Bir Devlet Teşekkülü: Yozgat Tekel Bira Fabrikası

Yıl 2015, Cilt: 22 Sayı: 22, 145 - 166, 01.06.2015

Hatice Güzel Mumyakmaz

Öz

Çalışma, Yozgat’ta, 1966’da bir devlet teşekkülü olarak temelleri atılan, 1972 yılında açılan ve 2004 yılında özelleştirilen Yozgat Tekel Bira Fabrikası’nın kuruluş aşamasından özelleştirilmesine kadarki süreci, şehrin sosyo-ekonomik hayatı çerçevesinde anlatmayı amaçlamaktadır. Fabrikanın hangi amaçlarla, nasıl kurulduğu, muhafazakâr kimlikli bir şehirde halkın fabrikanın kuruluşuna tepkisi, şehir ekonomisi ve sosyalleşmeye etkisi, işçi sayısı, işçi alımları, değişen piyasa şartları karşısındaki durumu, özelleştirilmesi ve kapanması süreci işlenmeye çalışılmıştır.

Makalede, ilgili arşiv malzemesi ve süreli yayınların yanı sıra, makaleyi derinleştirmek amacıyla bira fabrikası personeli ve şehir halkından 36 ve 75 yaş arasındaki dokuz kişiyle sözlü tarih yöntemi ile mülakat yapılmıştır.

Yozgat Tekel Bira Fabrikası, arz talep dengesi, nakliye, kâr payı gibi hesaplamalar göz ardı edilerek, şehrin insanına iş alanı oluşturma ve bölgeyi kalkındırma amacıyla kurulmuş bir devlet teşekkülüdür. Fabrika, şehir halkına ve bölgeye sağladığı sosyo-ekonomik katkıya rağmen, Kamu İktisadi Teşekküllerinin Özelleştirilmesi çerçevesinde özel sektöre devredilmiştir. Yozgat’ta “Cumhuriyet Tarihinin tek devlet teşekkülü” olarak nitelenen fabrikanın kapanışı, çalışanları dışında, sessiz karşılanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yozgat, bira fabrikası, devlet teşekkülü, özelleştirme, sözlü tarih

