
• Sevinç, E. (2019). Kazakistan’ın Maddi Kaynaklar Çerçevesinde Sosyokültürel Tarihi -Erken Demir Çağı- (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. 
• Sevinç, E. (2020). Kazakistan’ın Erken Demir Çağı Buluntu Ortamlarındaki Soygun Problemi. R. S. Juwmataev, (Ed.), Ğalım-Etnograf B. K. Qalşabaevanıñ 60 Jasqa Toluwına Arnalğan «Ulı Dala Keñistigindegi Etnoarxeologıyyalıq Zertteuwler Men Etnosaralıq Qatınastar Mäselesi» Attı Xalıqaralıq Ğılımıy-Ädistemelik Konferentsıyya Materıyaldarı içinde (ss. 380-385). Qazaq Uwnıyversıyteti.
• Snow Leopard Trust. (2012). A Wild Snow Leopard Falls Asleep on Camera!. 31 Ocak 2023 tarihinde https://snowleopard.org/a-wild-snow-leopard-falls-asleep-on-camera/ adresinden erişildi.
• Sonlan, L. (2018). Şığıs Pen Batıs Dästürleriniñ Özara Äreketi Turğısında Qazaqstannan Tabılğan Аltın Zergerlik Buyımdardıñ Syujetteri Men Erekşelikteri: Saq Mädenıyet Buyımdarınıñ Materıyaldarı Negizinde. А. Oñğarulı ve P. Tenam (Ed.), Qazaq Dalası Ämirşileriniñ Аltını içinde (ss. 443-493). Korey Respuwblıykasınıñ Ulttıq Mädenıy Mura Ğılımıy–Zertteuw Iynstıytuwtı, Bandıykompıyensıy.
• Sonlan, L., IYnuwk, K. ve Suwk, S. (2018). Jädigerler Toptamalarınıñ Sıypattaması. А. Oñğarulı ve P. Tenam (Ed.), Qazaq Dalası Ämirşileriniñ Аltını içinde (ss. 234-373). Korey Respuwblıykasınıñ Ulttıq Mädenıy Mura Ğılımıy– Zertteuw Iynstıytuwtı, Bandıykompıyensıy.
• Stepanova, E. V. ve Pankova, S. V. (2017). Personal Appearance. J. Simpson ve S. Pankova (Ed.), Scythians: Warriors of ancient Siberia içinde (ss. 89-151). Thames & Hudson.
• Töleuwbaev, Ä. (2018). Rannesakskaya Şiliktinskaya Kultura. Almatı: «Sadvakasov A.K.».
• Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü. TDK. 31 Ocak 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Uludağ Eraslan, R. (2020). Sanat Tarihindeki Eserler ile Piktogramlar Arasındaki Etkileşim ve Benzerlikler. The Journal of Social Science, 4(7), 121-133.
• Vişnevskaya, O. A. (1973). Kultura Sakskih Plemen Nizovev Sırdari v VII – V vv. do n.e.-po Materialam Uygaraka. Moskova: Nauka.