Brain Drain in Turkey through the Prism of the Sociology of Social Problems

Yıl 2024, Sayı: 41, 187 - 213, 09.11.2024

Cansu Taşcı

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1438340

Öz

In recent years, brain drain has been one of the most discussed issues worldwide, presented as a “problem” both in the media and in the political arena. The aim of this article is to examine whether the phenomenon of brain drain is a social problem for Turkey, using the sociological framework of social problems. This article focuses on the historical perspective of the construction by its proponents of brain drain as a social problem in Turkey. Basis of analysis of this construct are the four main stages proposed by Spector and Kitsuse. Using the content analysis method we discussed data obtained through document analysis and newspaper op-eds. The results of the analysis showed that two actors, scientists and politicians, played a crucial role in defining brain drain as a problem throughout the historical process and that the issue came to the fore as a problem especially during periods of social, economic and political crisis.

Anahtar Kelimeler

Brain drain, social problem, social construction, Turkey, developing countries

SOSYAL PROBLEMLER SOSYOLOJİSİ PERSPEKTİFİNDEN TÜRKİYE’DE BEYİN GÖÇÜ

Öz

Beyin göçü, son yıllarda tüm dünyanın en çok tartıştığı meselelerdendir. Yeni bir olgu olmamakla birlikte beyin göçünün dünya gündeminde yer alması, 1960’lı yıllar itibariyle gerçekleşmiştir. Gelişmiş bir ülkeden başka bir gelişmiş ülkeye doğru gerçekleşebileceği gibi genellikle az gelişmiş/gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere gerçekleşen beyin göçünü ihraç eden ülkelerden biri de Türkiye’dir. Beyin göçü olgusu son yıllarda hem medya organlarında hem de siyaset arenasında bir “problem” olarak sıkça tartışılmaktadır. Bu makalenin amacı, beyin göçü olgusunun Türkiye için bir sosyal problem olup olmadığı meselesini sosyal problemler perspektifinden incelemektir. Bu makalede Türkiye’de “beyin göçü” olgusunun tarihsel süreç içerisinde iddia sahipleri tarafından sosyal bir problem olarak inşa edildiği sürece odaklanılmaktadır. Bu bağlamda Spector ve Kitsuse’nin ortaya koymuş olduğu 4 ana aşama üzerinden Türkiye’de beyin göçü olgusunun sosyal bir problem olarak inşa süreci ele alınmıştır. Bu kapsamda doküman incelemesiyle ve içerik analizi tekniğiyle gazete haberlerinden elde edilen verilerden yararlanılmıştır. Analiz sonucunda tarihsel süreç içerisinde beyin göçünün problem olarak tanımlanmasında iddia sahibi olarak iki aktörün- bilim insanları ve siyasetçilerin- kritik rol oynadığı, konunun özellikle sosyal, ekonomik ve politik kriz dönemlerinde bir problem olarak gündeme geldiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Beyin göçü, sosyal problem, sosyal inşa, Türkiye, gelişmekte olan ülkeler

