ŞARK MESELESİNDEN BİR KESİT: OSMANLI-RUS İLİŞKİLERİNDE EFLÂK-BOĞDAN MESELESİ (1864-1865)

Yıl 2013, Sayı: 18, 83 - 116, 01.06.2013

Özhan Kapıcı

Öz

Özet: XIX. yüzyılın ortasında devletler arası bir sorun hâline gelen Tuna Prenslikleri meselesi, Kırım Savaşı sonrasında Yakın Şark diplomasisinin âdeta bir laboratuvarı olarak Osmanlı-Rus ilişkilerinin gündem maddelerinden birisi olmuştur. Rusya, Paris Antlaşması’ndan sonra Romanya’nın birleşmesine ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan bağımsızlaşmasına destek verirken, 1859’da Kuza’nın her iki prensliğin başına seçilmesine mesafeli kalmış; 1862’den itibaren ise politikası değişmiş, Aleksandr Kuza’ya muhalif bir hâle gelmiştir. Bunun başlıca nedeni, Kuza’nın Romanya iç siyasetinde Rusya aleyhine uygulamaya koyduğu politikalardır. Kuza’nın Polonyalı mültecilerin Memleketeyn’deki faaliyetlerine destek vermesi ve Ortodoks vakıf manastırlarının kamulaştırılması, merkezi idari politikaları Rusya’nın Memleketeyn birliğine muhalif bir politika izlemesine yol açmıştır. Rusya ve Osmanlı Devleti, Romanya sorununda görünüşte ve prensipte aynı politikayı savunmuş olmalarına karşın Bâbıâli, Kuza’ya karşı tedbir alırken İngiltere ve Fransa ile birlikte hareket etmeyi tercih etmiş, fakat Kuza’ya yönelik Fransız desteği, Bâbıâli’nin tedbirlerinin etkili olmasını engellemiştir. Bâbıâli’nin yumuşak tutumu karşısında Rusya, 1858 Paris Kongresi’nde Memlekteyn ile ilgili alınan kararların ihlal edildiğini duyurmuş, devletler arası metinlere uyulmadığını ileri sürmüştür. Bu makale, 1864-1865 yılları arasında Osmanlı-Rus ilişkilerinde Memleketeyn meselesini değerlendirme amacı taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rusya, Tuna Prenslikleri, Vakıf Manastırları, Polonyalı mülteciler, Kuza, Gorçakov, İgnatyev, Âli Paşa

A Fragment of the Eastern Question: The Moldo-Wallachian Question in the Ottoman-Russian Relations (1864-1865)

