ÜÇ FARKLI FİDANLIKTA YETİŞTİRİLEN ADİ ÇİTLEMBİK (Celtis australis L.) TÜRÜNÜN BAZI MORFOLOJİK VE FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 59 - 72, 30.04.2023

Mehmet Hüseyin Akçay , Bülent Akgün

https://doi.org/10.32328/turkjforsci.1222976

Öz

Ulmaceae familyasından bir tür olan Celtis australis L.(Adi çitlembik), ülkemizdeki yabani meyveli türlerden biri olup, genelde küçük gruplar halinde ya da tek yayılış gösterir. Bu türün Kahramanmaraş ili Andırın yöresinde doğal meşcere kuruluşu bulunmaktadır. Bu çalışmada, Kahramanmaraş Andırın yöresindeki Celtis australis L. (Adi çitlembik)’in küme, grup ve küçük grup şeklinde bulunan doğal iki meşceresi tespit edilerek, toplanan kaliteli tohumlar, değişik rakımlardaki üç fidanlıkta üretilmiş, bir yaşında elde edilen fidanlarda gelişimlerinin tespiti için boy ve kök boğazı çapı ölçümleri yapılmıştır. Fidan üretimleri, Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlüğü sınırlarındaki Antakya Serinyol Fidanlığı (50 metre), Gaziantep ili İslahiye fidanlığı (400 metre) ve Kahramanmaraş Tekir Fidanlığı (1000 metre)’nda yapılmıştır. Fidanlık çalışmalarında tohumlarda çimlenme oranının %95 ve üzerinde olduğu görülmüş ve 1 yaşındaki fidanların (50 adet) fizyolojik gelişimleri ayrı ayrı yapılan ölçümlerle Antakya Serinyol Fidanlığı’nda (boy:41,3±4,2 cm, kök boğazı çapı:2,1±0,2mm), Gaziantep İslahiye Fidanlığı’nda (boy:42,3±3,9 cm, kök boğazı çapı:2,1±0,3 mm) ve Kahramanmaraş Tekir Fidanlığı’nda (boy:34,8±2,8 cm, kök boğazı çapı:4±0,6 mm) belirlenmiştir. Üretilen fidanlarda büyüme gerçekleştikten sonra vejetasyon dönemini takip eden ilk dört ay içerisinde (Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos) gün ortası yaprak su potansiyelleri ölçülerek, su stresine dayanıklılıkları tespit edilmiştir. Yetiştirilen fidanlarda en yüksek gün ortası yaprak su potansiyeli değerleri Serinyol Fidanlığı’nda Ağustos ayında (-2,14 MPa (Ψ)) elde edilmiştir. Stres koşulları dikkate alındığında su stresine en çok maruz kalan fidanlar Serinyol Fidanlığı’nda üretilen fidanlar olmuştur. Bu bilgiler ışığında, farklı fidanlıklarda üretilen türe ait fidanların kurak bölgelerde yetiştirilmesi ve plantasyonu, türün yetiştirilmesi ve gen kaynaklarının belirlenerek korunmasında öneli rol oynamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Celtis australis L., Adi Çitlembik, Morfoloji, Fizyoloji, Fidanlık.

DETERMINATION OF SOME MORPHOLOGICAL AND PHYSIOLOGICAL CHARACTERISTICS OF MEDITERRANEAN HACKBERRY (CELTIS AUSTRALIS L.) CULTIVATED IN THREE DIFFERENT NURSERIES