Etik Beyan

“Sosyal Problemler Sosyolojisi Perspektifinden Türkiye’de Beyin Göçü” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Bu çalışma literatür taraması ve doküman incelemesine dayalı bir makale olduğundan etik kurul onayı koşulu gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Ağca-Varoğlu, G. (2020). Almanya’da Yüksek Nitelikli Göçmenlerin Gündelik Hayat Deneyimleri ve Baş Etme Süreçleri. Journal of Economy Culture and Society, (62), 23-46.
• AK Parti. (2023). Türkiye Yüzyılı İçin Doğru Adımlar Seçim Beyannamesi 2023. Ankara.
• Babataş, G. (2007). Beyin Göçü ve Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik Yapısının Beyin Göçüne Etkisi. Öneri, 263-266.
• Baş, H. (2022). Türkiye’de Sanal Beyin Göçü: Uzaktan Yurtdışına Çalışanların Deneyimleri Üzerine Nitel Bir Araştırma. İktisat Dergisi - Istanbul Journal of Economics, 72(2), 915-951.
• Başaran, F. (1972). Türkiye’de Beyin Göçü Sorunu. Ankara Üniversitesi Dergisi, 133-153.
• Best, J. (1987). Rhetoric in Claims-Making: Constructing the Missing Children Problem. Social Problems, 34(2), 101-121.
• Blumer, H. (1971). Social Problems as Collective Behavior. Social Problems, 18(3), 298-306.
• Bowen, G. A. (2009). Document Analysis as a Qualitative Research Method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Ceylan, A. (2021). Göç ve Siyasallaşma: Türkiye’de Beyin Göçü Tartışmalarının Siyasallaşması Gerekçeleri Üzerine Bir İnceleme. Memleket Siyaset Yönetim, 16(15), 189-224.
• CHP. (2018). Cumhuriyet Halk Partisi Bilim Platformu Politika Notları.
• CHP. (2021). Beyin Göçü Çalıştayı Raporu.
• CHP. (2022, 05 12). Fethi Açıkel: Hemşirelerimiz Arasında da Beyin Göçü Yaygınlaşıyor. 15 Aralık 2023’de https://chp.org.tr/haberler/fethi-acikel-hemsirelerimiz-arasinda-da-beyin-gocu-yayginlasiyor adresinden alındı.
• CHP, Deva Partisi, Demokrat Parti, Gelecek Parti, İyi Parti, Saadet Partisi. (2023). Ortak Politikalar Mutabakat Metni. Ankara.
• Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, Kalite, Uluslararasılaşma: Türkiye Yükseköğretimi İçin Bir Yol Haritası. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Dumitru, S. (2012). Skilled Migration: Who Should Pay for What? A Critique of the Bhagwati Tax. Diversities, 14(1), 9-24.
• DPT. (1973). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı. 01 Ocak 2022 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf adresinden erişildi.
• DPT. (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı. 01 Ocak 2022’de http://www.sp.gov.tr/upload/xSPTemelBelge/files/tmApE+plan4.pdf adresinden erişildi.
• DPT. (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. 01 Ocak 2022’de https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf adresinden erişildi.
• EGİAD. (2022). İstifa Pandemisi ve Beyin Göçü Patronları Harekete Geçirdi. 10 Aralık 2023 tarihinde https://www.egiad.org.tr/istifa-pandemisi-beyin-gocu-patronlari-harekete-gecirdi/ adresinden erişildi.
• Elveren, A. Y. ve Toksöz, G. (2018). Türkiye’de Beyin Göçü Yazını ve Bir Alan Araştırması. E. Karadoğan, G. Yenimahalleli Yaşar, N. Dertli, Ö. Millioğulları Kaya, S. Kablay ve T. Akpınar (Ed.), Gürhan Fişek’in İzinde Ortak Emek Ortak Eylem içinde (ss. 191-215). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Erkal, M. (2011). Beyin Göçü. Istanbul Journal of Sociological Studies, (18), 73-80.
• Freitas, A., Levatino, A. ve Pécoud, A. (2012). Introduction: New Perspectives on Skilled Migration. Diversities, 14(1), 1-8.
• Fuller, R. ve Myer, R. (1941). The Natural History of a Social Problem. American Sociological Review, 6(3), 320- 329.