Öz

The question of the Danubian Principalities that had internationalized in the middle of 19th century became an agenda of the Ottoman-Russian relations, as a laboratory of the Near Eastern diplomacy after the Crimean War. While Russia was supporting the unification and autonomy of the Danubian Principalities after the Treaty of Paris, She stood aloof from the double election of Alexander Cuza in 1859. After 1862 Russian policy towards the Rumanian question changed and She opposed not only to the political reforms of Cuza but also to the political emigrants who were active in the Danubian Principalities, too. The main reasons for the opposition to Cuza’s reforms were directly related with their intention to the secularization of dedicated convents and his centralizing administrative policies. Russia declared that the Paris Convention of 1858 was violated and She appealed to the Sublime Porte to prevent Cuza’s steps. The Sublime Porte prefered to determine measures together with English and French ambassadors against Cuza but the Porte did not manage to take strong precautions because of French support to the Rumanian government. This article aims to describe the place of the transformation in the Russian policy towards the Rumanian question in 1864 and 1865 in the Ottoman-Russian diplomatic relations.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Russia, Danubian Principalities, Dedicated Monastries, Polish refugees, Cuza, Gorchakov, Ignat’ev, Âli Pasha.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Siyasi (HR.SYS.) 1041/3, 1041/5, 1043/1, 1045/1, 1046/1, 1195/1, İrade Hariciye (İ.HR.) 208/11984, 218/12642, 220/12758
• Arhiv Vneşney Politiki Rossiiskoy İmperii (AVPRİ) (Rusya İmparatorluğu Dış Politika Arşivi) Fond 133, opis 469 delo 31
• Gosudarstvenniy Arhiv Rossiiskoy Federatsii (GARF) (Rusya Federasyonu Devlet Arşivi) Fond 828, opis 1, delo 1433, 1435 Fond 730, opis 1, delo 497
• The National Archives (NA) Foreign Office (FO) 78 (Turkey) 1806, 1808, 1853, 1855, 1858, 1860, 1861, 65 (Russia) 661, 663, 678, 698
• Archîves Diplomatiques: recueil de diplomatie et d’histoire, tom II (1865) Amyot: Paris, 1866.
• Adaniloaie, N. et Berindei, D. (1966). La Réforme Agraire de 1864 en Roumaine et Son Application. Bucarest: Bibliotecha Historica Romaniae.
• Berindei, D. (1967). L'Union des Principautes Roumaines. Bucarest: Bibliotecha Historica Romaniae.
• Berindei, D. (1969). Les Principautés Roumaines Unies et la Lutte de Libération Nationale du Sud-Est de l’Europe. Actes du Premier Congres International des Etudes Balkaniques et Sud-Est Europeennes IV Histoire (XVIIIe-XIXss) içinde (ss. 319-325). Sofya: Editions de l’Académie Bulgare des Sciences.
• Bobango, G. J. (1979). The Emergence of the Roumanian National State. Boulder: Columbia University Press.
• De Testa, B. I. (1882). Recueil des Traités de la Porte Ottomane avec Les Puissances Etrangeres. Tom V, Paris.
• Djuvara, T. G. (1914). Cent Projets de Partage de la Turquie (1281-1913). Paris: Librairie Félix Alcan.
• Grosul V.Ya. and Çertan, E. E. (1969). Rossiya i Formirovaniye Ruminskogo nezavisimogo gosudarstva. Moskova: Nauka.
• Hilke, G. (1992). Rußlands Haltung zur rumänischen Frage 1864-1866. Südost-Forschungen 51, 219-257.
• Ignatyev, N. P. (1916). Zapiski Grafa N.P.İgnatyeva (Mémoires du Comte N.P.Ignatiew (1864-1874). Petrograd: Tipografiya V.F.Kirşbauma.
• Ivask, Y. (1974). Konstantin Leontyev: Jizn i Tvorçestvo. Bern: Herbert Lang Bern&Peter Lang Frankfurt.
• Jelavich, B. (1965). Russia and the Double Election of Alexander Cuza, 1858-1859: the Letters of S.I.Popov to N.K.Giers. Südost-Forchungen, XXIV, 119-137.
• Jelavich, B. (1970). Russia, the Great Powers and the Recognition of the Double Election of Alexander Cuza: the Letters of A.P. Lobanov-Rostovskii to N.K.Giers 1858-1859. Rumanian Studies, 1, 3-34.
• Jelavich, B. (1971-72). The Ottoman Empire, the Great Powers and the Legislative and Administrative Union of the Principalities. Rumanian Studies, II, 48-83.
• Jelavich, B. (1974). Russia and the Rumanian National Cause 1858-1859. Indiana: Archon Books.
• Jelavich, B. (2004). Russia and the Formation of the Romanian National State 1821-1878. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kellogg, F. (1995). The Road to Romanian Independence. Indiana: Purdue University Press.
• Merinescu, B. (1983). Romanian-British Political Relations 1848-1877. Bükreş: Bibliotheca Historica Romaniae Studies.
• Mosse, W. E. (1960). England, Russia and the Rumanian Revolution of 1866. The Slavonic and East European Review, 39(92), 73-94.
• Riker, T. W. (1971). The Making of Roumania. New York: Arno Press&The New York Times.
• “Rossiya i Prussiya v Şlezvig-Golştinskom voprose” Krasnıy arhiv. (1939). 2 (93), 51-118.
• Storojuk, V. P. (1965). Polskaya Emigratsiya v Rumınii i Vosstanie 1863 goda (po materialam doneseniy diplomatiçeskih predstaviteley Rossii). Uçyonnie zapiski İnstituta Slavyanovedeniya, tom XXIX, Osvoboditelnoe dvijenie zapadnıh i yujnıh Slavyan XIX-XX.vv. içinde (ss. 77-89). Moskova: Nauka.
• Sturdza, M. D. (1971). La Russie et la Désunion des Principautés Roumaines 1864-1866. Cahiers du Monde Russe et Soviétique, 12(3), 247-285.
• Türkgeldi, A. F. (1987). Mesâil-i Mühimme-i Siyâsiye. Cilt I, B. S. Baykal (Yay. haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Velichi, C. (1969). La Roumanie et les Mouvements Nationaux des Balkans (1840-1877). Actes du Premier Congres International des Etudes Balkaniques et Sud-Est Europeennes IV Histoire (XVIIIe-XIXss) içinde (ss. 301-318.), Sofya: Editions de l’Académie Bulgare des Sciences.
• Vinogradov, V. N. (1961). Rossiya i Obyedineniye Ruminskih Knyajestv. Moskova: Nauka.
• Vinogradov, V. N. (1971). İstoriya Rumınii. Moskova: Nauka.