KAPALI AVLULU BİR MEDRESE: ULUBORLU GARGILI LALA/ TAŞ MEDRESESİ

Yıl 2009, Cilt: 10 Sayı: 10, 121 - 140, 01.06.2009

Nermin Şaman Doğan

Öz

Medrese Isparta ili, Uluborlu ilçesi eski yerleşim biriminde /Eski Uluborlu, sur dışındaki Emrem Mahallesi’nde yer alır. Eski çağlarda bir Pisidya Şehri olan Uluborlu/ Apollonia Roma, Bizans, Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir merkezdir. Hamidoğulları Beyliği’nin ilk başkenti olan Uluborlu’da çok sayıda askerî, dinî ve sosyal işlevli yapı bulunmaktadır. İncelediğimiz Gargılı Lala/Taş Medrese kapalı avlulu, iki eyvanlı ve tek katlı plan Şemasıyla yerleşimdeki günümüze ulaşan tek medrese örneğidir. Yapı, özellikle dikdörtgen planlı ve kubbeyle örtülü kapalı avlu tasarımıyla farklı bir uygulama yansıtır. Medrese, öğrenci odalarının kubbe ile örtülmesi açısından da Osmanlı dönemi örnekleriyle kesişir. Kitabesi ve vakfiyesi bulunmayan medresenin tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Kaynaklar ve mimari özelliklerinden hareketle yapının 14 -15. yüzyıllarda inşa edilmiş olabileceği düşünülmektedir Bugün büyük ölçüde yıkılmış olan medrese plan özellikleri açısından özgün bir örnektir.

Anahtar Kelimeler

Beylikler, Hamidoğulları, Uluborlu, Medrese, Kapalı Avlu

Kaynakça

• ACUN, Hakkı, (1985). “Manisa İshak Çelebi Külliyesi”, Vakıflar Dergisi, XIX: 127-146.
• AKIN, Günkut, (1990). Asya Merkezi Mekan Geleneği, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ARIKAN, Zeki, (1988). XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, Ġzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ASLANAPA, Oktay, (1984a). Türk Sanatı I-II, İstanbul: Kervan Yayınları.
• ASLANAPA, Oktay, (1984b). Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı, (1966). Osmanlı Mimarisinin İlk Devri Ertuğrul, Osman, Orhan Gazîler Hüdavendigâr ve Yıldırım Bâyezîd 630-805 (1230-1402) I, İstanbul: Baha Matbaası.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı, (1972). Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad devri 806 -855 (1403-1451) II, İstanbul: Baha Matbaası.
• BAKIRER, Ömür, (1981). Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı, I-II, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• BAYKARA, Tuncer, (1988). Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• CANTAY, Gönül, (2006). “Medreseler”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, (Ed. Ali Uzay Peker-Kenan Bilici), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 337-350.
• CEZAR, Mustafa, (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul: Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları.
• DEMİRALP, Yekta, (1999). Erken Dönem Osmanlı Medreseleri (1300-1500), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• DEMİRALP, Said, (1968). Bütünüyle Uluborlu, İstanbul: Acar Matbaası.
• DEMĠRĠZ, Yıldız, (1970-71). “Atabey’deki Ertokuş Medresesi’nde Bizans Devrine Ait Devşirme Malzeme”, Sanat Tarihi Yıllığı, 4: 87-100.
• ETTİNGHAUSEN, R.-OLEG Grabar, (1987). The Art and Architecture of Islam. 650-1250, New York. Penguin Books.
• HALİL, Edhem, (1926). Garbi Anadolu’da Selçukilerin Varisleri Tavâif-i Mülûk, İstanbul: Matbaai-i Amire.
• İBN Bibi. (1996), El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) I, (Haz: Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KARABİBEROĞLU, Ümran, (1997). Kastamonu İsmail Bey Külliyesi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KUBAN, Doğan, (2002). “Danişmend Bölgesinde İlk Kapalı Medreseler”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları: 164-175.
• KUBAN, Doğan, (2007). Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yem Yayın.
• KURAN, Abdullah, (1968). “Tokat ve Niksar’da Yağı-Basan Medreseleri”, Vakıflar Dergisi, 7: 39-43.
• KURAN, Abdullah, (1969a). Anadolu Medreseleri I, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• KURAN, Abdullah, (1969b). “Karamanlı Medreseleri”, Vakıflar Dergisi, 9: 209-223, şek.1-9, Res. 1-35.
• KURAN, Abdullah, (1986). Mimar Sinan, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• MEHMED Arif, (1912). “Anadolu Tarihinden: Hamidoğulları”, Tarihi Osmani Encümeni Mecmuası, 15: 939-947.
• ÖNEY, Gönül, (1968). “Anadolu Selçuk Mimarisinde Antik Devir Malzemesi”, Anadolu (Anatolia), 12: 17-26.
• ÖTÜKEN, Yıldız, (1978). “Orhan Gazi (1326-1359) Devrinden Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) Devrinin Sonuna kadar Osmanlı Medreseleri”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi Prof. Albert Louis Gabriel Özel Sayısı, 9: 337-371.
• ÖTÜKEN, Yıldız-DURUKAN Aynur ve diğerleri, (1986). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler IV, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• SEVİM, Ali-YÜCEL, Yaşar (1989). Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• SÖZEN, Metin, (1970). Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri I, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• SÖZEN, Metin, (1972). Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri II, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• ŞAMAN, Doğan, Nermin, (1993). Isparta ve Çevresindeki Selçuklu-Beylikler Dönemi Yapıları, I-II, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Doktora Tezi.
• ŞAMAN Doğan, Nermin, (1997). “Isparta ve çevresindeki Selçuklu-Beylikler Dönemi Yapılarında Devşirme Malzeme Kullanımı”, Vakıflar Dergisi, 26: 347-354.
• ŞAMAN Doğan, Nermin, (2008). Isparta’da Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimarisi, Isparta: Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• TURAN, O. (1984). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• ÜÇOK Bahriye, (1955). “Hamitoğulları Beyliği”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, I-II, 73-80.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.