LANDSCAPE VALUES OF SOME NATIVE PLANTS WITH ETHNOBOTANICAL USE: THE CASE OF MACKA (TRABZON)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 189 - 209, 30.10.2023

Derya Sarı , Zehra Öztürk

https://doi.org/10.32328/turkjforsci.1323370

Cited By: 1

Öz

From the past to the present, the relationship between plants and humans has existed in every culture and geography, and the culture of utilizing plants, especially for food and treatment purposes, has contributed to the formation of a rich ethnobotanical heritage. However, today's people, who have moved away from nature due to urbanization, have started to lose their ethnobotanical knowledge over time. In this context, although ethnobotanical studies are carried out, studies on the possibilities of utilizing natural plant species with ethnobonatic uses as landscape and ornamental plants are limited. In this study, it was aimed to identify some plant species known and used by local people with their ethnobotanical characteristics in Maçka (Trabzon) and to determine the landscape values and usage areas of these species. Within the scope of the study, plant species used for ethnobotanical purposes in 32 settlements were identified by questionnaires. During the field studies, plant samples were taken, identification and herbarium procedures were carried out and photographs were taken. According to the results of the face-to-face questionnaire conducted with 48 participants, 193 plant taxa were determined to be used ethnobotanically. Landscape values of the identified taxa were evaluated by considering their characteristics such as flower, leaf, texture, form, fruit, coloration, shoot-stem and scent aesthetics. The results of the study showed that 193 native plant taxa with ethnobotanical properties have the potential to be used in various urban and/or rural areas with at least one aesthetic landscape value. Identification, conservation, cultivation and utilization of native plant species with landscape value as part of urban planting strategies will contribute to the sustainability of these taxa, as well as the conservation and transmission of local ethnobotanical culture to future generations.

Anahtar Kelimeler

Ethnobotany, Native plant species, Ornamental plants, Planting design, Macka

Proje Numarası

-

ETNOBOTANİK KULLANIMI OLAN BAZI DOĞAL BİTKİLERİN PEYZAJ DEĞERLERİ: MAÇKA (TRABZON) ÖRNEĞİ

Öz

Geçmişten günümüze değin bitki ve insan ilişkisi her kültürde ve coğrafyada var olmuş, özellikle gıda ve tedavi amacıyla bitkilerden faydalanma kültürü yüzyıllar içerisinde zengin bir etnobotanik mirasın oluşmasına katkı sağlamıştır. Ancak kentleşme ile doğadan uzaklaşan günümüz insanı etnobotanik bilgi birikimini zamanla kaybetmeye başlamıştır. Bu bağlamda etnobotanik çalışmalar her ne kadar yürütülse de etnobonatik kullanımları olan doğal bitki türlerinin peyzaj ve süs bitkisi olarak değerlendirilme olanakları üzerine çalışmalar sınırlıdır. Bu çalışmada Maçka (Trabzon) örneğinde etnobotanik özellikleri ile yerel halk tarafından bilinen ve kullanılan bazı bitki türlerinin tespiti ve bu türlerin sahip oldukları peyzaj değerleri ile kullanım alanlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında alandaki 32 yerleşim yerinde etnobotanik amaçlı kullanılan bitki türleri anket çalışmaları ile tespit edilerek kayıt altına alınmıştır. Saha çalışmaları süresince bitki örnekleri alınarak teşhis ve herbaryum işlemleri gerçekleştirilmiş, gözlem ve fotoğraflama yapılmıştır. Çalışma kapsamında 48 kişi ile yüz yüze yapılan anket sonuçlarına göre 193 bitki taksonunun etnobotanik olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Tespit edilen taksonların çiçek, yaprak, doku, form, meyve, renklenme, sürgün-gövde ve koku estetiği gibi özellikleri dikkate alınarak peyzaj değerleri ortaya konulmuştur. Çalışma sonuçları etnobotanik özellikleri olan 193 doğal bitki taksonunun en az bir estetik peyzaj değeri ile kentsel ve/veya kırsal çeşitli alanlarda kullanım potansiyeli taşıdığını ortaya koymuştur. Peyzaj değeri olan doğal bitki türlerinin tespiti, tanımlanması, korunması, kültüre alınması ve kentsel bitkilendirme stratejilerinin bir parçası olarak değerlendirilmesi bu taksonların sürdürülebilirliğine katkı sağlayacağı gibi yerel etnobotanik kültürünün de korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasına destek olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Etnobotanik, doğal bitkiler, süs bitkileri, bitkilendirme tasarımı, Maçka

