AZERBAYCAN TÜRKÇESİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ ARASINDAKİ YALANCI EŞ DEĞERLERİN XVI. YÜZYILDA AZERBAYCAN SAHASINDA TÜRKÇEYE ÇEVRİLMİŞ BİR METiNDEKİ ÖRNEKLERİ

Yıl 2017, , 85 - 99, 20.12.2017

Feyza Tokat

https://doi.org/10.30563/turklad.342842

Cited By: 1

Öz

Bugün ayrı yazı dilleri olan
Türkiye Türkçesinin ve Azerbaycan Türkçesinin temeli Eski Oğuz Türkçesine
dayanmaktadır. Buna rağmen o dönemde bile Anadolu ve Azerbaycan’da
konuşulan/yazılan dil arasında fonolojik, morfolojik, sentaktik ve semantik
boyutta bazı farklılıklar bulunmaktadır. Eski Oğuz Türkçesinin bir yandan
Türkiye Türkçesine, bir yandan da Azerbaycan Türkçesine doğru uzanan bir
dallanma ve gelişme göstermesinde bu farklılıklar önemli rol oynamıştır.
Önceleri Eski Oğuz Türkçesinin bir alt-ağzı biçiminde olan Azerbaycan
Türkçesinin zamanla ağız özellikleri koyulaşıp yaygınlaşmış ve Azerbaycan
Türkçesi ayrı bir yazı dili hâline gelmiştir.

Bir dilin lehçeleri arasında aynı
sesletime/yazıma sahip olduğu hâlde farklı anlama gelen kelimelere yalancı
eş değerler denir. Bir lehçenin oluşum tarihini belirlemede bu yalancı eş
değerler de kıstas olarak kullanılabilir. Çünkü aynı sesletime/yazıma sahip
kelimenin farklı Türk lehçelerindeki anlam farklılıkları kaynak metnin hangi
lehçeye ait olduğunun tespit edilmesini kolaylaştırır. Bu makalede İbn Bezzâz’ın Farsça
yazdığı “Safvetu’s-Safâ” adlı eserinden, Neşâtî’nin XVI. yüzyılda Azerbaycan
sahasında Türkçeye çevirdiği Tezkire-i Şeyh Safî’deki Azerbaycan Türkçesi ile
Türkiye Türkçesinin tarihî devirleri arasındaki yalancı eş değer kelimeler
tespit edilmiş ve tespit edilen kelimelerin türleri, kökenleri belirtilmiştir.
Ayrıca bu kelimelerin metindeki kullanım örnekleri de gösterilmiştir.

Azerbaycan Türkçesi ve ona en yakın lehçe olan
Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eş değerlerin XVI. yüzyılda Azerbaycan
sahasında Türkçeye çevrilmiş bir eser olan TŞS’de de bulunması ve bunlardan
çoğunun Azerbaycan Türkçesindeki anlamıyla kullanılması, Azerbaycan Türkçesinin
lehçeleşme tarihini tespit etme çalışmaları için çok önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesi, Türkiye Türkçesi

