MERSİN İLİ GEOFİT BİTKİ ZENGİNLİĞİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 229 - 254, 30.04.2022

Ali Topal , Seyran Palabaş Uzun , Alper Uzun

https://doi.org/10.32328/turkjforsci.1080329

Cited By: 5

Öz

Estetik ve görsel açıdan dikkat çekici olan geofit bitkileri, gıda ve ilaç sanayi, bahçecilik ve peyzaj alanlarında geniş kullanım alanlarına sahip taksonlardır. Geçmişten günümüze bu taksonların aşırı tüketilmesi ve kullanılması, türlerin çoğunda popülasyonların küçülmesine ve habitatlarının parçalanmasına ve hatta alansal olarak yok olmasına neden olduğu bir gerçektir. Geofitler ve popülasyonlar üzerindeki baskı ve ilginin artması, bu türlerin devamlılığı ile ilgili meşru endişeleri artırmakla kalmamış, bu konuda yeni çalışmaları da gerekli kılmıştır. Bunun için geofitlerin mevcut durumunun tespiti ve yeni lokasyonların belirlenmesi önem kazanmıştır. Bu amaçla yapılan çalışma sonucunda Mersin ilinde 23 familyada 68 cinse ait 256 farklı geofit taksonu tespit edilmiştir. En çok takson barındıran familyalar Orchidaceae (47- %18,4), Asparagaceae (44- %17,2), Amaryllidaceae (42- %16,4), Iridaceae (31- %12,2) ve Liliaceae (17- %6,6) olarak belirlenmiştir. Tespit edilen taksonlardan 66’sı Doğu Akdeniz elementi (%25,8), 41’i Akdeniz elementi (%16,0), 8’i Avrupa-Sibirya elementi (%3,1), 36’sı İran-Turan elementi (%14,1), 2’si Karadeniz elementi (%0,8) ve 103 takson (%40,2) ise geniş yayılışa sahip ya da fitocoğrafik bölgesi bilinmeyenlerdir. Belirlenen taksonların 53’ü endemik olup, endemizm oranı %20,7’dir. IUCN kriterlerine göre 15 (%28,3) endemik takson Kritik (CR), Tehlikede (EN) ve Duyarlı (VU) kategorilerinde tehdit altındadır.

Anahtar Kelimeler

Yumrulu ve soğanlı bitkiler, süs bitkisi, tıbbi bitki, endemik, Türkiye

GEOPHYTE PLANT RICHNESS IN MERSIN PROVINCE

Öz

Geophyte plants, which are aesthetically and visually striking, are taxa that have wide usage areas in food and medicinal industry, horticulture and landscaping. It is a fact that, from the past to the present, the overconsumption and use of these taxa has resulted in the shrinkage and fragmentation of populations on most of the species and even their areal extinction. The increase in pressure and interest on geophytes and populations has not only increased the stable concerns about the continuity of these species, but also brought new studies on this subject to the agenda. For this, it has become important to determine the current status of geophytes and to determine previously unknown locations. In the study planned for this purpose, 256 different geophyte taxa belonging to 68 genera in 23 families were determined in Mersin. The families with the most taxa were determined as; Orchidaceae (47 - 18.4%), Asparagaceae (44 - 17.2%), Amaryllidaceae (42 - 16.4%), Iridaceae (31 - 12.2%) and Liliaceae (17 - %) 6.6). Of the detected taxa, 66 are East Mediterranean elements (25.8%), 41 are Mediterranean elements (16.0%), 8 are Euro-Siberian elements (3.1%), 36 are Iranian-Turanian elements (14.1%), 2 are Euxine elements (0.8%) and 103 taxa (40.2%) are those with a wide distribution or unknown phytogeographic region. Totally, 53 taxa are endemic and the endemism ratio is 20.7%. According to IUCN criteria, 15 (28.3%) endemic taxa are under threat in the Critically (CR), Endangered (EN) and Vulnerable (VU) categories.

