ÇANKIRI YÖRESİNDE YAYILIŞ GÖSTEREN DİKENSİZ KUŞBURNUNA(ROSA X DUMALİS BECHST.) AİT MORFOLOJİK VE MEYVE ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 418 - 432, 31.10.2021

Ferhat Özdemir , Ayşe Nur Tor

https://doi.org/10.32328/turkjforsci.891790

Cited By: 1

Öz

Dünya üzerinde geniş yetişme ve dağılım alanı olan kuşburnu bitkisi ülkemizde de geniş yetişme alanına sahip olmasına rağmen son yıllarda yapılan çalışmalarla ancak gündeme gelmiştir. Ormanlık ve çalılık alanlarda yetiştiği bilinen, bir yaban gülü olan ve pembe renk çiçek açan, parlak kırmızı renge sahip, içi tüylü ve çekirdekli meyvesinin çağrışım aralığında kuş-burun bulunduğu için literatüre “kuşburnu” olarak geçmiştir. Halk arasında çok tüketilen bir bitki olan kuşburnu; içerdiği vitaminler, mineraller ve fenolik maddeler sayesinde tıbbi bitki ve gıda maddesi olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde doğal olarak yetiştiği ve farklı türlerinin olduğu tespit edilen kuşburnu bitkisinin çok geniş bir kullanım alanına sahip olduğu ve bu meyve türünün meyveciliğe kazandırılması ülke ekonomisine katkı sağlayacaktır. Bu çalışmada da kuşburnu(Rossacanina)bitkisi ile ilgili farkındalık yaratmak amacıyla genel araştırma ve çalışmaların yanı sıra Çankırı İlinde doğal olarak yetişen dikensiz kuşburnu (Rosa x dumalis) türünün meyve örneklerinin genel olarak içeriğine göre kıyaslaması yapılarak halk açısından faydaları ve tüketim alanları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kuşburnu, Dikensiz Kuşburnu, Kuşburnu Faydaları, Çankırı

ÇANKIRI REGION DISTRIBUTED ROSA CANİNA INERMİS (ROSE X DUMALİS BECHST.) INVESTIGATION OF THE MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS AND FRUIT

Öz

Although the rosehip plant, which has a wide growing and distribution area in the world, has a wide growing area in our country, it has only come to the agenda with the studies carried out in recent years. Known to grow in forest and bushy areas, it is a wild rose, blooming pink color, bright red, feathered and seeded fruit, which has a bird-nose in the connotation range, so it is referred to as "rosehip" in the literature. Rosehip, which is a widely consumed plant among the people; Thanks to the vitamins, minerals and phenolic substances it contains, it is used as a medicinal plant and food item. The rosehip plant, which is found to grow naturally in our country and has different species, has a very wide area of use and this fruit type will contribute to the country's economy. In this study, in order to raise awareness about the rosehip (Rossacanina) plant, in addition to general research and studies, the fruit samples of the naturally grown rosehip (Rosa x dumalis) species that grow naturally in Çankırı were compared according to their content and the benefits and consumption areas for the public were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Rosehip, Rosehip without Thorns, Rosehip Benefıts, Çankırı

