ADAPTİF HAYVAN DAVRANIŞLARI IŞIĞINDA MUHTAR AVEZOV’UN KÖKSEREK ADLI HİKÂYESİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2022, , 151 - 166, 20.06.2022

Nazlı Memiş Baytimur

https://doi.org/10.30563/turklad.1081451

Cited By: 1

Öz

Muhtar Avezov, Kazak halk kültürü ve genel Türk edebiyatı hakkında yaptığı araştırmaları, Kazak edebi dilini kurması ve Batılı tarz nesri geliştirmesi ile 20. yüzyıl çağdaş Kazak edebiyatının en önemli isimlerinden biridir. Roman, piyes, çeviri gibi edebi türlerde eserler veren yazarın aynı zamanda yayımlanmış yirmi yedi hikâyesi bulunmaktadır. Bu hikâyelerden biri de 1929 yılında yayımlanan Kökserek’tir. Söz konusu hikâye, sadece Kazak coğrafyasını ve burada yaşayan insanları ele almakla kalmayıp hayvanları da ön plana çıkartarak bu bölgenin büyük bir yaşam zenginliğine sahip olduğunu ortaya koyması yönüyle Avezov’un hikâyeciliği adına adeta bir zirvedir. Hikâye aynı zamanda fiktif âlemdeki olayların Kökserek adlı kurdun ve diğer hayvanların davranışları ekseninde yaşanması bakımından son derece çarpıcıdır. Hikâyedeki hayvanlar, var olmak adına yapmaları gereken hareketleri yani hayata uyum sağlamak için adaptif davranış denilen davranış tiplerini sergilerler. Bu çalışma, Muhtar Avezov’un Kökserek adlı hikâyesinde özellikle kurtlardaki beslenme, sığınak arama, mücadele, üreme, dikkat/sorumluluk, ilgiye davet, grupla birlikte hareket/taklit, sosyal ve gözlem/inceleme gibi davranış tiplerine kurguda nasıl yer verildiğini ve sözü edilen davranış tipleri üzerinden kurgudaki hayvanları adaptif davranışlar açısından analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muhtar Avezov, Hayvanlar, Davranış, Adaptif Hayvan Davranışları

Investigation of Muhtar Avezov’s Story Named Kökserek in the Light of Adaptive Animal Behaviors

Öz

Muhtar Avezov is one of the most important names of 20th century contemporary Kazakh literature with his researches on Kazakh folk culture and general Turkish literature, establishing Kazakh literary language and developing Western style prose. The author who produces works in literary genres such as novels, plays and translations, has twenty-seven stories published at the same time. One of these stories is Kökserek, which was published in 1929. The story in question is almost a pinnacle for the author’s storytelling, as it not only deals with the Kazakh geography and the people living there, but also highlights the animals and reveals that this geography has a great wealth of life. The story is also very striking in that the events in the fictitious world are based on the behaviors of the wolf named Kökserek and other animals. The animals in the story exhibit the behaviors they need to do for their lives, that is, the types of behavior called adaptive behavior to adapt to life. This study shows how adaptive behavior types such as feeding, shelter-seeking, struggle, breeding, attention, responsibility, invitation to attention, movement with the group, imitation, social observation and examination of wolves are included in the fiction in Muhtar Avezov’s story named Kökserek. This study also aims to analyze animals in fiction through these behavior types.

Anahtar Kelimeler

Muhtar Avezov, Animals, Behavior, Adaptive Animal Behaviors

Kaynakça

• Aristoteles (2021). Hayvanların Hareketleri Üzerine (Çev. Furkan Akderim). İstanbul: Say Yayınları.
• Arslan F., İşler, İ. (2021). “Elveda Gülsarı” ve “Dişi Kurdun Rüyaları”nda 1917 Ekim Devrimi’nin Olumsuz Yansımaları. Prof. Dr. Pervin Çapan Armağanı (Ed. Nagehan Uçan Ege-Nilüfer Tanç). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları. s. 328-339.
• Avezov, M. (1997). Seçilmiş Hikâyeler (Haz. Ferhat Tamir-Halil Arıcan). Ankara: Türksoy Yayınları.
• Bekoff, M. (2020). Hayvanların Duygusal Dünyası (Çev. Asude Taçyıldız İpekçioğlu). İstanbul: Beyaz Baykuş Yayınları.
• Bencan, N. (2010). Düşünen Hayvan. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Bozdoğan, Ö. (2012). Fizyoloji. Ankara: Palme Yayıncılık.
• Breed, M. D., Moore, J. (2015). Hayvan Davranışı (Çev. Nusret Ayyıldız). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• C. Llyod Morgan. Wikipedia (2022). https://en.wikipedia.org/wiki/C._Lloyd_Morgan.
• Çınar, A. A. (1997). Muhtar Avezov ve Sanatının Kaynağı. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, s. 11-19.
• De Waal, F. (2021). Hayvanların Ne Kadar Zeki Olduğunu Anlayacak Kadar Zeki miyiz? (Çev. Ahmet Burak Kaya). İstanbul: Metis Yayınları.
• Darwin, C. (2021). İnsanda ve Hayvanda Duyguların İfade Edilmesi (Çev. Bahar Kılıç). İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Gould, J. L., Grant Gould, C. (2001). Hayvan Zihni (Çev. Deniz Yurtören). Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Kara, A., Jumekenova, D. (2018). Türkiye ile Kazakistan’daki Yer Adlarının Çıkış Tarihi Özelliklerinin Bazı Meseleleri (Karşılaştırmalı İnceleme). Millî Kültür Araştırmaları Dergisi 2(1), s. 1-8.
• Kolcu, A. İ. (2006). Çağdaş Türk Dünyası Edebiyatı, C. I. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Maclaine, J. (2020). Kurtlar (Çev. Zeynep Çanakcı). Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• “Muhtar Avezov” (2020). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Ek-1, s. 140-142.
• Musakulov, A. (1997). Muhtar Avezov’la İlgili Hatıraların İlmi Çalışmalar İçin Önemi (Çev. Banu Muhyaeva). Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, s. 65-69.
• Öber, A. (2007). Hayvan Davranışları Temel Öğeler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Panksepp, J., Biven, L. (2021). Zihnin Arkeolojisi (Çev. Çiğdem Çalkılıç Taylor). İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım. Seyidoğlu, N., vd. (2021). Hayvan Davranışları. Bursa: Dora Basım Yayın Dağıtım.
• Şahin, Y. (2000). Hayvan Sistematiği. Eskişehir: Bilim Teknik Yayınevi.
• Todes, D. (2008). Ivan Pavlov-Hayvan Makinesini Araştırırken (Çev. Ebru Kılıç). Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Tübitak (2011). Hayvanlar (Çev. Zeynep Gürsoy). Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Tübitak (2019). Canlılar Kitabı Yeryüzündeki Yaşamın Görsel Ansiklopedisi (Çev. Seçil Karahisar Turan). Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Wilson, D. S. (2019). Herkes İçin Evrim (Çev. Gürol Koca). İstanbul: Metis Yayınları.