Anahtar Kelimeler

Tuberous and bulbous plants, ornamental plant, medicinal plant, Turkey

Kaynakça

• Aksay, C.S. ( 2006). Pusat Dağı Flora ve Vejetasyonu Silifke-Mersin-Türkiye. Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Altundağ Çakır, E. (2017). Traditional knowledge of wild edible plants of Iğdır Province (East Anatolia, Turkey). Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 86(4):3568.
• Altuntaş, A. (2020). Benefit From Natural Plants In Landscape Architecture: Example of Siirt Geophytes. ISPEC Journal of Agricultural Sciences, 4(2). 125-136.
• Anonim, (2018).Mersin İl’inin Karasal ve İç Su Ekosistemleri Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme işi sonuç raporu, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü VII. Bölge Müdürlüğü Mersin Şube Müdürlüğü.
• Avcu, C. (2011). Katran Dağı (Çanakkale/Bayramiç) ve Çevresindeki Geofit Bitkiler Üzerinde Morfolojik ve Ekolojik Çalışmalar. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• Aydın, Ç., İleri, R., Deniz, N., Taşdelen, G. & Mammadov, R. (2014). Crocus pallasii subsp. pallasii Tuber ve Yaprak Ekstraklarının Antioksidan ve DPPH (2,2-Difenil-1-pikrilhidrazil) Serbest Radikal Süpürücü Aktivitesinin Belirlenmesi. 22. Ulusal Biyoloji Kongresi, 23-27 Haziran, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Baytop, T. (1999). “Türkiye‟de bitkiler ile tedavi”, Nobel Tıp Kitapevi, Ankara,
• Bozyel, M.A., Merdamet-Bozyel, E., Benek, A., Turu, D., Yakan, M.A. & Canlı, K. (2020). Ethnomedicinal Uses of Araceae Taxa in Turkish Traditional Medicine. International Journal of Academic and Applied Research, 4(5), 78-87.
• CEPF (2022). https://www.cepf.net/our-work/biodiversity-hotspots. Erişim 25.02.2022.
• Çakılcıoğlu, U., Khatun, S., Türkoğlu, İ & Hayta, S. (2011). Ethnopharmacological survey of medicinal plants in Maden (Elazig-Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 137 (1), 469-486.
• Davis, P.H. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, I-IX., University Press, Edinburgh.
• Demir, S, C. & Eker, İ. (2015). Petaloid monocotyledonous flora of Bolu Province, including annotations on critical petaloid geophytes of Turkey. Ankara, Turkey: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık.
• Demirci, S. & Özhatay, N. (2012). An Ethnobotanical Study in Kahramanmaraş (Turkey); Wild Plants Used for Medicinal Purpose in Andırın, Kahramanmaraş. Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences, 9 (1). 75-92.
• Ekim, T., Koyuncu, M., Güner, A., Erik, S., Yıldız, B. & Vural, M. (1991). Türkiye’nin ekonomik değer taşıyan geofitleri üzerinde taksonomik ve ekolojik araştırmalar. Ankara, Turkey: TC Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, İşletme ve Pazarlama Daire Başkanlığı, OEM Eğitim Dairesi Başkanlığı Yayın ve Tanıtma Şube Müdürlüğü Matbaası.
• Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. & Adıgüzel, N. (2000). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ankara.
• Emre, G., Doğan, A., Haznedaroğlu, M.Z., Şenkardeş, İ., Ülger, M., Satıroğlu, A., Emmez, B.C. & Tugay, O. (2021). An Ethnobotanical Study of Medicinal Plants in Mersin (Turkey). Frontiers in Pharmacology, 12, 664500.
• Ertuğ, F. (2004). Wild Edible Plants of the Bodrum Area (MuÛla, Turkey). 28, 161-174.
• Everest, A., Rauss, T. (2004). Investigations flora in Mersin: Kozlar Highplateau of south Turkey. Pakistan Journal of Biological Sciences 7(5): 802–811.
• Everest, A. & Erdoğan Eliuz, A. (2017). A Survey on the Ethnobotanical uses of Plants in Mersin and Adana Provinces (Turkey). Advances in Nutrition & Food Science, 2 (1). 1-13.
• Fırat, M. & Aziret, A. (2016). Edible Allium L. species that are sold as fresh vegetables in public bazaars of Hakkâri province and its surroundings in Turkey. Acta Biologica Turcica, 29(1): 14-19.
• Genişel, H. (2013). Türkiye Florası’ndaki Acı Çiğdem (Colchicum L.) Yeni Tür Adaylarının Karakterizasyonunda ISSR Markörlerin Kullanımı. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., & Babaç, M.T. (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
• Güneş, S., Savran, A., Paksoy, M.A., Koşar, M. & Çakılcıoğlu, U. (2017). Ethnopharmacological survey of medicinal plants in Karaisalı and its surrounding (Adana-Turkey). Journal of Herbal Medicine, 8, 68-75.
• Heinrich, M. & Teoh, H.L. (2004). Galanthamine From Snowdrop-The Development Of A Modern Drug Against Alzheimer’s Disease From Local Caucasian Knowledge. Journal Of Ethnopharmacology, 92: 147–162.
• Karaömerlioğlu D. (2007). Göksu deltasındaki (Silifke) doğal ekosistemlerin bitki ekolojisi yönünden araştırılması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora tezi.
