Sırp İsyanlarına Giden Yol (1788-1804)

Yıl 2005, Sayı: 3, 115 - 145, 01.12.2005

Selim Aslantaş

Öz

Bu makale 1788- i804 arasında Sırbistan' da cereyaneden olayları ele almaktadır. Osmanlıların Sırbistan' da kurdukları idare XVI. yüzyılın sonuna doğru çözülmeye başladı. XVII. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanan çiftlikleşme süreci merkezi idarenin bölgedeki kontrolünü yitirmesine ve reayanın sosyoekonomik vaziyetinin bozulmasına sebep oldu. Sınırlarda muhafız olarak görev yapan yamaklar, Sırbistan'da çiftliklerin önemli bir kısmını ele geçirdiler. XIX. yüzyılın hemen öncesinde Biib-ı Ali merkezi idareyi tesis etmek için bazı reformlara girişti, 1791 Ziştovi Anlaşması 'ndan sonra büyük çiftlikler ilgaedildi ve yamaklar Sırbistan' dan çıkartıldı. i793-1799 arasında III. Selim reformlarının destekleyicisi olan Hacı Mustafa Paşa reayanın huzur ve güvenini sağlamayı başardı. Ancak bu dönemde Pazvandoğlu ile işbirliği içindeki yamaklar ile Hacı Mustafa Paşa arasında mücadele devam etti. Nihayet 1799'da yamaklar bu mücadeleyi kazanmaya muvaffak oldular ve Sırbistan'a geri döndüler. Kısa bir süre içinde bir tiran rejimi kurdular. Yamakların reaya üzerindeki baskıcı yönetimi 1804 Şubatı 'nda bir isyana yol açtı.

