TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE ERMENİLERİN ANADOLU’DA İCRA ETTİĞİ MESLEKLER (XVI. YÜZYIL)

Yıl 2020, Sayı: 33, 297 - 314, 18.11.2020

Seyran Aktaş

https://doi.org/10.20427/turkiyat.745885

Öz

Öz: Tahrir defterleri, Osmanlı klasik çağında her türlü gelir kaynağının tespit edildiği ve bu gelir kaynaklarına göre toplanan vergilerin kayıt altına alındığı birinci el kaynaklardır. Arazi kayıtları ve vergi mükelleflerinin yer aldığı bu defterlerden Osmanlı sosyo-ekonomik yapısına dair birçok bilgiyi elde etmek mümkündür. Çünkü bu defterlerde arazi kayıtları ve vergi nüfusunun yanı sıra nüfusun niteliği (evli, bekâr, yaşlı, sakat), dinî konum, nüfus hareketliliği, bölgelere göre tarımsal ve sınai üretimin çeşitliliği, yapılan hizmetin türüne göre vergiden muaf olma ile ilgili bilgiler de mevcuttur. Aynı zamanda bu defterler, ait oldukları dönemde insanların hangi mesleklerle meşgul olduklarını, bölgeye ve üretilen malın çeşitliliğine göre hangi mesleklerin ön planda olduğunu öğrenmemize olanak sağlamaktadır.
Çalışmada, XVI. yüzyılda Anadolu coğrafyasında Ermeni nüfusunun tespit edildiği sancaklarda icra edilen meslekler genel olarak incelenecektir. Ermeni meslek sahiplerinin tespit edildiği Orta ve Doğu Anadolu sancak ve kazalarına ait tahrir defterlerindeki veriler çerçevesinde değerlendirme yapılacaktır. Ayrıca bölgelere göre meslekler karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.
Anahtar kelimeler: Ermeni, Anadolu, tahrir defteri, sancak, meslek, şehir, kır, nüfus.

Anahtar Kelimeler

Ermeni, Anadolu, tahrir defteri, sancak, meslek, şehir, kır, nüfus.

The Professions of Armenians in Anatolia According to Tahrir Registers (XVI. Century)

Öz

Abstract: Tahrir Registers are records of all kinds of income and taxes collected in the Ottoman Classical Age. These registers of land and tax records may also contain information about the Ottoman socio-economic structure. Besides land and tax records, they contain information about the characteristics of the population (married, single, elderly, disabled), religious affiliation, population mobility, regional diversity of agricultural and industrial production, and tax exemption status by profession. In addition, they give information about professions and according to production which professions were more in the forefront.
This study evaluates the professions of the Armenian population in Anatolia in the 16th century based on Tahrir Registers. Data from the Tahrir Registers of the sanjaks and kazas of Adana, Adilcevaz, Ankara, Arabgir, Ayntab, Bargiri, Bayburd, Behisni, Beriyyecik, Birecik, Bitlis, Bozok, Canik, Çapakçur, Çemişgezek, Çermik, Divriği, Diyarbekir, Elbistan, Erciş, Ergani, Erzincan, Erzurum, Harput Hınıs, Hısn-ı Mansur, Karahisar-ı Şarkî, Kars-ı Maraş, Kayseri, Kemah, Kiğı, Malatya, Maraş, Mardin, Niğde, Pasin, Ruha, Sis, Sivas, Siverek, Sultanönü, Şelve, Tarsus, Trabzon, Tokat, Van were taken into account. The paper made a general evaluation of the professions of Armenians in the Mid-East Anatolia and analyzed the data according to regional differences.
Keywords: Armenians, Anatolia, Tahrir Registers, Sanjaks, Profession, Urban, Rural.

Anahtar Kelimeler

Armenians, Anatolia, Tahrir Registers,, Sanjaks, Profession,, Urban, Rural.