Kaynakça

• Akyüz, N., Coşkun, H., Bakırcı, İ. (1996). Kuşburnu Besin Değeri ve Kullanım Alanları. Kuşburnu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Gümüşhane, 5-6 Eylül 1996: 271-279.
• Anasay-3 Aylık ulusal Hakemli-Süreli Dergi-Yıl:3-Sayı:9-Ağustos-2019
• Anonim, 2006. Orman Varlığımız, T.C Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara
• Anonim, 2007b. Çankırı Meteoroloji İstasyonu İklim Değerleri (1980-2006), Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kayıtları, Ankara.
• Anonim., “Alternatif tedavi kuşburnu”, Ekoloji Çevre Dergisi, 17: 20-24, (1995).
• Arslan, N., Gürbüz, B., Gümüşçü, A. (1996).Kuşburnunun Kültüre Alınması ve Islahının Temel İlkeleri. Kuşburnu Sempozyumu, 5-6 Eylül 1996, Gümüşhane, 149-156.
• Arş. Gör. Emre BIÇAKÇI, Öğr. Gör. Mehmet ALAGÖZ, Prof. Dr. Mevlüt Türk, Çalıların Besin Değeri Ve Keçi Beslenmesindeki Önemi,11-13 Mayıs,2018, 8th International Conference of Strategic Research on Scientific Studiesand Education 2018 Full Texts Book,Sayfa 376
• Ateş, N., Kuşburnu Değerlendirmesi Üzerine Araştırma, Bursa Gıda Teknolojisi Araştırma Enstitüsü, 9s, (1992).
• Bayram, M., Aslan, Ö. (1996). Kuşburnun Farklı Ürünlere İşlenmesi. Kuşburnu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Gümüşhane, 5-6 Eylül 1996 : 329-338.
• BAYTOP Turhan(2007).Türkçe Bitki adları Sözlüğü, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları:578.
• Baytop, T., 1999. Türkiye`de Bitkiler ile Tedavi. Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti. Çapa, İstanbul. Bitkilerle Tedavi Sempozyumu, 5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu, İstanbul-2011
• Bozan, B., Tunaker, Z., Kaşar, M., Altındaş, A. ve Başer, K. H. C. 1996. Türkiye Piyasasında Bulunan Kuşburnu Ürünlerinde C Vitamini Tayini. TAB Bülteni, 12, 44-50.
• Çelem, H., “Karayollarında şevler için bitkisel örtüleme çalışmaları”, Peyzaj Mimarlığı Dergisi, Karayolları Özel Sayısı: 52-61, (1979).
• Çelik, F., (2005). “Türkiye’de doğal olarak yetişen kuşburnu (Rosa ssp.) türleri ve yayılış alanları”. Doktora Semineri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Van, 11s.
• Çınar İ, Çolakoğlu A S (2005). Potential Health Benefits of Rose Hip Products. Proceedings of the First International Rose Hip Conference. Acta Hort. 690, 253–257.
• Davis, P. H., 1972. Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Vol. 4, Edinburgh University Press Edinburg. 106-128.
• Didin, M., Kızılaslan, A., Özer, S. ve Fenercioğlu, H., “Kuşburnu meyvesinin gıda sanayiinde kullanımı ve marmelata işlenmeye uygunluğu”, Gümüşhane Kuşburnu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Gümüşhane, s.319-328, (1996).
• Doğan, A., Kazankaya, A., Çelik, F. ve Uyak, C., 2006. Kuşburnunun Halk Hekimliğindeki Yeri ve Bünyesindeki Bileşenler Açısından Yararları, II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 14-16 Eylül 2006, Tokat, Türkiye, s.45-53.
• Duru, N., (2008). Kuşburnu Nektarındaki Karotenoidlerin Depolama Stabilitesi. Ankara Üniversitesi Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, s:71.
• Ercişli S and Eşitken A (2004). Fruit characteristics of native rosehip (Rosa sp.) selections form the Erzurum province of Turkey. New Zeland Journal of Crop and Horticultural Science 2004. Vol. 32: 51-53
