OSMANLI İSTANBUL’UNDA BULUNAN BAZI MÜSLİM VE GAYRİMÜSLİM MEZARLIKLARINDAKİ KİMİ SEMBOLLER

Yıl 2010, Sayı: 13, 113 - 131, 01.12.2010

Ömer Delikgöz Fulya Alıç

Öz

Osmanlı dönemi İstanbul’unda bulunan Müslim ve gayrimüslim mezar taşları üzerinde kullanılan sembollerin bir kısmı mevtanın tanıtıcı özelliklerini gösteren dünyevi sembollerdir. İkinci bir kısmı ise daha çok, mezar taşlarında kullanılması gelenek haline gelmiş dini, kültürel sembollerden oluşur ki bunlar sahibinin değil, onun da içinde bulunduğu toplumun duygu ve düşünce yapısını ortaya koymaktadırlar. Bu türden semboller içinde başta ağaç ve çiçek motifleri, meyveler ve bazı özel anlamlar ifade eden eşyalar yaygınlıkla görülmektedir. Bu çalışmada Müslim ve gayrimüslim mezar taşlarında kullanılan ortak ağaç motiflerinden servi ve defne, meyve motiflerinden ise nar ve üzüm incelenmiş, eşyalar için ışık veren, ateşli nesnelerden kandil, lamba, meşale örnekleri ele alınmıştır. Osmanlı dönemi İstanbul’unda yüzyıllarca bir arada yaşamış toplumların hayal dünyalarında şekillenen bu örneklerin oluşum aşamaları mitolojiden kutsal kitaplara, halk gelenek ve inanışlarından edebiyata pek çok farklı alanda izlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mezar taşları, sembol, ağaç motifi, meyve motifi, ateş ve ışık nesneleri, Osmanlı, İstanbul, Müslüman, gayrimüslim

Some of the Symbols Used on Cemeteries of Muslim and Non-Muslim in Ottoman Istanbul

Öz

Some of the symbols that were used on Muslim and non-Muslim gravestones in Ottoman period Istanbul have always been the symbols depicting the characteristics of the person who is the owner of the grave. Some other symbols, mostly include the religious and cultural symbols that have been a tradition and have revealed the feelings and the ideas of not only the grave owner’s but also the society’s in which the owner lived. These symbols are; most commonly tree motifs, flower motifs, fruit motifs and some other things that
have special meanings. In this research, among the motifs that belong to both Muslim and non-Muslim gravestones, cypress and laurel as samples of tree motifs, grape and pomegranate as samples of fruit, oil lamp, lamp, torch as samples of lightening and burning objects have been studied. The forming steps of these samples, which have been shaped in the imagination and creativity of the societies that have lived together in Ottoman period Istanbul for hundred years, have been unveiled in many ways varied through mythology to holy books, folkloric customs and common beliefs to literature.

Anahtar Kelimeler

Gravestones, symbol, tree motif, fruit motif, fare and lightening objects, Ottoman, Istanbul, Muslim, non-Muslim.

Kaynakça

• Akpınar, B. (2005). Mevlâna’nın Mesnevi ve Rubaiyyatında Meyve ve Üzüm Sembolleri. Bilig Dergisi, 32, 145-164.
• Arık, S. (2009). Türk Dokumacılık Sanatlarında Nar Motifi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1, 583-593.
• Aşar, M. B. (1996). Tabanbükü (Şeyh Hasan) Köyü Mezarlıkları. Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, Elazığ, 147-169.
• Baldock, J. (1995). Christian Symbolism. Element Books Pub.
• Burckhardt, T. (2006). İslam Sanatı Dil ve Anlatım. İstanbul: Klasik Yay.
• Can, Ş. (1997). Klasik Yunan Mitolojisi. İstanbul: İnkılap Yay.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Firth, R. W. (1973). Symbols Public and Private. London: Allen & Unwin.
• Kardaş, R. (1980). Sembol. Türk Ansiklopedisi (1-29). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
• Keister, D. (2004). Stories in Stone. Utah: Gibbs Smith Pub.
• Merill, E.T. (1921). Symbols, Religious. A Dictionary of Religion and Ethics, S. Mathews-G. Birney Smith (Ed.), Londan.
• Ögel, B. (1985). Türk Kültür Tarihine Giriş. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Ögel, B. (1989). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Süleyman, M. B. (2004). Kur’an Terimleri Sözlüğü. (M. Beşir Eryarsoy, Çev.). İstanbul: İşaret Yay.
• Tatlılıoğlu, D. (2000). Türkmen Irımları (Halk İnançları). CÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4, (http://www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/278.pdf) 17.08.2009.
• TDK Sözlüğü. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yıldırm, N. (2008). Fars Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay. www.oia.net/news/article.asp?aid=65.