Öz

Celtis australis L. (Mediterrenian Hackberry), which is from the Ulmaceae family, is one of the wild fruit species in our country, and it generally spreads in small groups or singly. This species has a natural stand establishment in the Andırın region of Kahramanmaraş province. In this study, the characteristics of two natural stands of Celtis australis L. (Mediterrenian Hackberry) in the Andırın region of Kahramanmaraş, in the form of clusters, groups and small groups, were determined. Quality seeds collected from these stands were produced in three nurseries at different altitudes, and height and root collar diameter measurements were made to determine their growth in one-year-old seedlings. Saplings were produced in Antakya Serinyol Nursery (50 m), within the borders of Kahramanmaraş Regional Directorate of Forestry, in Gaziantep province İslahiye temporary nursery (400 m) and Kahramanmaraş Tekir Nursery (1000 m). In the nursery studies, it was observed that the germination rate of the seeds was 95% and above, and the physiological development of 1-year-old seedlings (50 units) was determined by separately measurements in Antakya Serinyol Nursery (height: 41.3 cm, root collar diameter: 2.1 mm), Gaziantep İslahiye nursery (height: 42,3 cm, root collar diameter: 2.1 mm) and Kahramanmaraş Tekir nursery (height: 34.8 cm, root collar diameter: 4 mm) separately. In the first four months following the vegetation period after growth (May, June, July and August 2013), the midday leaf water potential of the produced seedlings was measured and their resistance to water stress was determined. The highest leaf water potential values of the grown seedlings were obtained in Serinyol nursery in June (-2.03 MPa (Ψ)). Considering the stress conditions, the saplings most exposed to water stress were those produced in the Serinyol nursery. In the light of this information, the cultivation and plantation of seedlings of the species produced in different nurseries in arid regions plays an important role in breeding the species and determining and protecting its gene resources.

