SULTAN TÜRBELERİNDEKİ SİMGESELLİK: ANADOLU SELÇUKLU VE OSMANLI BEYLİĞİ ÖRNEKLERİ

Yıl 2010, Cilt: 12 Sayı: 12, 237 - 272, 01.06.2010

Sema Gündüz

Öz

Anadolu’da, Selçuklularla birlikte yoğun olarak ortaya çıkan türbe

mimarisi, Osmanlı döneminde de devam etmiştir. Her iki dönemde tek mekanlı

düzenlemeleri ile öne çıkan türbeler, dini yapılar içerisinde incelenmekle birlikte

kamuya hizmet eden cami, mescit ve zaviyelerden daha özel ve kişisel yapılar

olarak dikkati çekerler. Anadolu Selçuklularında günümüze ulaşamayan I. Kılıç

Aslan ve I. Mesud’un türbelerinin yanı sıra II. Kılıç Aslan ve I. İzzeddin

Keykavus’un kendilerine ait türbeleri vardır. I. İzzeddin Keykavus’tan sonraki

sekiz Selçuklu sultanının kendilerine birer türbe inşa ettirmek yerine, başkent

Konya’daki Alâeddin Camii’nin avlusunda Anonim Selçuklu Tarihi’nde

“Sultanlar Türbesi” olarak tanıtılan II. Kılıç Aslan türbesine gömülmüş olmaları

dikkati çeker. Bu tercih, Anadolu Selçuklularında hanedan mezarlığı geleneğinin

varlığını düşündürür. Osmanlı Beyliği’nde ise Sultan I. Murad’ın türbesi özgün

şekliyle günümüze gelememiş olmakla birlikte, her sultana ait bağımsız bir türbe

bulunur. Bu nedenle iki kültür arasında, sultanların gömü anlayışı arasındaki

farklılık vurgulanması gereken önemli bir konudur. Bu tercih farklılığı, her iki

kültürde türbelere yüklenen anlam değişikliğine işaret eder.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Devleti, Osmanlı Beyliği, Türbeler, Sultan Türbeleri