• Ercişli, S. ve Güleryüz, M., 2005, Rose Hip Utilization in Turkay. Proceedings of the I.International Rose Hip Conferance, Acta (690): 77–82.
• Ercişli, S.. 2005. Rosa (Rosa spp.) germplasm resources of Turkey. Genetic Resources and Crop Evolution, 52: 787-795. Erenberk, H. (1991). Gül ve Gülcülük. Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi, 265, 42-43.
• Esma AKKUŞ, T.C. Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Hamur (Ağrı) Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnu Genotiplerinin(rosaspp.) Morfolojik Tanımlanması, Yüksek Lisans Tezi, 2015
• Ferit ÇELİK, Adnan DOĞAN, Ahmet KAZANKAYA, Cüneyt UYAK, Erciş (Van) Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Rosa dumalis ve Rosa iberica Taksonlarının Fenolojik, Pomolojik ve Morfolojik Özelliklerinin Belirlenmesi, 2007, Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Türkiye V Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, cilt-1, 299-303
• Frei, B., 1994, Natural Antioxidants in Human Health and Disease. Academic Press, San Diego.
• Göbelez, M., 1981, Dünya Halk Tababeti (Gıdalar ve Sifalı Bitkilerle Mahalli Tedaviler). P.K. 443, Ankara.27s.
• Gökmen, H., 1973, Kapalı Tohumlular. Angiospermae. Ormancılık Arastırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, (1): 545s.
• Gönüllü, M., Çakırlar, H., 1990, Kusburnu meyvelerinde (Rosa canına) absisik asit miktarı ve elde edilen ABA'nın izomerizasyonu üzerine ışığın etkisi. X. Ulusal Biyoloji Kongresi. Erzurum. Sayfa 125–136.
• Gülay MELİKOĞLU, Sezgin KURTOĞLU, Şükran KÜLTÜR, Türkiye’de Astım Tedavisinde Geleneksel Olarak Kullanılan Bitkiler,2015, Marmara Pharmaceutical Journal 19: 1-11, 2015
• Güneş, M., Şen, S.M. (2001). Tokat Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı Üzerinde Bir Araştırma. Bahçe Dergisi, 30 (1-2), 9-16.
• Hakan ÖZER, FurkanÇOBAN, Masoud SOLTANI BOULJAK, Doğu Anadolu Bölgesinin Önemli Tıbbi-Aromatik Bitkileri, 10.06.2020,Dergi Park Akademi, Erciyes Tarım ve Hayvan Bilimleri Dergisi, ISSN 2651-5334, Sayfa:16-23 Halliwell, B., 1996, Antioxidants in human health and disease. Ann. Rev. Nutr. 16, 33±50.
• Hasan ÖZÇELİK, Şayeste ÖZÇELİK DOĞAN, Botanical characteristics of fruitroses / rosehips (Rosa L. spp.), 11/1 /2018,Biological Diversityand Conservation, ISSN 1308-8084 Online; ISSN 1308-5301 Print, Sayfa:68-79
• Hilmioğlu, N., Yıldırım, A., Sişmanoğlu, M. ve Tülbentçi, S., “Kuşburnundan gıda boyar maddesi üretimi”, Gümüşhane Kuşburnu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Gümüşhane, s.339-346, (1996).
• Iskenderov, A.T., M.A. Ragimov, 1973. Seed germination in some species of wild rose in Azerbaijan. İnvestiya Akademii Nauk Azerbaidzhansk SSR. Biologischeskikh. Nauk Vol. 3: 10-13.
• İlisulu, K., “İlaç ve Baharat Bitkileri”, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara, 302s, (1992).
• Kaack K, Kuhn BF (1991). Evoloation of rose hip species for processingof jam, jelly and soup. Tidsskr.Planteavl., 353–358.
• Kadakal, Ç., Nas, S., Artık, N. (2002). Kuşburnu (Rosa canina L.) meyve ve çekirdeğinin bileşimi ve insan beslenmesi açısından önemi. Dünya Gıda, 7: 111-117.
• Karaçalı, İ. (1990).Bahçe Ürünlerinin Muhafazası ve Pazarlanması. E.Ü. Basımevi, 413 s, Bornova / İzmir.