• Gökbayrak, Ş. (2008). Uluslararası Göç ve Kalkınma Tartışmaları: Beyin Göçü Üzerine Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(3), 65-82.
• Hornell, H. (1923). What is a Social Problem?. American Journal of Sociology, 29(3), 345-352.
• Hürriyet. (2014). Cumhurbaşkanı Erdoğan: Tersine Beyin Göçünü Hızlandıracağız. 01 Ocak 2022 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/egitim/cumhurbaskani-erdogan-tersine-beyin-gocunu-hizlandiracagiz- 27782085 adresinden alındı.
• Hürriyet. (2018). 6 Bin Türk Milyoner Göç Etti. 14 Şubat 2024 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/yerel- haberler/istanbul/6-bin-turk-milyoner-goc-etti-40729088 adresinden erişildi.
• Hürriyet. (2019). 1 Yılda 100 Mühendis Hollanda’ya Göç Etti. 12 Şubat 2024 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/gundem/1-yilda-100-muhendis-hollandaya-goc-etti-41072241 adresinden erişildi.
• Hürriyet. (2019). CHP’li Ali Özcan’dan, Suriyelilere Vatandaşlık Verilmesine Tepki. 14 Şubat 2024 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/istanbul/chpli-ali-ozcandan-suriyelilere-vatandaslik- 40375640 adresinden erişildi.
• Hürriyet. (2023). Bilimde de Zirveyi Hedefliyoruz. 14 Şubat 2024 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bilimde-de-zirveyi-hedefliyoruz-42382635 adresinden erişildi.
• İmeci, T. (2009). Beyin Göçü ve Türkiye. VI. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu ve Sergisi.
• Kalkınma Bakanlığı. (2013). Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı. 1 Ocak 2022 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp content/uploads/2021/12/Onuncu_Kalkinma_Plani_Tanitim_Brosuru.pdf adresinden erişildi.
• Kalkınma Bakanlığı. (2015). Yükseköğretimin Uluslararasılaşması Çerçevesinde Türk Üniversitelerinin Uluslararası Öğrenciler için Çekim Merkezi Haline Getirilmesi.
• Kitsuse, J. ve Spector, M. (1973). Toward a Sociology of Social Problems: Social Conditions, Value Judgments, and Social Problems. Social Problems, 20(4), 407-419.
• Kornblum, W., Julian, J. ve Smith, C. D. (2002). Social Problems. United States: Pearson Education.
• Köser-Akçapar, S. (2006). Do Brains Really Going Down the Drain? Revue européenne des migrations internationales, (22), 79-107.
• Kuşçu, Z. (1979). Yurtdışına Beyin Göçü. Devlet Planlama Teşkilatı.
• Manis, J. G. (1974). The Concept of Social Problems: Vox Populi and Sociological Analysis. Social Problems, 21(3), 305-315.
• MEB. (2023). 2022 YLSY Yurtdışı Lisansüstü Eğitim Burs Başvuruları Başladı. 15 Aralık 2023 tarihinde https://www.meb.gov.tr/2022-ylsy-yurt-disi-lisansustu-egitim-burs-basvurulari- basladi/haber/28035/tr#:~:text=BURS%20BAŞVURU LARI%20BAŞLADI-,2022%20YLSY%20YURT%20DIŞI%20LİSANSÜTÜ %20EĞİTİM%20BURS%20BAŞVURULARI%20BAŞLADI,yurt%20dışında%20lisansüstü%20öğrenim adresinden erişildi.
• Medyaradar. (2023). 20 Ekim 2023 tarihinde https://www.medyaradar.com/tirajlar adresinden erişildi.
• Milliyet. (2016). Yıldırım: Ezber Bozacağız. 15 Şubat 2024 tarihinde https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/yildirim-ezber-bozacagiz-2266506 adresinden erişildi.
• Montoya, S. (2018). From Brain Drain to Gain: The Benefits Arising from International Knowledge Networks. 01 Ocak 2022 tarihinde http://uis.unesco.org/en/blog/brain-drain-gain-benefits arising-international- knowledge-networks,2018 adresinden erişildi.
• OECD. (01.01.2014). This Edition of Migration Policy Debate. 15 Aralık 2023 tarihinde https://www.oecd.org/ migration/mig/OECD%20Migration%20Policy%20Debates%20Numero%202pdf adresinden erişildi.
• OECD. (30.12.2021). International Migration Outlook 2021 Turkey. 15 Aralık 2023 tarihinde https://read.oecdilibrary.org/social-issues-migration-health/international-migration-outlook- 2021_c06dc331-en#page1 adresinden erişildi.