Kaynakça

• Anonim. (1952). Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi III (F. N. Uzluk, Çev.). Ankara.
• Anonim. (1999). Osmanlı Ansiklopedisi, 12. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Arık, O. (1967). Erken Devir Anadolu Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri. Anatolia, 11, 57-100.
• Aşıkpaşazade. (1992). Osmanlı Tarihi. N. Atsız (Yay. Haz.), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
• Ayverdi, E. H. (1989a). İstanbul Mi’mari Çağının Menşei. Osmanlı Mi’marisinin İlk Devri. 630-805 (1230-1402). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Ayverdi, E. H. (1989b). Osmanlı Mi’marisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Bates, Ü. Ü. (1970-71). An Introduction to The Study of The Anatolian Türbe and Its Inscriptions as Historical Documents. Sanat Tarihi Yıllığı, IV, 73-86.
• Dimitris, J. K. (2010). Beyazid`in Oğulları 1402-1413 Osmanlı İç Savaşında İmparatorluk İnşası ve Temsil (A. Arel, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Boran, A. (2001). Anadolu’daki İç Kale Cami ve Mescitleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Duran, R. (2001). Selçuklu Devri Konya Yapı Kitabeleri (İnşa ve Tamir). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çahantimur-Ispalar, A. (2007). Bursa Hisar Bölgesinin Kentsel Gelişiminin Değerlendirilmesi. “Bursa’nın Kentsel ve Mimari Gelişimi” Sempozyum Kitabı 07-08 Nisan 2007 Bursa içinde (ss. 263-288). Bursa: Gaye Kitapevi.
• Eldem, H. E. (1982). Kayseri Şehri, K. Göde (Yay. Haz.), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Evliya Çelebi. (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini. Z. Kurşun, S.A. Kahraman ve Y. Dağlı (Yay. Haz.), 2-3, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, S. (1962a). Bursa’da Osman ve Orhan Gazi Türbeleri. Vakıflar Dergisi, 5, 131-147.
• Eyice, S. (1962b). Kosova’da ‘Meşhed-i Hüdavendigar’ ve Gazi Mestan Türbesi. Tarih Dergisi, XII (16), 71-82.
• Gabriel, A. (1958). Bir Türk Başkenti Bursa (N. Er, H. Er, A. Kazancıgil, Çev.). Paris-E- De Boccard.
• Gündüz, S. (2009). Tarihi Kaynaklarda Selçuklu-Osmanlı Bağlantısı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2), 199-216.
• Gündüz, S. (2009). Sultanlar ve Mimari Anıtlara Yansıyan İmgeleri: Anadolu Selçuklu-Osmanlı Beyliği Örnekleri. Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, 3, 139-156.
• Hoca Sadettin Efendi. (1999). Tacü’t Tevarih (İ. Parmaksızoğlu, Çev.). I-V, Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnalcık, H. (1958). Osmanlı Padişahı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, XIII (4), 68-79.
• İnalcık, H. (1959). Osmanlılar’da Saltanat Veraseti Usulü ve Türk Hakimiyet Telakkisiyle İlgisi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, XIV (1), 69-94.
• Kafadar, C. (1996). Between Two Worlds, The Construction of the Ottoman State. Berkeley- Los Angeles: University of California Press.
• Kuban, D. (1998). Sinan’ın Sanatı ve Selimiye. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kuran, A. (1995). Osmanlı Hünkâr Türbelerinin Yerleşim Özellikleri Üzerine Görüşler. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi II içinde (ss. 389- 391). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Mehmed Neşri. (1987). Kitab-ı Cihan-nüma, I-II. F.R. Unat ve M.A. Köymen (Yay. Haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Necipoğlu, G. (1996). Dynastic Imprints on The Cityscape: The Collective Message of Imperial Funerary Mosque Complexes in İstanbul. İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Geleneği içinde (ss. 23-36). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Nicholas, D. (1997). Growth of the Medieval City, From The Late Antiquity to The Early Fourteenth Century. New York: Longman.
• Oral, M. Z. (1956a). Konya’da Ala üd-din Camii ve Türbeleri, Yapılar, Kitabeler. Yıllık Araştırmalar Dergisi, I, 45-74.
• Oral, M. Z. (1956). Konya’da Ala üd-din Camii ve Türbeleri, Tarih. İlahiyat Fakültesi Dergisi, I (4), 145-163.
• Owens, E. J. (2000). Yunan ve Roma Dünyasında Kent. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Ögel, S. (1986). Anadolu Selçuklu Sanatı Üzerine Görüşler. İstanbul: Matbaa Teknisyenleri Basımevi.
• Öney, G. (1981). İran ve Anadolu Selçuklu Türbelerinin Mukayesesi. Yıllık Araştırmalar Dergisi, III, 41-63.
• Önkal, H. (1992). Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Önkal, H. (1998, Aralık). Türbeleriyle de Dışlanan Üç Osmanlı Sultanı. Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul.
• Özbek, Y. (2002). Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme (1300-1453). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pere, N. (1968). Osmanlılarda Madeni Paralar. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaa.
• Raby, J., Tanındı Z. (1993). Turkish Bookbinding in the 15th. Century. The Foundation of Ottoman Court Style. (T. Stanley, Ed.). London: Azımuth Editions Ltd.
• Sertoğlu, M. (1969). İkinci Murad’ın Vasiyetnamesi. Vakıflar Dergisi, VIII, 67- 75.
• Sevim, A., Merçil, E. (1965). Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset Teşkilat ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Taşköprülüzade Ahmet Efendi. (1985). Eş-şeka’ikun-Nu’maniye Ulema’id- Devleti’l-Osmaniye. A. S. Furat (Yay. Haz.), İstanbul.
• Tekinalp, V. M. (2009). Palace Churches of The Anatolian Seljuks: Tolerance or Necessity? Byzantine and Modern Greek Studies, 33 (2), 148-167.
• Temir, A. (1989). Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur El-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tuncer, O. C. (1991). Anadolu Selçuklu Kümbetlerinin Gelişimi ve Özellikleri. X. Türk Tarih Kongresi, III, 1075-1080.
• Turan, O. (1993). Selçuklular Zamanında Türkiye, Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turan, O. (1947). Selçuklu Devri Vakfiyeleri I. Şemseddin Altun-Aba Vakfiyesi ve Hayatı. Belleten, XI, 197-235.
• Tüfekçioğlu, A. (2001). Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1958). Sultan II. Murad’ın Vasiyetnamesi. Vakıflar Dergisi, IV, 1-19.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1997). Mehmed I. İslam Ansiklopedisi içinde (c.7, ss. 496- 506).
• Uzunçarşılı, İ. H. (2003). Osmanlı Tarihi, I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Weber, M. (2000). Şehir, Modern Kentin Oluşumu. (D. Martindale ve G. Neuwirth, Ed.). (M. Ceylan, Çev.). İstanbul: Bakış.
• Wittek, P. (1944). Menteşe Beyliği (O. Ş. Gökyay, Çev.). Ankara.
• Yahyaoğlu, T. (1966). Selçuklular’da Mumya. Hayat Tarih Mecmuası, 2, 71-73.
• Yasa, A. (1996). Anadolu Selçuklu Döneminde Türk-İslam Şehri Olarak Konya. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yenişehirlioğlu, F. (1993). Saltanat İdeolojisi ve Osmanlı Üslubu. Tarih Çevresi, 5, 23-25.
• Zencani, H. H. (2005). Sultana Öğütler, Alâeddin Keykubad’a Sunulan Siyasetname. H. H. Adalıoğlu (Yay. Haz.), İstanbul: Yeditepe.