Kaynakça

• I. Arşiv Vesikaları A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) a. Tahrir Defterleri (TD) TD 33 (Kayseri) TD 54 (Canik) TD 60 (Erzincan/Bayburd/Kemah) TD 64 (Diyarbekir) TD 69 (Adana) TD 71 (Behisni/Gerger) TD 79 (Tokat/Sivas) TD 110 (Adana) TD 117 (Ankara) TD 123 (Hısn-ı Mansur) TD 168 (Kemah) TD 177 (Adana) TD 184 (Birecik) TD 186 (Ayntab) TD 200 (Diyarbekir/Bozulus) TD 205 (Erzurum) TD 229 (Tarsus) TD 252 (Divriği) TD 254 (Adana) TD 255 (Karahisar-ı Şarkî) TD 276 (Birecik) TD 287 (Sivas/Rum) TD 294 (Hınıs) TD 297 (Adilcevaz) TD 315 (Bozok) TD 373 (Ayntab) TD 402 (Dulkadir) TD 408 (Malatya) TD 413 (Bitlis) TD 419 (Elbistan/Maraş) TD 450 (Adana/Sis) TD 455 (Karaman) TD 478 (Karahisar-ı Şarkî) TD 644 (Pasin) TD 966 (Bayburd) TD 969 (Sis) TD 976 (Kayseri) TD 997 (Malatya) B. Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi b. Tahrir Defterleri (TD) TD 21 (eski defter nr. 197/ 127) (Arabgir) TD 28 (eski defter nr. 141/ 161) (Ayntab) TD 33 (eski defter nr. 36/ 199) (Bayezid ve Tevabi’ha) TD 37 (eski defter nr. 62/ 109) (Bitlis) TD 45 (eski defter nr. 16/ 30) (Bozok-II) TD 50 (eski defter nr. 176/ 188) (Çapakçur) TD 51 (eski defter nr. 201/ 106) (Çemişgezek-I) TD 52 (eski defter nr. 202/ 164) (Çemişgezek-II) TD 57 (eski defter nr. 208/ 153) (Divriği) TD 58 (eski defter nr. 183/ 155) (Diyarbekir) TD 66 (eski defter nr. 61/ 198) (Erciş) TD 67 (eski defter nr. 41/ 119) (Erzurum) TD 68 (eski defter nr. 120/ 40) (Erzurum) TD 104 (eski defter nr. 160/168) (Kars-ı Maraş) TD 108 (eski defter nr. 295/ 136) (Kayseri) TD 136 (eski defter nr. 172/ 142) (Malatya) TD 138 (eski defter nr. 153/ 101) (Maraş-I) TD 155 (eski defter nr. 105/ 9) (Pasin) TD 160 (eski defter nr. 148/ 151) (Ruha) TD 176 (eski defter nr. 164/ 150) (Sis) TD 177 (eski defter nr. 312/ 14) (Sivas-I) TD 182 (eski defter nr. 232/ 145) (Sultanönü) TD 186 (eski defter nr. 137/ 134) (Tarsus) TD 194 (eski defter nr. 20/ 29) (Trabzon) II. Yayınlanmış Vesikalar 998 numaralı Muhâsebe- i Vilâyet- i Diyâr- i Bekr ve ‘Arab ve Zü’l- kâdiriyye Defteri (937/ 1530), Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 1999. III. Kaynak Eserler Çelebi, E., Kahraman, S. A., & Dağlı, Y. (2005). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu, Dizini (Vol. 9). Yapı Kredi Yayınları. Evliya Çelebi, (1999). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: III. Y. Dağlı, S. A. Kahraman, (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Rauwolf, L. (1738). Leonhard Rauwolf’s Journey into the Eastern Countries, Viz. Syria, Palestine, Armenia, Mesopotamia, Assyria, Chaldea. London. Sami, Ş. (2002). Kamûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları. Simeon, P. (1964). Polonyalı Simeon’nun Seyahatnamesi (1608- 1619). (çev: Hrand. D. Andreasyan). İst. Üniv. Edb. Fak. Yay. Tavernier, J. B. (2010). Tavernier Seyahatnamesi. (T. Tunçdoğan, Çev.) İstanbul: Kitap Yayınevi. IV. Araştırmalar ve İncelemeler Akdağ, M. (2010). Türkiye'nin İktisadi ve İçtimadı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Berber Babalık, B. (2015). Osmanlı Kuyumculuğunda Ermeniler ve Bir Ermeni Ailesi Örneği: Arslanyanlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Evren, Y. (2010). İstanbul’da Kültür Ekonomisini Döndüren Çarklardan Biri: Mücevher Tasarımı ve Kuyumculuk, Temel Yapısal Özellikler, Fırsat ve Tehditler. Politika Önerileri Sektörel Araştırma Raporu, İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri, İstanbul. Faroqhi, S. (2004). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. N. Kalaycıoğlu (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt 1: 1300-1600. İstanbul: Eren Yayıncılık. Metin, Z. (1994). Deri-Türkler’de Dericilik. TDVİA, (9), 176-178. Ortaylı, İ. (2014). Osmanlı Devleti’nden Günümüze Ermeniler. Tarihte Türkler ve Ermeniler (Birlikte Yaşama Kültürü),( Mehmet Metin Hülagü vd. Ed.), TTK. (3), 193-202. Öz, M. (2000). Tahrir Defterlerindeki Sayısal Veriler. H. İnalcık ve Ş. Pamuk (editörler). Osmanlılarda Bilgi ve İstatistik. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü. 17-32. Tokat, O. (2009). Ermeni Gümüş Ustaları. İstanbul: Aras Yayıncılık.