TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN ANLATISAL METİNLERDE OKUR EMPATİSİNİ YÖNLENDİREN DİLSEL GÖRÜNÜMLER

Yıl 2023, Sayı: 38/Özel Sayı, 199 - 219, 07.07.2023

Nermin Yazıcı , Günçe Günduğdu

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1207526

Öz

Anlatılar, kurmaca karakterin bilincinin okur tarafından algılanması ve duygularının yansılanmasında okura simüle edilmiş deneyimler sunar. Anlatısal metinler bu özellikleriyle benzer deneyimleri yaşamayan bireyler arasında ortaklık kurarak sosyal, bir başkasının zihnini anlayabilmede ise duygusal gelişimi destekleyecek önemli bir eğitsel araç niteliği kazanırlar. Metin ve okur arasındaki etkileşimin bir parçası ve kurmaca metinle ilişki kurma deneyiminin psikolojik mekanizmalarından biri olarak tanımlanan anlatı empatisi, metindeki çeşitli dilsel yapılar ve kullanımlarla desteklenmektedir. Anadili eğitiminin hedeflerinden biri de duyguları ilişkilendirme, düzenleyebilme, sosyal anlayış geliştirme gibi becerileri kapsayan duyuşsal alanın gelişimidir. Bu doğrultuda, mevcut çalışmada Türkçe eğitiminin temel ders materyallerinden biri olan Türkçe ders kitabında yer alan kurmaca anlatı metinlerinin okurda empati gelişimini desteklemesi bakımından incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışmada Türkçe 5. sınıf ders kitabında yer alan kurmaca metinlerdeki anlatıcı tipolojisi, zihinsel eylemler ve metafor kullanımı sıklık, çeşitlilik ve bağlamsal izlekleri bakımından betimlenmiştir. Ayrıca çalışmada ders kitabındaki okuru empati yapmaya yönlendiren etkinliklere de odaklanılmıştır. Bulgular, Türkçe ders kitabındaki kurmaca metinlerde üçüncü kişi anlatıcının, biliş, duygu ve algı olarak sınıflandırılan zihinsel fiillerde duygu fiillerinin ve diğer karakterlerin zihinsel durumlarını betimlemeye yönelik metaforların sıklığının yüksek olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, okuma etkinliklerinde okuru karakterle empati yapmaya yönlendiren öz referans sorularının ve dolaylı stratejilerin kullanıldığı izlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

okuma, anlatı empatisi, okuma empatisi, Türkçe eğitimi

Examination of Linguistic Appearances Directing Reader Empathy in Narrative Texts in Turkish Textbooks

Öz

Narratives provide the reader with simulated experiences to perceive fictional character’s consciousness and the reflection of his/her emotions. By these characteristics, narrative texts become an important educational tool to support social development by establishing commonality between individuals with no similar experiences, as well as emotional development in understanding the others’ mind. Narrative empathy, which is defined as a part of the interaction between the text and the reader and a psychological mechanisms of the experience to relate a fictional text, is supported by various linguistic structures and uses in the text. One of the goals of mother tongue education is the development of the affective domain, that includes such skills as associating and organizing emotions and developing social understanding. In this regard, the purpose of the current study was to examine the fictional narrative texts in the Turkish textbook, a basic material in Turkish education, whether they supported empathy development in readers. In the study, the fiction texts in the Turkish 5th grade textbook were described in terms of narrator typology, frequency, diversity and contextual themes of mental verbs, and metaphor use. In addition, the study focused on activities in the textbook that encouraged readers to empathize. The findings indicated that the third person narrator in the narrative texts in the Turkish textbook, emotion verbs in mental verbs described with cognition, emotion, and perception, as well as metaphors to describe the other’s mental states were high in frequency. Finally, the texts included self-reference questions and indirect strategies directing the reader to empathize with the character.