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Bu araştırma, Artvin Çoruh Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı’nda tamamlanan “Maçka (Trabzon) İlçesinde Yetişen Bazı Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri ve Peyzaj Değerleri” adlı yüksek lisans tez çalışması verilerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Kaynakça

• Akbulut, S., Özkan, Z.C. (2014) Traditional usage of some wild plants in Trabzon Region (Turkey), Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 14(1), 135-145
• Akbulut, S., Karaköse, M., Şen, G. (2022) Medicinal plants used in folk medicine of Akçaabat district (Turkey), Fresenius Environmental Bulletin, 31, 7160-7176.
• Arslan, Ö. (2005) Dereli (Giresun) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bağcı, Y. (2016) Sarıveliler (Karaman) ve çevresinde yetişen bitkilerin etnobotanik özellikleri, Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 42 (1), 84-107.
• Baytop, T. (1999) Türkiye’de bitkiler ile tedavi, geçmişte ve bugün. Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul.
• Bozkurt, S.G. (2019) Gürün (Sivas)-Tohma Çayı Vadisinde yetişen bazı tıbbi ve aromatik bitkilerin peyzaj mimarlığında kullanım olanaklarının belirlenmesi, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 21(1), 1-15.
• Choudhary, K., Singh, M. & Pillai, U. (2008) Ethnobotanical survey of Rajasthan - an update. American-Eurasian Journal of Botany, 1(2), 38-45.
• Davis, P.H. (1965-1985) Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol:1-9, Edinburg Univ. Press.
• Ekren, E. & Çorbacı, Ö.L. (2021) Etnobotanik kullanım olanakları üzerine bir araştırma: Rize Kentsel Açık Yeşil Alanlar örneği. Anadolu Çev. ve Hay. Dergisi, 6(4), 487-497.
• Eksik, C. & Akan, H. (2021) Mardin’in kırsal köylerindeki yerli halkın kullandıkları bazı bitkilerin etnobotanik açıdan değerlendirilmesi, Bağbahçe Bilim Dergisi, 8(3), 97-130.
• Erşen Bak, F. & Çifci, K. (2020) Artvin’in merkez köylerinde bazı tıbbi bitkilerin yöresel kullanımları, Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 21(2), 318-329.
• Ertuğ, F. (2000) An ethnobotanical study in Central Anatolia (Turkey), Economic Botany Journal 54(2), 155–182.
• Gürdal, B. & Öztürk, F. (2022) Ethnobotanical research in Sürmene district (Trabzon-Turkey, Black Sea Region). Advances in Traditional Medicine 22, 293–304.
• Heinrich, M., Barnes, J., Gibbons,S. & Williamson, E.M. (2004) Fundamentals of Pharmacognosy and Phytoteraphy, Churchill Livingstone, Edinburg.
• Karaşah, B. (2021) Bitkilendirme tasarımında renk özellikleri dolayısıyla değerlendirilebilecek tıbbi ve aromatik bitkiler üzerine bir araştırma, Turkish Journal of Forest Science, 5(2), 536-550.
• Kargioglu, M., Cenkci, S., Serteser, A., Konuk, M. & Vural, G. (2010) Traditional uses of wild plants in the Middle Aegean Region of Turkey, Hum Ecol 38, 429–450.
• Kendir, G. & Güvenç, A. (2010) Etnobotanik ve Türkiye’de yapılmış etnobotanik çalışmalara genel bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 30(1), 49-80.
• Korkmaz, M. & Alparlan, Z. (2014) Ergan Dağı (Erzincan-Türkiye)’nın etnobotanik özellikleri, Bağbahçe Bilim Dergisi 1(3), 1-31.