• Kata, Ö.F., Dağlı, M. & Çelik, T.H. (2020). An ethnobotanical research in Şanlıurfa central district and attached villages (Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 19(1). 7-23.
• Kısa, H.İ. (2009). Türkmen Dağı (Kütahya-Eskişehir) Liliaceae L. Türleri’nin Sistematiği. Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• Öz, A. & Akan, H. (2019). Muğla İli Dalaman ve Ortaca ilçelerinin geofit florası. Biological Diversity and Conservation, 12/1 (2019) 39-49.
• Özdemir, E & Alpınar, K. (2015). An ethnobotanical survey of medicinal plants in western part of central Taurus Mountains: Aladaglar (Nigde – Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 166, 53-65.
• Özhatay, N., Koçyiğit, M., Yüzbaşıoğlu, S. Gürdal, B. (2013). Mediterranean flora and its conservation in Turkey: with special reference to Monocot geophytes. Flora Mediterranea, 23: 195-208.
• Paksoy, M.Y., Selvi, S. & Savran A. (2016). Ethnopharmacological survey of medicinal plants in Ulukışla(Niğde-Turkey). Journal of Herbal Medicine, I-7.
• Raunkiaer, C. 1934. The Life Forms Of Plants And Statistical Plant Geography, Oxford.
• Sağıroğlu, M., Topuz, T., Ceylan, K. & Turna, M. (2013). An Ethnobotanical Survey from Yahyalı (Kayseri) and Tarsus (Mersin). SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, II, 13-37.
• Sargın, S.S. (2015). Ethnobotanical survey of medicinal plants in Bozyazı district of Mersin, Turkey. Journal of Ethnopharmacology 173, 105–126
• Sargın, S.A. & Büyükcengiz, M. (2019). Plants used in ethnomedicinal practices in Gulnar district of Mersin, Turkey, Journal of Herbal Medicine, 15, 100224.
• Sargın, S.A., Selvi, S. & Akçiçek, E. (2013). Alaşehir (Manisa) ve çevresinde yetişen bazı geofitlerin etnobotanik açıdan incelenmesi. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitü Dergisi 29(2):170-177.
• Sargın, S.A., Selvi, S. & Büyükcengiz, M. (2015). Ethnomedicinal plants of Aydıncık District of Mersin, Turkey. Journal of Ethnopharmacology 174, 200–216.
• Savran, A. & Paksoy M.Y. (2016). Gülek Boğazı’nın (Mersin-Adana) florası. Biological Diversity and Conservation, 9 (2), 131-146.
• Seyidoğlu, N. Zencirkıran, M. & Ayaşlıgil, Y. (2009). Position and application areas of geophytes within landscape design. African Journal of Agricultural Research, 4 (12), 1351-1357.
• Şentürk M. (2017). Aydın’ın petaloid geofitleri. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi.
• Şentürk, M. & Binet, R. (2021). Mersin İlinin Süs Bitkisi Potansiyeli Taşıyan Bazı Monokotil Endemik Bitkileri. Euroasia Journal of Mathematics, Engineering, Natural & Medical Sciences, 8 (16), 68-78.
• Şenkul, Ç., Kaya, S. (2017). Türkiye endemik bitkilerinin coğrafi dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi 69: 109–120.
• Şirin, E. & Ertuğrul, K. (2015). Flora of Büyükeğri Mountain (Mut, İçel) and its surroundings. Biological Diversity and Conservation, 8 (2), 23-36.
• Tanker, N., Koyuncu, M. & Coşkun, M. (2007). Farmasötik Botanik. 3. Baskı. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, No:93, Ankara.
• Tanrıverdi O, D. (2019). Yalova ili geofitleri ve peyzajda kullanım olanakları. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 132s.
• Tetik, F., Civelek, Ş. & Çakılcıoğlu, U. (2013). Traditional uses of some medicinal plants in Malatya (Turkey). Journal of Ethnopharmacology 146, 331–346.
• Türe C. & Böcük H. (2010). Distribution patterns of threatened endemic plants in Turkey: A quantitative approach for conservation. Journal for Nature Conservation 18(4): 296–303.
• Uysal, İ., Güçel, S., Tütenocaklı, S. & Öztürk, M. (2012). Studies on the medicinal plants of Ayvacık-Çanakkale in Turkey. Pakistan Journal of Botany, Special Issue, 44, 239-244.
• Varol, Ö. (2004). Muğla ili geofitleri üzerine araştırmalar. Muğla üniversitesi araştırma fonu projesi No:2000-4 Muğla üniversitesi yayınları:56, Muğla.
• Yeşil, Y., Çelik, M. & Yılmaz, B. (2019). Wild edible plants in Yeşilli (Mardin-Turkey), a multicultural area. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 15:52
• Yıldıztugay E. & Küçüködük M (2010). Anamur Antik Kenti ve çevresinin (Mersin) florası, Biological Diversity and Conservation, 3/3 . 46-63.
• Yıldıztugay E. & Küçüködük M (2010). Kaş Yaylası ve çevresinin (Anamur - Mersin) florası. Biological Diversity and Conservation 3/2. 170-184
• Yılmaz KT, Çakan H, Düzenli A. & Karaömerlioğlu D. (2005). A Case Study On Baseline Data Inventory For Coastal Zone Management: Habitat Classification In The Göksu Delta SPA/TURKEY. X. European Ecological
• Yüceol, F. (2007). Avgadı Yaylası’nın Floristik Yapısı. Mersin Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Mersin.