• Karagöz A., Zencirci N., Tan A., Taşkın T., Köksel H., Sürek M., Toker C., Özbek K. (2010).Bitki genetik kaynaklarının korunması ve kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, s,155- 177.
• Keleş, F., Kökosmanlı, M. (1996). Kuşburnu ve Kuşburnu Çayında C Vitamini. Kuşburnu Sempozyumu, 5-6 Eylül 1996, Gümüşhane, 245-252.(User-1967)
• Keskioğlu C (1989). Gümüşhane Çevresi Kuşburnu Türleri Meyvelerinin Çay Olarak Değerlendirilmesi Üzerinde Çalışmalar (Yuksek Lisans Tezi). A.Ü. Eczacılık Fak. Ankara.
• Koç, H., İlaç Baharat Bitkileri I, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:40 Ders Kitapları Serisi: 18, Tokat, 302s, (1999).
• Kurucu, S. ve Keskinoğlu, C., Rosa (Gül) Türleri Meyvalarının Bileşimi ve Biyolojik Aktivitesi. FABAD Farm. Bil. Dergisi, 15: 121–131, (1990).
• Kutbay, H. G., Kılınç, M., 1996. Kuşburnu türlerinin (Rosa L.) taksonomik özellikleri ve Türkiye'deki yayılışı.Kuşburnu Sempozyumu. 5-6 Eylül 1996. Gümüşhane. 75-83.
• Kühn, B.F., “Hyben”, Dyrkning og Anvendelse, 69: 1-6, (1992).
• Mackerras, D., 1995, Antioxidants and health. Fruits and vegetables or supplements? Food Australia, 47s, 3-23
• Melyantseva, S.G., 1978. Changes in ascorbic acit and polyphenolic substances in Rosa rugasa during ripening. Konservnaya i Ovoshchesushik’naya Promyshlennosti 2,13 14
• Merve SALMAN ÖZEN, T.C. selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bolu Merkez İlçesinde kuşurnu (rosaspp.) Genetik Kaynaklarının Seleksiyonu ve Antioksidan Aktivitelerinin Tespiti, Yüksek Lisans Tezi, Haziran-2013
• Nas, S. ve Gökalp, H. Y., “Kuşburnu ve pestil teknolojisi ve gıda değeri”, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 24: (2) 142-150, (1993).
• Nillson, O. (1972). Rosa in P.H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh University Press. 4, 106–128.
• Nuri ÖNER, Bora İMAL, Çankırı İli Orman Varlığı Ve Ağaçlandırma Çalışmaları, 2007,Çankırı Araştırmaları Dergisi 2, 275–285 O.G.M., 2014. Orman Genel Müdürlüğü 2013 Yılı İdare Faaliyet Raporu, Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Ankara, 37s.
• Önal A, Oruç Ş . Kuşburnu(Rosa canina) meyvelerinden elde edilen ekstrakt ile pamuklu ve yünlü kumaşların boyanma özelliklerinin incelenmesi. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi. 2012; (1): 21-26.
• Özçelik, H., Korkmaz, M., Özgökçe, F., Ünal, M. (2012). The Diversity Centers and Ecological haracteristics of Rosa L. (Rosaceae) Taxa in Türkiye. International Research Journal of Plant Sience (IRJPS), 3(10), 230-237.
• Özçelik, H. (2013). General Appearances of Turkish Roses. SDÜ. Fen Bilimleri Enst. Dergisi, 17(1), 29-42.
• Rehder, A., “Manual of cultivated trees and shrubs hardy in North America Exclusive of the subtropical and warmer temperate regions 2”, O. Macmillan Co., New York, 996s, (1949).
• Riemersma, R. A., 1994, Epidemiology and the role of antioxidants preventing coronary heart disease: a brief overview. Proc. Nutr. Soc. 53, 59-65.
• Sari, A.O. ve B. Oğuz. 2000. Türkiye ve Dünyada Bazı Tıbbi, Kokulu ve Baharat Bitkilerinin Yeri ve Önemi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayın no:98. S.:241-248.
• Schwartz, J. L., 1996, The dual roles of nutrients as antioxidants and prooxidants: their effects on tumor cell growth. J. Nutr. 126S, 1221-1227.