Anahtar Kelimeler

Sırbistan, Hacı Mustafa Paşa, Yamaklar, Pazvandoğlu Osman, Sırp İsyanları

Kaynakça

• AHMED CEVDET PAŞA, (1309). Tarih-i Cevdet, IV-IX, Tertib-i Cedid, İstanbuL.
• ANDERSON, Matthew, (2001). S. Doğu Sorunu 1774-1923 Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme (Çev, İdil Eser), İstanbuL.
• ARMAOGLU, Fahir, (I 997). 19. Yüzyıl Siyası Tarihi, Ankara.
• AYNTABI ASıM EFENDİ, (1867). Asım Tarihi, I, İstanbuL.
• BELGRADİ RAŞİD, (1291). Vaka-ı Hayretnüma, İstanbuL.
• BÖREKÇİ, M. Çetin, (2001). Osmanlı İmparatorluğu'nda Sırp Meselesi, İstanbuL.
• CEZAR, Yavuz, (I 986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, İstanbuL.
• CUNIBERT, Bartelomeo, (1988). Srpski ustanak i prva vladavina Milo_a ObrenovCa 1804-1850, i [Sırp İsyanı ve Miloş'un İlk İdaresi 1804-1850], (Çev. Milenko Vesniç), Beograd.
• ÇOROvIÇ, Vladimir, (1937). Kara_or _e i Prvi srpski ustanak [Kara Yorgi ve Birinci Sırp İsyanı], Beograd.
• ÇUBRILOVıç, Yasa, (2003). Prvi srpski ustanak i bosanski Srbi [Birinci Sırp İsyanı ve Bosna Sırpları], Beograd.
• DRAŞKOvİç, M, (I 965). "Jedan prilog za prou_avanje dru_tveno-ekonomskih prilika u predustani_koj i ustani_koj Srbiji-Spisak dobara Kneza Aleksa Nenadovi_ a." [İsyan Öncesi ve İsyan Sırbistan'ında Toplumsal-Ekonomik Vaziyetin Etütüne Bir Katkı-Knez Aleksa Nenadoviç'in Varlıklarının Kaydı], Zbornik muzeja Prvog srpskog ustanka, lll-IV, 1964-1965: 161-164.
• EREN, Cevat, (1964). "Pazvandoğlu." İslam Ansiklopedisi, C. IX, 532-535.
• ERİM, Nihat, (I 953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları. ı. Cilt, Ankara.
• GAVRILOVıç, Slavko, (1986). "Ka srpskoj revoluciji." [Sırp İhtilaline Doğru], lstorija srpskog naroda, IVII, 35 1-425.
• GAVRILOvIÇ, Slavko, (1996). "Trgovine soli izme_u Srbije i Vla_ke u vreme Prvog srpskog ustanka." [Birinci Sırp İsyanı Zamanında Eflak ve Sırbistan Arasında Tuz Ticareti], lstorijski _asopis, XLII-XLIII, 75-90.
• İNALCIK, Halil, (1943). Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Ankara.
• ISTORIJA CRNE GORE, lllll, (1975). [Karadağ Tarihi], Titograd.
• JORGA, Nicolae, (2005). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, V. Cilt, (Çev. Nilüfer Epçeli), İstanbuL.
• KARACIÇ, Yuk Stefan, (1947). Prvi i drugi srpski ustanak, [Birinci ve İkinci Sırp İsyanı] içinde Prva godina srpskoga vojevanja na Daije (I 828) [Dayılara KarŞI Sırp Harbinin İlk Yılı], Milo_ Obrenovi ; knjez serbii ili gra_a za srpsku istoriju na_ega vremena (I 828) [Sırp Knezi Miloş Obrenoviç ya da Zamanımıza Ait Sırp Tarihinin Kaynağı], Pravitelstvu_ci Sovjet Serbskii za vremena Kara- Dor _ijeva ili otimanje onda_njijeh velika_a oko vlasti, (1860) [Kara Yorgi Zamanında Sırp Pravitelstvuşçi Sovyeti ya da İktidar Çevresinde O Zamanın Büyüklerinin Mücadelesi], Beograd.
• KARAL, Enver Ziya. (1994). Osmanlı Tarihi, V. Cilt, Ankara.
• KARAL, Enver Ziya, (I 999). Selim ııru« Hatt-ı Hümôyunları, Ankara.,
• KAŞIÇ, Duşan, (1983). "U_e_e sve_tenstva u Prvom ustanku." [Birinci isyanda Rahip Sınıfının iştiraki], (Ed. Yasa Çubriloviç), lstorijski zna_aj srpske revolucije 1804. godine, Beograd, 373-397.
• KONSTANDINOvIÇ, Nikola, (I 970). Beogradski pa_aluk-severna Srbija pod turskonı vla_u [Türk Hakimiyeti Altında Belgrad Paşalığı-Kuzey Sırbistan], Beograd.
• KURAT, Akdes Nimet, (1999). Rusya Tarihi Başlangıçtan 1911'ya Kadar, Ankara.
• LYUŞIÇ, Radoş, (2003). Vo_d Kara ore, [Lider Kara Yorgi], Beograd.
• MEHMED SÜREYYA, (1998). Sicill-i Osmani yahud Tezkire-i Meşôhir-i Osmôniyye, (Haz. Mustafa Keskin, Ayhan Öztürk ve Ramazan Tosun), ii. ve IV. Ciltler, İstanbuL.
• MILlÇ, Danitsa, (198 I). "Privreda Srbije u vreme Prvoga ustanka." [Birinci İsyan Zamanında Sırp Ekonomisi], (Ed. Yelena Çoniç), Prvi srpski ustanak, Beograd, 27-52.
• MIRKOvlÇ, Miyo, (1958). Ekonomska historija Jugaslavije, [Yugoslavya'nın Ekonomik Tarihi], Zagreb.
• MUTAFÇIEVA. Vera, (1978). "XVII. Yüzyılın Son On Yılında Ayarılık Müesesesi." Tarih Dergisi, XXXI 163-182.
• NENADOvlÇ, Prota Mateya. (1966). MemoariProta Mateja Nenadovi_a, (1867) [Papaz Mateya Nenadoviç'In Hatıratı], Beograd.