Kaynakça

• ADIGÜZEL, S. (2012). Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasında Aktarma Üzerine Bazı Problemler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 47, s. 51-56.
• AKBABA, D. E. (2007). Nogay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değerler, Bilig, S.42, s.151-176.
• AKTAŞ, T. (2015). Deyimlerde Yalancı Eşdeğerlik: Tatar Türkçesi-Türkiye Türkçesi Örneği. Electronic Turkish Studies, Y.10, S.4, s.1-16.
• ALKAYIŞ, M. F. (2009). Çağdaş Türk Şiveleri Arasında aktarma Meseleleri (Türkiye Türkçesi Yeni Uygur Türkçesi Örneği). Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 4/3 İlkbahar, s. 60-70.
• ARNAZAROV, S. (2008). Türkmen ve Türkiye Türkçesinde Bazı Ortak Fiillerde Yalancı Eşdeğerlik. Gazi Türkiyat, S. 3, s. 31-49.
• BÜKE, H. (2014). Gagauz Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eşdeğerler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.10, s. 215-229.
• Derleme Sözlüğü I-XII (1993). Ankara: TDK Yayınları.
• DELİCE, T. (2013). Türkmen Türkçesinde Yalancı Eşdeğerler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, Y. 2, S. 4, s.131-136.
• DEMİR, N. (1997). Bir Tuva Masalının Türkiye Türkçesine Aktarılması. Sibirya Araştırmaları (Haz. Emine GÜRSOY-NASKALİ), İstanbul: Simurg Yayıncılık, s. 379-389.
• DENİZER, F. U. (2007). Tarihî Metinleri Aktarma Problemleri- Dede Korkut Oğuznâmeleri ve Türkiye Türkçesine Yapılmış Aktarmaları Üzerine Kelime Düzeyinde Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla: Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DEVELİ, H. (2002). Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılmasında Morfolojik Esaslar, Türkbilig, S.4, s.117-124.
• DİLÇİN, C. (1983) Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. (1992). Türk Lehçelerinin Anlaşılmasında Dikkat Edilecek Noktalar, Dil Dergisi, S. 5, s. 179-207.
• ERCİLASUN, A. B. (1994). Lehçeler Arası Aktarma, (Türk Dili, S. 520, Nisan), Türk Dünyası Üzerine İncelemeler (1999), Ankara: Akçağ Yayınları, s. 91-100.
• ERCİLASUN, A. B. (1998). Lehçelerden Türkiye Türkçesine Aktarma. II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı, 8 - 10 Aralık 1994 Ankara, Bildiriler, Ankara: Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği, s. 41-45.
• ERSOY, F. (2007). Çuvaş Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler. Türkbilig, S.14, s. 60-68.
• ERSOY, H. Y. (2012). Başkurt Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler, Ankara: Gazi Kitabevi.
• ESENOVA, G. (1996). Türkmence ve Türkiye Türkçesinde Biçim ve Anlam ve Yönünden Benzer Deyimler Üzerine. Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, S. 7, s. 62-66.
• GEDİKLİ, Y. (1998). Türk Lehçelerinden Metin Aktarma Yolları ve Metin Aktarmanın İlke ve Meseleleri. II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı, 8 - 10 Aralık 1994 Ankara, Bildiriler, Ankara: Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği, s. 58-69.
• HACALOĞLU, R.A. (1992). Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu (Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü. Ankara.
• İLKER, A. (1999). Lehçeden Lehçeye Aktarma Üzerine Bazı Düşünceler, 3. Uluslararası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 553-560.
• KARA, M. (2009). Lehçeler Arası Aktarmada Temel Sorunlar. Turkish Studies, S. 4, s. 1056-1082.
• KARADOĞAN, A. (2004a). Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Sorunları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARADOĞAN, A. (2004b). Türk Lehçeleri Arasında Yapı Eşdeğerliği ve Yalancı Eşdeğer Yapılar. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: TDK Yayınları, s. 1591-1604.
• KIRÖMEROĞLU, N. (2011). Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki Yalancı Eşdeğerler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KİRİŞÇİOĞLU, F. (2006). Türkmen Türkçesinden Türkiye Türkçesine Yapılan Aktarmalarda Karşılaşılan Bazı Problemler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 20, s. 21-35.
• MAHMUDOV, N. (1994). Ortak Kelimeler Ortak Anlamlar mı Demektir? (Akraba Dilleri Öğrenmede Kelime Hazinesi Problemi). Dil Dergisi, S.17, s. 15-19.
• MERHAN, A. (2012). Türkçe ve Özbekçe Eşsesli Sözcük Karşılaştırması. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 47, s. 1-6.
• ÖZEREN, M. (2014). Salar Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eşdeğer Sözcükler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, S. 3; s.111-127.
• ÖZKAN, F. (1999). Bugünkü Türk Lehçelerindeki İletişimi Zorlaştıran Kelimeler. 3. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 883-889.
• RESULOV, A. (1995). Akraba Diller ve Yalancı Eş Değerler Sorunu. Türk Dili, S. 524, s. 916-924.
• ŞAHİN, T. (2016). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Aktarma Sorunları -Azerbaycan Masalları Üzerine Bir Çalışma-(3.Cilt/132-226 Sayfalar arası). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TOKATLI, S. (2004). Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesindeki Eş Sesli Kelimeler Üzerine. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 16/1, s. 141-156.
• UĞURLU, M. (2000). Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve ‘Abay Yolu’ Romanı. Bilig, S. 15, s.59-80.
• UĞURLU, M. (2002). Kırgız ve Türkiye Türkçesi Arasında Bire Bir Kelime Eş Değerliliği. ‘Camiyla’ Romanındaki Meseleler Üzerine. Scholary Depth and Accuracy. A Festschrift to Lars Johanson (Yayımlayan: Nurettin Demir-Fikret Turan), Ankara: Grafiker Yayınları, s. 389-401.
• UĞURLU, M. (2004). Türk Lehçeleri Arasında Kelime Eş Değerliği. Bilig, S. 29, s. 29-40.
• UĞURLU, M. (2007). Lehçe İçi Aktarmada Yalancı Eş Değerlik. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• YILDIZ, H. (2009). Karay Türkçesinde Yalancı Eş Değer Kelimeler. Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S. 5. s.611-659.
• ZAL, Ü. (2009). Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve “İki Ağaç” Şiir Kitabı Üzerine. Gazi Türkiyat, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S. 5, s. 431-455.