• Leto, C., Tuttulomondo, T., Bella, S. & Licata, M. (2012) Ethnobotanical study in the Madonie Regional Park (Central Sicily, Italy)—Medicinal use of wild shrub and herbaceous plant species. Journal of Ethnopharmacology, 146, 90-112.
• MGM (2022) Meteoroloji Genel Müdürlüğü, https://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A&m=TRABZON (15 Mart 2022).
• ORAN (2015) Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sektör Raporu, Orta Anadolu Kalkınma Ajansı Kayseri.
• Özer, Z., Tursun, N., Önen, H., Uygur, F.N.& Erol, D. (1998) Herbaryum Yapma Teknikleri ve Yabancı Ot Teşhis Yöntemleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 22 (12), Tokat.
• Palaşoğlu, B. & Eminağaoğlu, Ö. (2022) Beşpare köyleri (Artvin-Türkiye) halk ilaçları, Turkish Journal of Biodiversity, 5(1), 1-16.
• Pouya, S. & Demir, S. (2017) Peyzaj mimarlığında tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanımı, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (54), 1307-9581.
• Sadıkoğlu, N. (1998) Cumhuriyet dönemi Türk etnobotanik araştırmalar arşivi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Farmasötik Botanik Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye.
• Sağında, A. (2014) Silifke Bölgesindeki Bitkisel Halk İlaçlarının Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Sarı, D. (2019) Kentsel Peyzajda Kullanılan Bazı İstilacı Süs Bitkileri: Türkiye’den Örnekler, In: M. Dalkılıç (Ed.), Scientific Developments (p. 174-792), Gece Publishing, Ankara.
• TUBİVES (2021) Turkish Plants Data Service. Retrieve from: http://www.tubives.com/
• Tütenocaklı, T. (2002) Ayvacık (B1, Çanakkale) ve Çevresinin Etnobotaniği, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Uma, M., M. & Düzenli, A. (2012) Bitki toplama, teşhis ve herbaryum teknikleri, Çukurova Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 28 (3), 153-162.
• URL-1(2022) https://www.google.com/search?q=trabzon+ma%C3%A7kan%C4%B1n+koordinatlar%C4%B1&rlz=1C1GCEU_trTR1001TR1001&oq=trabzon+ma%C3%A7kan%C4%B1n+koord&aqs=chrome.1.69i57j33i160l4.10443j0j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8. (23.06.2022)
• URL-2 (2020) https://trabzonobm.ogm.gov.tr/MackaOIM/Sayfalar/Default.aspx. (13.05.2020)
• WFO, (2021) World Flora Online, Plant List. Retrieve from: https://wfoplantlist.org/plant-list/taxon/
• Yaldız, G., Yüksek, T. & Şekeroğlu, N. (2010) Rize ili orman ve kıyı köylülerinin kalkındırılmasında tıbbi ve aromatik bitkilerin önemi. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 20-22 Mayıs 2010, Artvin, Türkiye, 1176-1186.
• Yener, Ş. D. & Ay Ak, B. R. (2021) Doğu Anadolu Bölgesi’nin etnobotanik kullanımı olan bazı bitkilerin peyzaj düzenlemelerinde kullanım olanakları. Eurasian Journal of Forest Science, 9(3), 92-106.
• Yener, Ş. D. & İnal, Ö. (2022) Kent peyzajına ekolojik bir yaklaşım - etnobotanik kullanıma sahip bitkiler: Marmara Bölgesi örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 13(1), 93-104.
• Yıldırımlı, Ş. (2004) Etnobotanik ve Türk etnobotaniği. Kebikeç, 17, 175- 193.