• Sebahattin NAS (1) Hüsnü Yusuf GÖKALP (1) 1993, Kuşburnu ve Pestil Teknolojisi ve Gıda Değeri, Atatürk ü.zu.Fak.Der. 24 (2), 142-150.
• TEMEL, S., KIR, A. E. 2015. Bazı Çalı ve Ağaç Türlerinin Mevsimsel Dönem ve Hayvan Gruplarına Göre Otlanmada Tercih Durumlarının Belirlenmesi,2015, Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi(UTYHBD), 2015, 1(1): 31 - 39
• Tanrıverdi, F., 1987, Dendroloji Ders Notları. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Bahçe Bitkileri Böl. Erzurum.
• DUMAN, T. 2014. -T.C. Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Kuşburnu (Rosa Canina) Nektarında Toplam Fenolik Madde Ve Suda Çözünen Vitaminlerin Isıl Parçalanma Kinetiği, Yü5ksek Lisans Tezi, Denizli, Ekim-2014.
• Tuer, D. F. and Russel, P., “The nutrition and health encyclopedia 2”, Von Nostrand Reinhold, New York, 469s, (1989). Türkben, C., Çopur, U., Tamer, E. ve Şenel, Y., “Bursa yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnu (Rosa spp.) meyvelerinin bazı özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma”, Gümüşhane Kuşburnu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Gümüşhane, s.809-814, (1996).
• Türkben, C., 2003, Kusburnu. Uludag Üniversitesi Basımevi, ISBN: 975–6958–70–7, Bursa, 53s
• Uzun, A., “Marmara Denizi kıyısı bazı doğal bitki türlerinin peyzaj uygulamalarında kullanım olanakları”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 40: (1), (1990).
• Ürgenç, S., “Ağaç ve süs bitkileri fidanlık ve yetiştirme tekniği”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayını, İstanbul, 716s, (1992).
• Vega, M. and Valladores, J., “Seasonal variations in the fruit and seed composition of the Rosa Aff. Rubiginosa. L.”, IV. Internatianol Congress of Food Science and Technology, 8: 55-57, (1974).
• Velioğlu, S. ve Poyrazoğlu, E. S. 1988. Kuşburnu Bitkisinin İnsan Beslenmesi ve Sağlığı Açısından Önemi. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Dergisi. 32, 36-37.
• Acıbuca ,V., BUDAK, D.B.2018. Dünya’da ve Türkiye’de Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Yeri ve Önemi, 2018, Çukurova Tarım Gıda Bil. Der. , 33(1): 37-44
• Whitney, E. N., Hamilton, E. M. and Rolfes, S. R., “Understanding nutrition”, West Publishing Company, New York, 603s, (1990).
• Yamankaradeniz, R., 1982. “Erzurum yöresinde doğal olarak yetişen kuşburnunun bileşimi ve değerlendirme olanakları üzerine araştırmalar”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Erzurum, 120s, (1982).
• Yılmaz, H., Bulut, Y., Kelkit, A. 1996. Peyzaj Planlama Çalışmalarında Rosa canina (Kuşburnu)’nın Kullanım Alanları. Kuşburnu Sempozyumu, 5-6 Eylül 1996, Gümüşhane, 169-176.
• Yılmaz, H., 2007. “Üzümsü Meyveler”, Metro Gastro, 40: 54.
• Yildiz, O., 2005. Bazı işlem proseslerinin kuşburnu meyvesine uygulanması, Yüksek lisans tezi, İnönü Üniv. FBE, Malatya.
• Yoğunoğlu, A., 2011. Tunceli Ekonomik Değeri Olan Bitkiler Raporu, “Sektörel Araştırmalar Serisi 5”, Fırat Kalkınma Ajansı, Aralık 2011.
• TENGİZ, Y.Z. 2017. Kenan OK, Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünlerinin Yönetimi, KSÜ Tarım ve Doğa Derg 21(3):457-471.
• Zhao, G. Y., Hou, A. J. and Gao, F. T., “Study on the change of Vitamin C content of rose fruit during its storage and processing”, Journal of North East Forest University, 16: (2) 102-105, (1988).