• NOVAKOvlÇ, Stoyan, (1903). "I_kov mir, poku_aj neposrednog izmirenja Srbije i Turske 1806- i807" [İçko'rıun Barışı, Sırbistan ve Türkiye Arasında Aracısız Barış Teşebbüsü 1806-1807], Glas Srpske Kraljevske Akademije, LXVI, 25-149.
• NOVAKOvlÇ, Stoyan, (I 906). Tursko carstvo pred srpski ustanak, [Sırp İsyanı Arifesinde Türk İmparatorluğu], Beograd.
• NOVAKovlÇ, Stoyan, (1954). Vstanak na dahije, (1904), [Dayılara İsyan], Beograd.
• ÖZKAYA, Yücel, (1983). Osmanlı İmparatorluğu'nda Dağlı İsyanları (1791-1808), Ankara.
• PANTELlÇ, Duşan, ( 1927). Beogradski pa_aluk posle svi tovskog mira, 1791-1794, [Ziştovi Anlaşması 'ndan Sonra Belgrad Paşalığı, 179 i-1794], Beograd.
• PANTELlÇ, Duşan, (I 930). Ko_ina krajina, [Koçanın Savaşı], Beograd.
• PANTELlÇ, Duşan, (1949). Beogradski pa_aluk pred Prvi srpski ustanak, 1794-1804, [Birinci Sırp İsyanı Arifesinde Belgrad Paşalığı, 1794-1804], Beograd.
• PAVLovIÇ, M, (1910). Srbija za vreme poslednjeg Austrijsko-turskog rata (1788-1791), [Son Avusturya-Osmanlı Savaşı Zamanında Sırbistan 1788-1791], Beograd.
• PERovlÇ, Radoslav, (1954). Gra_a za istoriju Prvog srpskog ustanka [Birinci Sırp isyanı için Kaynaklar], Beograd.
• PEROvlÇ, Radoslav, (1977). Prvi srpski ustanak akta i pisma na srpskom jeziku 1804- 1808 [Birinci Sırp İsyanı, Sırp Dilindeki Belgeler ve Mektuplar, Birinci Kitap, i804- ı808], Beograd.
• popovlÇ, Torna, (1976 ). "Privredna politika ustani_ke Srbije." [Asi Sırbistan'ın Ekonomi Politikası], Jugoslovenski istorijski _asopis, 3-4,41-55.
• RANKE, Leopold, (1892). Srbija i Turska u devetnaestom Veku, (1844) [On dokuzuncu Asırda Sırbistan ve Türkiye], (Çev. Stoyan Novakoviç), Beograd.
• SHAW, Stanford, (I 97 i). Between Old and New The Ottoman Empire under Sultan Selim III 1789-1807, Cambridge-Massachusetts.
• SHAW, Stanford, (I 982 ). "The Ottoman Empire and the Serbian Uprising 1804-1807." The First Serbian Uprising 1804-1813, (Ed. Wayne Vucinich), New York,71-94
• SHAW, Stanford (1994). Osmanlı imparatorluğu ve Modern Türkiye, I-II (Çev. Mehmet Harmancı), İstanbuL.
• SRDANOvIÇ, Olga, (1980). Srpska agrarna revolucija i poljoprivreda od Ko_ine krajine do kraja prve vlade Kneza Milo_a (1788-1839) [Koçanın Savaşından Knez Miloşün İlk İdaresine Kadar Sırp Tarımsal Devrimi Tarımsal Ekonomi (1788- i839)], Beograd.
• STARÇEViç, Vladimir, (2004). (Ed.) Kazivanja o_evidaca i u_esnika o Prvom srpskom ustanku [Birinci Sırp isyanı'nın Tanık ve Görenlerinin Anlattıkları] içinde Kopija istorije Serbske (I 852) [Sırp Tarihi Nüshası], Pri onja Petra Joki_a o doga_ajima i ljudima iz prvog srpskog ustanka (189 i) [Petar Yokiç'in Birinci Sırp İsyanına Ait Olay ve Kişilere dair Anlattıkları] Povesnica od po_etka vremena vo_da srpskog Kara_or _a Petrovi a. (1892) [Sırpların Lideri Kara Yorgi'nin Liderliğinin Başlangıç Zamanından], Beograd.
• STAVRIANOS, Lefter, S., (1966). The Balkans since 1453, New York.
• STOIANOVICH, Traian, (1960). "Conquering Balkan Orthodox Merchant." The Journal of Economic History, XX, 234-313.
• STOYANÇEVIÇ, Vladimir, (1980). Srbija u vreme Prvog ustanka, [Birinci İsyan zamanında Sırbistan], Leskovats.
• ŞABANOvIÇ, Hazım, (I 956). Turski izvori o srpskoj revoluciji 1804 [Sırp İhtilali İle İlgili Türk Kaynakları 1804], Beograd.
• TRIÇKOvIÇ, Radmila, (1970). _abac i njegova nahija od 1740 do 1804 [Böğürdelen ve Nahiyesi i740- i804], Beograd.
• TRIÇKOvIÇ, Radmila, (1992). "Beograd pod turskom vIa_u." [Türk Hakimiyeti Altında Belgrad], ZOS, i, 93-137.
• UZUNÇARŞıLI, İsmail Hakkı, (I 995). Osmanlı Tarihi, II, Ankara.
• VUCINICH, Wayne S., (1979). "Serbian Military Tradition." War and Society in East Central Europe, I, 285-324.
• VUKIÇEVıÇ, Milenko (1907). Karaor;e 1(1752-1804), Beograd.
• YAKŞıÇ, Grugur, (1933). Evropa i vaskrs Srbije (1804-1830), (1907), [Avrupa ve Sırbistan 'ın Doğuşu 1804- i830], Beograd.
• YVER, G. "Dayı." iA, III, 501-502.
• ZENS, Robert, (2002). "Pasvandoğlu Osman Paşa and The Paşalık of Belgrade, 1791-1807." International Journal of Turkish Studies, 8, 89- 104.