Anahtar Kelimeler

Reading, narrative empathy, reading empathy, Turkish teaching

Kaynakça

• Bal, P. M. ve Veltkamp, M. (2013). How Does Fiction Reading Influence Empathy? An Experimental Investigation on the Role of Emotional Transportation. PloS One, 8(1), e55341.
• Baran Çapraz, Ş. ve Diren, E. (2019). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 5. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Anıttepe Yayıncılık.
• Bilgin Aksoy, G. (2022). Anlam Bilimsel Bir Fiil Kategorisi Olarak Mental Fiiller. Dil Araştırmaları, 30, 115- 137.
• Blair, R. J. R. (2005). Responding to the Emotions of Others: Dissociating Forms of Empathy Through the Study of Typical and Psychiatric Populations. Consciousness and Cognition, 14(4), 698-718.
• Borich, G. D. (2017). Etkili Öğretim Yöntemleri: Araştırma Temelli Uygulama (M. B. Acat, Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Bozkurt, B. Ü. (2018). Okuma ve Yazma Eğitiminde Metin Türlerini Sınıflama Sorunsalı ve Çoklu/Karma Türlerin Öğretimiyle İlgili Öneriler. N. E. Uzun ve B. Ü. Bozkurt (Ed.), Türkçenin Eğitimi-Öğretiminde Kuramsal ve Uygulamalı Çalışmalar-10 içinde (ss. 75-99). İstanbul: Okan Üniversitesi Yayınları.
• Burke, M. (2011). Literary Reading, Cognition and Emotion: An Exploration of The Oceanic Mind. New York: Routledge Publishing.
• Cameron, L. (2003). Metaphor in Educational Discourse. London: Continuum Publishing.
• Cohn, D. (2008). Şeffaf Zihinler: Kurmaca Eserlerde Bilincin Sunumu (F. B. Aydar, Çev.). Ankara: Metis Yayıncılık.
• Çıkrıkçı, S. S. ve Akkök, E. A. (2019). The Effect of Emotional Meaning on the Interpretation of Literary Texts. N. E Uzun & B. Ü Bozkurt (Ed.), Türkçenin Eğitimi-Öğretiminde Kuramsal ve Uygulamalı Çalışmalar-10 içinde (ss. 9-24). İstanbul: Okan Üniversitesi Yayınları.
• Djikic, M., Oatley, K. ve Moldoveanu, M. C. (2013). Reading Other Minds: Effects of Literature on Empathy. Scientific Study of Literature, 3(1), 28-47.
• Dunn, J. ve Brophy, M. (2005). Communication, Relationships and Individual Differences in Children’s Understanding of Mind. Oxford: Oxford University Press.
• Fernandez-Quintanilla, C. (2020). Textual and Reader Factors in Narrative Empathy: An Empirical Reader Response Study Using Focus Groups. Language and Literature, 29(2), 124-146. https://doi.org/10.1177/0963947020927134
• Goffman, E. (2018). Karşılaşmalar: Etkileşim Sosyolojisinde İki Çalışma. Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Kaufman, G. F., ve Libby, L. K. (2012). Changing Beliefs and Behavior through Experience-Taking. Journal of Personality and Social Psychology, 103(1), 1. https://doi.org/10.1037/a0027525
• Keen, S. (2006). A Theory of Narrative Empathy. Narrative, 14, 207-236.
• Kıran, A. ve Kıran, Z. (2021). Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kidd, C. D. ve Castano, E. (2013). Reading Literary Fiction Improves Theory of Mind. Science, 342, 377-380. https://doi.org/10.1126/science.123991
• Koopman, E. M. E. (2016). Effects of “Literariness” on Emotions and on Empathy and Reflection After Reading. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 10(1), 82.
• Kuzmičová, A., Mangen, A., Støle, H. ve Begnum, A. C. (2017). Literature and Readers’ Empathy: A Qualitative Text Manipulation Study. Language and Literature, 26(2), 137-152. https://doi.org/10.1177/0963947017704729
• Laffer, A. (2016). A Poetics Of Empathy: Discussion of Migrants in and around a Work of Fiction (Basılmamış Doktora Tezi). The Open University.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. (2022). Metaforlar: Hayat, Anlam ve Dil (G. Yavuz, Çev.). İstanbul: Minator Yayınları.
• Mar, R. A., Oatley, K., ve Peterson, J. B. (2009). Exploring the Link between Reading Fiction and Empathy: Ruling out İndividual Differences and Examining Outcomes. Communication, 34, 407-428. https://doi.org/10.1515/COMM.2009.025
• Merriam, B. S. (2013). Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber (S. Turan, Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• MEB. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ve 8. Sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Miller, H. P. (2017). Gelişim Psikolojisi Kuramları. İstanbul: İmge Yayınları.
• Nikolajeva, M. (2014). Reading for Learning: Cognitive Approaches to Childrens’s Literature. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
• Oatley, K. ve Gholamain, M. (1997). Emotions And Identification: Connections Between Readers and Fiction. M. Hjort ve S. Laver (Eds.), Emotion and the Arts içinde (ss. 163-281). Oxford: Oxford University Press.
• Oatley, K. (2002). Emotions and Story Worlds of Fiction. M. C. Green, J. J. Strange, T. C. Brock (Eds.), Narrative Impact: Social and Cognitive Foundations içinde (ss. 39-71). Mahwah: Lawrance Erlbaum Associates.
• Ormrod, J. E. (2021). Öğrenme Psikolojisi (M. Baloğlu, Çev., Ed.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Sennett, R. (2013). Kamusal İnsanın Çöküşü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sönmez, H. (2020). 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda Duyuşsal Alana Uygun Kazanım Hazırlama. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 216-236.
• Storr, W. (2020). Hikâye Anlatıcılığının Bilimi. İstanbul: Timaş Yayıncılık.
• Şen, E. (2021). Çocuk Edebiyatında Kurmaca Gerçeklik. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Tomlinson, B. (2020). Uygulamalı Dilbilim ve Materyal Geliştirme (N. Yazıcı, Çev., Ed.). Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Uluçam-Wegmann, A. I. (2014). Almanca-Türkçe İkidilli ve Almanca Tek Dilli Öğrencilerin Kişisel Deneyim Anlatısı Metinlerinde Duygu Dünyasının Sunumu. Dil ve Edebiyat Dergisi, 11(2), 21-42.
• van Krieken, K. (2018). Ambiguous Perspective in Narrative Discourse: Effects of Viewpoint Markers And Verb Tense On Readers’ Interpretation of Represented Perceptions. Discourse Processes, 55(8), 771-786. https://doi.org./10.1080/0163853X.2017.1381540
• van Lissa, C. J., Caracciolo, M., Van Duuren, T. ve Van Leuveren, B. (2016). Difficult Empathy-The Effect of Narrative Perspective on Readers’ Engagement With a First-Person Narrator. Diegesis, 5(1), 43-63.
• Yazıcı, N. ve Günduğdu, G. (2022). Zihinselleştirme Olgusunun Dilsel Görünümleri ve Göç Teması Bağlamında Okur Deneyimine Sunduğu İmkânlar: “Kuş Olsam Evime Uçsam” Örneği. P. Şenel, (Ed.), Eğitimde Kültürel Gruplara İlişkin Güncel Araştırmalar içinde (ss. 87-99). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Wildschut, P. A. (2018). Mysterious Machinery: Unraveling the Engaged Narrative Experience of Nabokov’s Lolita (1955) and Pale Fire (1962) (Basılmamış Doktora Tezi). Radboud University.
• Zunshine, L. (2006). Why We Read Fiction? Theory of Mind and The Novel. Columbus: The Ohio State University Press.