İslam Kerimov ve Sonrası Dönemde Özbekistan Dış Politikası: Karşılaştırmalı Bir Bakış

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 48, 39 - 57, 29.08.2022

Mustafa Kemal Öztopal

Öz

SSCB’nin dağılması ile birlikte jeopolitik ve stratejik öneme sahip birçok bağımsız devlet ortaya çıkmış ve uluslararası sistemde yer almışlardır. Orta Asya devletleri bunların başında yer alır. İki kutuplu düzenin tarafları ABD ve Rusya bu bölge üzerinde söz sahibi olmaya çalışırken son zamanlarda bu rekabete Çin de eklenmiştir. Bu çok değişkenli rekabet ortamı bağımsızlıklarını yeni kazanmış ve taze sayılabilecek Orta Asya devletlerinin dış politik tercihlerinin de değişken olmasını beraberinde getirmiştir. Orta Asya’nın merkezinde yer alan Özbekistan bunlardan biridir. Özellikle İslam Kerimov döneminde Batı ile Rusya arasında birçok kez değişikliğe sahne olan dış politik eğilimleri, Özbekistan’ı Türkistan coğrafyasında ön plana çıkarmıştır. Özbekistan’ın 27 yıllık lideri Kerimov Eylül 2016’da hayatını kaybetmiş ve yerine Şavkat Mirziyoyev seçilmiştir. Bu çalışmada ilk olarak Orta Asya ve Özbekistan’ın jeopolitik ve stratejik öneminden bahsedilecek daha sonra ise uzun yıllar iktidar olan Kerimov döneminde Özbekistan’ın dış politikası ortaya koyulacaktır. Kerimov’un ölümünden sonraki dönemde meydana gelen değişiklik ve Mirziyoyev dönemi dış politikası karşılaştırmalı şekilde aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Orta Asya, Özbekistan, Dış Politika, İslam Kerimov, Şavkat Mirziyoyev

Kaynakça

• A. “After Karimov: How Does The Transition of Power Look in Uzbekistan?”, BBC, 13 Ekim 2016, http://www.bbc.com/news/world-asia-37608869. (Erişim: 30.12.2016).
• Amirbek, A. (2016). “Özbekistan’da 4 Aralık 2016 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Ve Yeni Dönem Dış Politikası” Ahmet Yesevi Üniversitesi Avrasya Araştırmaları Enstitüsü, Haftalık E-Bülten 13.12.2016-19.12.2016, No: 94, http://www.ayu.edu.tr/static/aae_haftalik/aae_bulten_tr_94.pdf (Erişim: 30.12.2016).
• Birsel, H. (2011). “Orta Asya Güç Mücadelesi İçinde Bağımsızlığından Günümüze Özbekistan”, 21. Yüzyıl Dergisi, 35: 26-35.
• Brzezinski, Z. (2014). Büyük Satranç Tahtası (Çev. Y. Türedi). İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Erol, M. S. (2004). “Orta Asya’da Güvenlik Sorunları”, Türkiyat Araştırmaları, 1: 85-112.
• İsmayilov, E. ve Budak, T. (2015). “Bağımsızlık Sonrası Özbekistan’ın Enerji Politikası”, BİLGESAM Analiz, 7 Nisan 2015, No: 1203, http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-411-20150407131203.pdf (Erişim: 25.12.2016).
• Kodaman, T. ve Birsel, H. (2006). “Bağımsızlık Sonrası Özbekistan ve Dış Politikası”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2: 413-442.
• Kucera, J. (2017). “Uzbekistan and Russia to Restart Joint Military Exercises”, Eurasianet, 4 Temmuz 2017, http://www.eurasianet.org/node/84206 (Erişim: 10.07.2017).
• Lillis, J. (2014). “Putin Fails to Win Ukraine Consensus at SCO Summit”, Eurasianet, 12 Eylül 2014, http://www.eurasianet.org/node/69961 (Erişim: 20.03.2017).
• McAfee, K. (2017). “Uncertainty in Uzbekistan: The Presidency after Karimov”, The Ohio State University Center For Slavic And EAST Europen Studies Bog, 16 Mart 2017, https://u.osu.edu/slaviccenter/2017/03/16/uncertainty-in-uzbekistan-the-presidency-after-karimov/ (Erişim: 25.04.2017).
• Oğan, G. (2016). “Kerimov: Özbek Tipi Demokrasinin Mimarı”, Aljazeera Turk, 2 Eylül 2016, http://www.aljazeera.com.tr/gorus/kerimov-ozbek-tipi-demokrasinin-mimari (Erişim: 20.12.2016).
• Özlem, K. (2013). “Kerimov Yönetiminde Özbekistan’ın İç ve Dış Politikasının Analizi (1991-2012)”, Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, 2: 29-51.
• Pannier, B. (2017). “Not Karimov’s Uzbekistan Anymore?”, RFERL, 4 Mart 2017, https://www.rferl.org/a/qishloq-ovozi-not-karimovs-uzbekistan-anymore/28350506.html (Erişim: 24.04.2017).
• Purtaş, F. ve Mammadov, H. (2013). “Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü ve Orta Asya Devletleri”, Uluslararası Sistemde Orta Asya Dış Politika ve Güvenlik, Ed. M. Turgut Demirtepe; Güner Özkan, USAK Yayınları.
• Saeed, M. Z. (2017). “Uzbekistan: Are Things any Better under Shavkat Mirziyoyev?”, International Policy Digest, 17 Nisan 2017, https://intpolicydigest.org/2017/04/17/uzbekistan-are-things-any-better-under-shavkat-mirziyoyev/ (Erişim: 25.04.2017).
• Sandıklı, A. (2011). “Jeopolitik ve Türkiye Riskler ve Fırsatlar”, BİLGESAM, Rapor No: 17, Ankara: BİLGESAM Yayınları.
• Sarıkaya, Y. (2012). “Kerimov Dış Politikası: Rejim Güvenliği Ekseninde 20 Yıl”, Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya, Ed. M. Savaş Kafkasyalı, Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme-Araştırma Dizisi, Yayın No 10: 335-355.
• Seiple, C. (2004). “Heartland Geopolitics and the Case of Uzbekistan”, Foreign Policy Research Institute, 6 Ocak 2004, https://www.fpri.org/article/2004/01/heartland-geopolitics-and-the-case-of-uzbekistan/ (Erişim: 20.12.2016).
• Sönmez, A. S. (2013). “Özbekistan Dış Politikasını Oluşturan Temel Faktörler”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2: 387-416.
• Yalçınkaya, A. (2006). “Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan Cumhuriyetleri Arasında Fergana Serbest Ticaret Bölgesi Projesi”, İ.Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 34: 67-104.
• “2017: Özbekistan’da Reform Yılı”, 29 Aralık 2017, Kırım Haber Ajansı, http://qha.com.ua/tr/analiz-haber/quot-2017-ozbekistan-da-reform-yili-quot/163764/ (Erişim: 30.12.2017).
• “Uzbekistan: Life After Karimov, More of the Same”, Euraisanet, 9 Eylül 2016, http://www.eurasianet.org/node/80486 (Erişim: 20.12.2016).
• “Uzbekistan: The Hundred Days”, International Crisis Group, 15 Mart 2017, Rapor No: 242, https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/central-asia/uzbekistan/242-uzbekistan-hundred-days (Erişim: 20.03.2017).