Mimariye Yansıyan İmgeler: Önemli Bir Siyasi Kimlik ve Sanatsal Kişilik Olarak I. Mehmed (1413–1421) ve Eserleri

Yıl 2011, Cilt: 14 Sayı: 14, 149 - 172, 01.06.2011

Sema Gündüz

Öz

Çalışmamızda banilerin saltanat ideolojileri ile sultani ve maddi güçlerini şehir ölçeğinde inşa ettirdikleri yapılarla ortaya koymalarından yola çıkarak I. Mehmed (1413–1421) döneminin siyasi yapılanması ve politik ilişkilerinin mimari eserler üzerindeki yansımaları tartışılmaya çalışılacaktır. I. Bayezid‟in (1389-1402) ikinci veya üçüncü oğlu olan I. Mehmed, kardeşleri Emir Süleyman, İsa ve Musa Çelebi ile girdiği taht mücadelesinin ardından 1413 yılında Osmanlı Beyliği‟nin başına geçer. 11 yıl süresince karışıklık yaşayan Osmanlı Beyliği‟ni yeniden toparlayan I. Mehmed‟in siyasi kişiliği ile bağlantılı olarak kendisine yüklemiş olduğu anlamı da ortaya koyan bu özel durum, I. Mehmed‟in banisi olduğu mimari eserlerinde de kendisini gösterir. Sultan‟ın başkent Bursa‟daki zaviyesinin kitabesinde yapısı için “…kudret kuyumcusunun kudret eseri…” şeklinde açık açık söylendiği gibi, sultanın farklı özellikleri ile anlam kazanan tüm yapıları, birer “kudret eseri” olarak beyliğin önemli kentlerine atılan imzalar olarak düşünülmelidir. Mimari eserler ile birlikte saltanat ideolojisi ve sultani gücün okunabilirliğini sağlayan en önemli veriler, baninin emri ya da bilgisi dâhilinde yazılan eserleri üzerindeki kitabelerdir. Sultan ve bani olarak I. Mehmed‟in kitabelerinde, kendini tanımlarken kullandığı saltanata ve kuruculuğa yönelik unvanlar, zaman zaman mimariden de okuyabildiğimiz gibi sultanın kendisini nasıl görmek istediğini ortaya koyan önemli verilerdir.