Anahtar Kelimeler

Celtis australis L., Mediterranean Hackberry, Morphology, Physiology, Nursery

Kaynakça

• Akgün B., (2017). Kurak ve çorak alanların rehabilitasyonunda kullanılan bazı odunsu türlerin ekofizyolojik özelliklerin araştırılması. Doktora tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Universitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Akgün B., Yazar, E., Kocaçınar, F. (2018). Photosynthetıc Responses Of Amygdalus arabica Olivier And Atriplex canescens (Pursh) Nutt. to Drought Stress Under Fıeld Condıtıons. Siberian Journal of Forest Science, No: 6. С. 103–111. UDC 577.355.3:581.115/116.1
• Anonim, (1996). Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi. Resmi Gazete, 27 Aralık 1996, No: 22860.
• Anonim, (2013). Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği Bülteni, Amasya Orman Bölge Müdürlüğü, Amasya.
• Anşin, R., Özkan, Z. C., (1993). Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta) Odunsu Taksonlar. KTÜ Orman Fak. Yayın No: 19, Trabzon.
• Baytop, T., (1994). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Atatürk Kültür, Dil Tarih Yüksek Kurumu. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Bonner FT., (1974). Celtis, hackberry. In: Schopmeyer CS, tech. coord. Seeds of woody plants in the United States. Agric. Handbk. 450.Washington, DC: USDA Forest Service: 298–300.
• Boydak, M. (1988). Türkiye’de Yeni Tespit Edilen İki Doğal Çitlembik (Celtis australis L.) Ormanı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. Cilt 38, No,1, İstanbul.
• Davis, P.H., (1982). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 7, Edinburgh.
• Demir, F., Doğan, H., Özcan, M., Hacıseferoğulları, H. 2002. Nutritional and Physical Properties of Hackberry (Celtis australis L.). Journal of Food Engineering, 54 (3): 241-247.
• Doygun, H., Ok, T. (2006). Kahramanmaraş Kenti Açık- Yeşil Alanlarında Ağaçlandırma Çalışmalarının Değerlendirilmesi ve Öneriler. KSÜ Fen ve Mühendislik Derg., 9(2): 94-103.
• Durak, A. ve Karagüzel, O., (2020). Yetiştirme Ortamlarının Celtis australis L. (Çitlembik) Genotiplerinin Çıkış Özelliklerine Etkileri. Bursa Uludag Üniv. Ziraat Fak. Derg., 34(Özel Sayı), s. 87-98.
• Eminağaoğlu Ö., (2014). Celtis L. Türkiye´nin doğal-egzotik ağaç ve çalıları I. (Editör: Akkemik, Ü.). Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, MRK Baskı ve Tanıtım., s: 408-412, Ankara,
• Gültekin, H.C., (2007). Eriolobus triobatus (Pair) Roeme. Yabanıl Meyveli Türlerimiz ve Fidan Üretim Teknikleri. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolu Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Güney, D., Turna, İ. & Atar, F. (2018). Adi Çitlenbik Celtis australis L. tohumlarının çimlenmesi üzerine farklı ön işlemlerin etkisi . Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 11 (1), 61-67.
• İkinci, A., Şimşek, M., Gülsoy, E., (2018). Çitlembik Bitkisinin Kimyasal Bileşimi ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. 8(3): 21-30.
• Karagöz, A., Zencirci, N., Tan, A., Taşkın, T., Köksel, H., Sürek M., Toker, C. ve Özbek, K., (2010). Bitki genetik kaynaklarının korunması ve kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, 11-15 Ocak 2010, Ankara.
• Kayacık, H., (1981). Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği II. Cilt (Angiospermae). İ.Ü. Orman Fak. Yayın No: 287, İstanbul.
• Kendir G. ve Güvenç A.,(2010). Etnobotanik ve Türkiye’de Yapılmış Etnobotanik Çalışmalara Genel Bir Bakış, Hacettepe Üniv., Eczacılık Fak. Derg., 30(1): 49–80.
• Kennedy HE Jr., (1990). Celtis laevigata Willd., sugarberry. In: Burns RM, Honkala BH, tech. coord. Silvics of North America.Volume 2.
• Kocaçınar, F., and Sage, R. F., (2003). Photosynthetic pathway alters xylem structure and hydraulic function in herbaceous plants. Plant Cell Environ. 26: 2015–2026.
• Kocaçınar, F. ve Sage, R. F., (2004). Photosynthetic pathway alters xylem structure and hydraulic function in woody plants. Oecologia, 139: 214-223.
• Kocaçınar, F., (2015). Photosynthetic, hydraulic and biomass properties in closely related C3 and C4 species. Physiologia Plantarum, ISSN 0031-9317
• Krajicek JE, Williams RD., (1990). Celtis occidentalis L., hackberry. In: Burns RM, Honkala BH, tech. coord. Silvics of North America.Volume 2.
• Küçük, M., Ülgen, H. ve Finkral, A., (2008). Orman biyolojik çeşitliliğinin fazla bilinmeyen yönleri. Ülgen ve Zeydanlı (ed.) Orman ve Biyolojik Çeşitlilik, s.53-96, Doğa Koruma Merkezi (DKM), Ankara.
• MGM, (2015). İllere ait mevsim normalleri. https://www.mgm. gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m, Erişim: 25.03.2015.
• Singh B., Bhatt B.P., Prasad P., (2004). Effect of seed source and temperature on seed germination of Celtis australis L., Promising Agroforestry Tree Crop of Central Himalaya, India.
• Subba D.B., Gurung H.B., Tamang B.B., (1996). Seasonally of polyphenalic compounds in nine important tree fodder in the eastern hills of Nepal. Vet. Rev. 11(1): 8-10.
• Thakur, P.S. ve Kaur, H., (2001). Variation in photosynthesis, transpiration, water use efficincy, light transmission and leaf area index in multipurpose agroforestry tree species. Indian J. Plant Physiol. Vol.6, No.3, (N.S.) pp. 249-253.
• Ürgenç, S., (1998). Ağaçlandırma Tekniği, İ.Ü. Orman Fak. Yayın No: 3994/441, Emek Matbaacılık, İstanbul. Yaltırık, F., (1998). Dendroloji Ders Kitabı II, Angiospermae (Kapalı Tohumlular), İÜ Orman Fak. Yayın No: 4104/420, İstanbul.
• Yaman, Ö., (2005). Türkiye’de doğal olarak yetişen çitlembiğin (Celtis australis L.) morfolojik, anatomik ve palinolojik özellikleri. Yüksek lisans tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Yücedağ, C. ve Gültekin, H.C., (2008). Adi Çitlenbik (Celtis australis L.) ve Doğu Çitlenbiği (Celtis tournefortii Lam.) Tohumlarının Çimlenmesi Üzerine Araştırmalar. Süleyman Demirel Ünivesitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Dergisi, 12-3, 182-185.
• Yücel, E., (2005). Ağaçlar ve Çalılar I, Kondisyon Yayınevi, Eskişehir.
• Williams RD, Hanks SH. (1976). Hardwood nurseryman’s guide. Agric. Handbk. 473. Washington, DC: USDA Forest Service. USA.