• OECD. (2023). International Migration Outlook 2023. 15 Aralık 2023’de https://www.oecd- ilibrary.org/sites/b0f40584-en/1/3/6/38/index.html?itemId=/content/publication/b0f40584- en&_csp_=f32aa69b63450530407ffa5853cb88a4&itemIGO=oecd&itemContentType=book adresinden erişildi.
• Oğuzkan, T. (1971). Yurt Dışında Çalışan Doktoralı Türkler: Türkiye’den Başka Ülkelere Yüksek Seviyede Eleman Göçü Üzerinde Bir Araştırma. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Orhan, B. (2023). Türkiye’den Almanya’ya Nitelikli Emek Göçünün Kesişimsel Analizi: ‘Yeni Dalga’ Örneği (Basılmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya.
• Patton, M. Q. (2015). Qualitative Research & Evaluation Methods: Integrating Theory and Practice. USA: Sage Publications.
• Pellegrino, A. (2001). Trends in Latin American Skilled Migration: “Brain Drain” or “Brain Exchange”?. International Migration, 39(5), 111-132. doi:10.1111/1468-2435.00174
• Riaño, Y. (2012). The Invisibility of Family in Studies of Skilled Migration and Brain Drain. Diversities, 14(1), 25- 44.
• Sabah. (2013). 248 Süper Beyin Geri Döndü. 15 Ekim 2023 tarihinde https://www.sabah.com.tr/gundem/2013/05/06/248-super-beyin-geri-dondu adresinden erişildi.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren-Şendil, Ç. ve Nas, E. (2012). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Sunata, U. (2005). Türkiye’de(n) Gizli Beyin Göçü: “Hep-Gider-Ayaklık”. Toplum ve Bilim, (104), 182-208.
• Sunata, U. (2014). Tersine Beyin Göçünde Sosyal Ağların Rolü: Türkiyeli Mühendislerin Almanya’dan Geriye Göç Deneyim ve Algıları. Türk Psikoloji Yazıları, 17(34), 85-96.
• Tanrısevdi, F., Durdu, İ. ve Tanrısevdi, A. (2019). Beyin Göçü Mü, Beyin Gücü Mü?. Journal of Travel and Tourism Research, (15), 133-158.
• Tansel, A. ve Güngör, N. D. (2006). Türkiye’den Yurt Dışına Beyin Göçü: Ampirik Bir Uygulama. İktisat, İşletme ve Finans, 21(246), 5-29.
• Taylor, C. F., Dirican, R. ve Kurt, W. D. (1968). Health Manpower Planning in Turkey: An International Research Case Study. Baltimore: John Hopkins Press.
• TBMM. (2013). 14 Ocak 2024 tarihinde https://www.tbmm.gov.tr/Denetim/Gecmis-Donem-Yazili-Soru- Onergeleri-Sonuc adresinden erişildi.
• TDK. (29.01.2021). 29 Ocak 2021 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• TÜBİTAK. (2014). 01 Ocak 2022 tarihinde https://tubitak.gov.tr/tr/duyuru/tersine-beyin-gocu-programi- 2014-yili-yenilikleri adresinden erişildi.
• TÜBİTAK. (2021). 17 Şubat 2024 tarihinde https://tubitak.gov.tr/tr/haber/tubitaktan-tersine-beyin-gocu-icin- 2-cagri adresinden erişildi.
• TÜİK. (2019). Uluslararası Göç İstatistikleri.
• TÜİK. (2020). Eğitim Harcamaları İstatistikleri.
• TÜİK. (2021). İşgücü İstatistikleri, Ekim 2021.
• TÜİK. (2022). Eğitim Harcamaları İstatistikleri 2022. 15 Aralık 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Egitim-Harcamalari-Istatistikleri-2022-49574 adresinden erişildi.
• TÜİK. (2023). Uluslararası Göç İstatistikleri. 15 Aralık 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index? p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2023-53544 adresinden erişildi.
• TÜİK. (2023). İşgücü İstatistikleri, Ağustos 2023. 15 Aralık 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index? p=%C4%B0%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BC-%C4%B0statistikleri-2023-53521&dil=1 adresinden erişildi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). On birinci Kalkınma Planı. 15 Ekim 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019- 2023.pdf adresinden erişildi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.