Anahtar Kelimeler

I. Mehmed, Çelebi Mehmed, Yeşil Cami, Eski Cami, Osmanlı Beyliği

Kaynakça

• Abdülkahir. (1949). Müntehab, Çelebi Sultan Mehmed’e İthaf olunan Türkçe Tıb Kitabı (M. M. Koman, Çev.). İstanbul: Kemal Matbaası.
• Aksaraylı Kerimüddin Mahmud. (1943). Selçuki Devletleri Tarihi (M. N. Gençosman, Çev.). Ankara.
• Anonim. (1952). Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi (Feridun Nafiz Uzluk, Çev.). Ankara.
• Aşıkpaşazade. (1992). Osmanlı Tarihi. N. Atsız (Haz.), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
• Ayverdi, E. H. (1989). Osmanlı Mi’marisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806–855 (1403–1451). II, İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Ayverdi, E. H. (1956). Dimetoka‟da Çelebi Sultan Mehmed Camii. Vakıflar Dergisi, III, 13–16.
• Bağcı, S. (1994). Erken Osmanlı Sanatında Amasya. Tarih Çevresi, 8, 22–26.
• Bayram, S. ve A. H. Karabacak (1981). Sahib Ata Fahrü‟d-din Ali‟nin Konya, İmaret ve Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri. Vakıflar Dergisi, XIII, 31–61.
• Bayram, M. (2001). Anadolu Selçuklularında Devlet Yapısının Şekillenmesi. Cogito, 29, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 61–73.
• Chevalier J. ve A. Gheerbrant (1996). Dictionary of Symbol ( J. Buchanan (Çev.). London: Penguin Books.
• Cirlot, J.E. (1971). Dictionary of Symbols. London: Routledge.
• Çetintaş, S. (1958). Yeşil Camii ve Benzerleri Camii Değildir. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Durukan, A. (2001). Anadolu Selçuklu Dönemi Kaynakları Çerçevesinde Baniler. Sanat Tarihi Defterleri 5, 43–132.
• Durukan, A. (2002). Kaynaklar Işığında Osmanlı Beyliği‟nde Sanat Ortamı. XIII Türk Tarih Kongresi, Cilt 3 içinde (II. Kısım, ss. 1103–1159).
• Eliade, M. (1992). İmgeler Simgeler (M. Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara: Gece Yayınları.
• Evliya Çelebi (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini. Z. Kurşun, S.A. Kahraman, Y. Dağlı (Haz.), 2-3. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gündüz, S. (2009). Tarihi Kaynaklarda Selçuklu-Osmanlı Bağlantısı. Uludağ Üniversitesi,Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(17), Yıl: 10/2: 199-216.
• Hoca Sadettin Efendi (1999). Tacü’t Tevarih (İ. Parmaksızoğlu, Çev.). I, Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnalcık, H. (2003) Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) (R. Sezer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (2003). Mehmed I. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı, 391–394
• Kafadar, C. (1996). Between Two Worlds, The Construction of the Ottoman State. Berkeley- Los Angeles: University of California Press.
• Karamağaralı, B. (1971). Edirne Eski Camii‟nin Kitabeleri ve Mimarimizdeki Yeri. Vakıflar Dergisi, IX: 331–336.
• Konyalı, İ. H. (1967). Abideleri ve Kitabeleri ile Karaman Tarihi. İstanbul: Baha Matbaası.
• Kuban, D. (1998). Sinan’ın Sanatı ve Selimiye. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kural, R. M. (1944). Çelebi Mehmed‟in Yeşil Türbesi ve 1941-1943 Restorasyonu. Güzel Sanatlar Dergisi, 5, 50-102.
• Kuran, A. (1995). Osmanlı Hünkar Türbelerinin Yerleşim Özellikleri Üzerine Görüşler. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, II, Kültür Bakanlığı, Ankara: 389–391.
• Kurat, A. N. (1965). Osmanlı Tarihinin İlk Devrine ait Bulgar ve Sırp Kronikleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, III, 4-5: 183-195.
• Mayer, L. A. (1956). İslamic Architectsand Their Works. Geneva.
• Mehmed N. (1987). Kitab-ı Cihan-nüma. I-II, F.R. Unat ve M.A. Köymen (Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Müderrisoğlu, F. (2001). Osmanlı Şehirciliği Üzerine Bazı Gözlemler. Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları, Kayseri: 387-393.
• Necipoğlu, G. (2007). 15. ve 16. yüzyılda Topkapı Sarayı, Mimari, Tören ve İktidar (R. Sezer, Çev). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• O‟kane, B. (1987). Timurid Architecture in Khurasan. Edinburgh: Mazda Publishers.
• Osman, R. (1999). Edirne’de Evkâf-ı İslamiyye Tarihi, Camiler ve Mescitler. Ankara: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ögel, B. (1982) Türklerde Devlet Anlayışı, 13. yy. Sonlarına Kadar. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Ögel, S. (1986). Anadolu Selçuklu Sanatı Üzerine Görüşler. İstanbul: Matbaa Teknisyenleri Basımevi.
• Özbek, Y. (1999). Erken Osmanlı Mimarisinde Taş Süsleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özbek, Y. (2002). Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme (1300-1453). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pere, N. (1968). Osmanlılarda Madeni Paralar. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaa.
• Raby, J.-Z. Tanındı. (1993). Turkish Bookbinding in the 15th. Century. the Foundation of Ottoman Court Style. (T. Stanley, Ed.). London: Azımuth Editions Ltd.
• Redford, S. (2001). Anadolu Selçukluları ve Antik Çağ. Cogito, 29, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 48–60.
• Sevim, A.-E. Merçil. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset Teşkilat ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Solakzade Mehmed Hemdemi Çelebi. (1989). Solakzade Tarihi I.Vahit Çabuk (Haz), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sönmez, Z. (1995). Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Taşköprülüzade Ahmet Efendi (1985). Eş-şeka’ikun-Nu’maniye Ulema’id-Devleti’l-Osmaniye. Subhi Furat (Haz.), İstanbul.
• Tüfekçioğlu, A. (2001). Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1959). Hacı İvaz Paşa‟ya Dair. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Tarih Dergisi, 14, 10: 25–58.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1957). Mehmed I. İslam Ansiklopedisi, 7, 496–506.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2003). Osmanlı Tarihi I. (8.bsk), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yardım, A. (2004). Amasya Kaya Kitabesi. Ankara: T.C. Amasya Valiliği Kültür Yayınları.
• Yinanç, M. H. (1944). Bayezid I. İslam Ansiklopedisi, 2, 369–392.
• Yinanç, M. H. (1950). Amasya. İslam Ansiklopedisi, Cilt 1 içinde ( ss. 392–396).