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları BCA.010.09.411.1240.6.2
• BCA.030.18.01.02.185.22.2
• BCA. 030.01.00.00.20.117.26.
• BCA.030.01.00.00.82.516.9.
• BCA. 030.01.00.00.82.518.7
• B. Süreli Yayınlar Hakikat (1958-1972). (Yozgat Yerel Basını)
• Milliyet (1960-2011).
• 1968 Yozgat İl Yıllığı, Sivas, Doğuş Matbaası, 1968.
• 1973 Yozgat İl Yıllığı, Ankara, Ay Yıldız Matbaası, 1973.
• C. Sözlü Kaynaklar
• Hikmet Hanım: 1958’de Yozgat’ta doğdu. Lise mezunu. Fabrikadan memur emeklisi. Fabrikanın idari (evraklarla ilgili) kısmında çalışmış, eşinin ölümü üzerine yerine işe alınmıştır. (Görüşmeci isminin yazılmasını ve sesli kayıt alınmasını istememiştir. Bu sebeple yalnızca soyadı açık olarak yazılmamıştır.) Yozgat’ta yaşıyor.
• Mehmet Saygı: 1949’da Yozgat’ta doğdu. Lise mezunu. Emlakçı. Demokrat Parti İl Başkanlığı da yapmıştır. Fabrikanın şehrin sosyoekonomik hayatına katkı sağladığını düşünen bir kişidir. Şehri iyi tanıyan ve tanınan kimselerdendir. Yozgat’ta yaşıyor.
• Çelebi Aslan:1.1.1956’da Yozgat’ta doğdu. Esnaf (Gözlükçü ve lokanta sahibi). Fabrikanın şehrin sosyoekonomik hayatına katkı sağladığını düşünen bir kişidir. Şehri iyi tanıyan ve tanınan kimselerindendir. Yozgat’ta yaşıyor.
• Tevfik Bozkurt:1963’te Yozgat’ta doğdu. Makine teknikeri. 1987’de fabrikada tekniker olarak göreve başladı. Tek Gıda İş Sendikası. Görüşmenin yapıldığı tarihte Yozgat Belediyesi Sosyal İşlerden Sorumlu Başkan Yardımcısıydı. Yozgat’ta yaşıyor.
• Yusuf Kenan Yılmaz: 11.11.1958’de Yozgat’ta doğdu. Üniversite mezunu. Yozgat Spor Kulübü Başkanı, Yozgat Hâkimiyet Gazetesi Yazı İşleri Müdürü ve Editörü. 12 Eylül 1980’den sonra Almanya’ya gittiğini ve ilk Türkçe gazeteyi çıkarmış olduğunu anlatmıştır. İstanbul’da yayımlanan Almanca gazeteyi de kendisi çıkarmıştır. Yozgat ile ilgisini kesmemiş ve şehrin tanınmış kişilerindendir. Yozgat’ın ilerlemesine dönük hayalleri ve çalışmaları olduğunu anlatmıştır. Görüşmeci görüşülen günlerde, kanser hastasıydı ve kemoterapi görmekteydi. 14 Ağustos 2013’te vefat etti.
• Talip Yozgatlı: 1962’de Yozgat’ta doğdu. Lise mezunu. Fabrikada laborant olarak çalıştı ve emekli oldu. Fabrikanın arpa alım işlerinde ve biranın ölçüm işlerinde uzmanlaştığını ve kendisinin karar mekanizmasına dâhil edildiğini anlatmıştır. Yozgat’ta yaşıyor.
• Uğur Yozgatlı: 1975’te Yozgat’ta doğdu. Lise mezunu. 1997 yılında bira fabrikasında işçi olarak işe başladı. 1997’de yapılan bir sınavın ardından 200 kişi işe başladı. Fabrikanın özel sektöre devrinden sonra, iki yıl özel sektörde çalıştı. Hâlen 4/C kapsamında kamu kuruluşunda çalışmaktadır. Evli, iki çocuk sahibidir. Yozgat’ta yaşıyor.
• Cemal Çetin: 1954’te Yozgat, Sorgun’da doğdu. Makine mühendisi. Yozgat Tekel Bira Fabrikasından Emekli Müdür. Uzun dönem fabrikada önce makine mühendisi olarak çalışmış ve fabrikanın en uzun dönem müdürlüğünü yapmıştır, özelleştirme sonrasında dahi görevine devam etmiştir. Fabrikanın şehrin sosyoekonomik hayatına ciddi katkı sunduğunu düşünmektedir. Ankara’da yaşıyor. Remzi Kaya: 1938’de Yozgat’ta doğdu. Fabrikadan Malulen İşçi Emeklisi 77. Böbrek problemi sebebiyle malulen emekli edilmiştir. Yozgat’ta yaşıyor.
• D. Araştırma ve İnceleme Eserleri
• Boratav, K. (2003). Türkiye İktisat Tarihi (1908-2009) (18. Bsk.). Ankara: İmge.
• Çavdar, T. (1999). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950 (2. Bsk.). Ankara: İmge.
• Heywood, A. (2012). Siyaset (B. B. Özipek, Çev.) (7. Bsk). Ankara: Adres Yayınları.
• Kazgan, G. (2002). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sayar, A. (2011). Yozgat Var Yozgatlı Yok (2. Bsk.). İstanbul: Ötüken.
• Şahin, H. (2000). Türkiye Ekonomisi (6. Bsk.). Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
• Tandırcıoğlu, H. (2002). Geçiş Ekonomilerinde Özelleştirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(3), 198-226.
• Tokgöz, E. (2000). Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2011) (10. Bsk.). Ankara: İmaj Yay.
• Yenal, O. (2010). Cumhuriyet’in İktisat Tarihi. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• E. Genel Ağ (İnternet) Kaynakları
• Metin, C. Sözlü Tarih ve Türkiye’deki Gelişimi. 31 Aralık 2014 tarihinde http://www.ait.hacettepe.edu.tr/akademik/arsiv/soz.htm adresinden erişildi.
• Tokmakoğlu, B. (2011). Mey İçki Devletin Özelleştirdiği Değerin On Katına Satıldı. 22 Şubat 2011 tarihinde http://blog.milliyet.com.tr adresinden erişildi.
• Uludağ, İ. ve Arıcan, E. (2003). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Der Yayınları.
• Uras, G. Yozgat Fabrikasız Kaldı. Milliyet, 18.04.2004.
• Yalçın, M. Tekeli Böyle Satamazsınız, Milliyet, 09.11.2013, s.14. 6 Ocak 2015 tarihinde
• http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d02/c010/mm__02010fih.pdf. adresinden erişildi. 7 Ocak 2015 tarihinde
• http://www.tbmm.gov.tr›tutanaklar/TUTANAK/MM__/ d01/c027/b057… adresinden erişildi.
• 22 Şubat 2011 tarihinde http://blog.milliyet.com.tr adresinden erişildi.
• 20 Ekim 2014 tarihinde http://gazetearsivi.milliyet.com.tr adresinden erişildi.
• 20 Ekim 2014 tarihinde http://www.merhabayozgat.com/haber-4189-Devlete-kar-yozgat8217a-zarar.html adresinden erişildi.
• 20 Ekim 2014 tarihinde http://www.tekgida.org.tr/Oku/225/Tekel-Ozellestirmesinin-Sonuclari adresinden erişildi.
• 18 Ekim 2014 tarihinde http://www.yozgat.gov.tr adresinden erişildi.
• 18 Ekim 2014 tarihinde http://www.yozgatkulturturizm.gov.tr adresinden erişildi.
• 20 Ekim 2014 tarihinde http://www.yenialkan.com.tr/referanslarimiz.asp. adresinden erişildi. http://www.merhabayozgat.com/haber-4189-Devlete-kar-yozgat8217a-zarar.html.