ORTAQ TÜRK DİLİ YARATMAQ İDEYASI TƏDQİQATÇI ALİMLƏRİN DÜŞÜNCƏSİ MÜSTƏVİSİNDƏ

Yıl 2019, , 314 - 324, 20.12.2019

Aynur Seferli

https://doi.org/10.30563/turklad.589265

Öz

Türkdilli dövlətlər arasında münasibətlərin, əlaqələrin
gücləndirilməsi, dərinləşdirilməsi çox əlamətdar və sevindirici məsələdir.
Buna böyük və zəruri ehtiyac var. Bu inteqrasiyanı dövr, zaman, reallıq özü tələb
və diktə edir. Hazırda türkoloji dilçiliyi türklər arasında ortaq ünsiyyət
dilinin yaradılması məsələsi daha çox maraqlandırır. Türk xalqlarının  2007-ci ildə Bakıda keçirilən XI qurultayında
ortaq türk dilinin yaradılması haqqında tövsiyə də qəbul olunmuşdur. Lakin
türkdilli ölkələrin rus imperiyası tərəfindən işğalından sonra bu qardaş, dili
bir, dini bir millətlər arasında süni uçurumlar yaranmağa, onlar arasındakı sıx
əlaqələr zəifləməyə başlamışdır. Akademik
T. Hacıyev M. Kaşğari, Ə. Hüseynzadə, İ. Qaspıralı və Z.Göyalp
kimi şəxsiyyətlərin arzularının davamçısı, vərəsəsi kimi çıxış edir, bu işi
başa çatdırmağı özünün bir vətəndaş, türklük borcu sayırdı. Bu ideyanı həyata
keçirməyi özünün şərəfli vəzifəsi hesab edir, müxtəlif türk xalqlarının
nümayəndələri ilə türk dili ilə deyil, başqa bir xarici dillə ünsiyyət qurmağı
hər bir türk üçün həqarət sayırdı.

Yaşadığımız
dövrdə türk xalqları üçün ortaq türk ədəbi dilinin yaradılmasına böyük ehtiyac
duyulur. Ortaq dil yaratmaq artıq zamanın tələbidir və bu sahədə ciddi
addımların atılmasının vaxtı artıq yetişmişdir.

Anahtar Kelimeler

Türk dili, ortaq ədəbi dil, Türk xalqları, türkologiya elmi, milli dil

AIM OF CREATING COMMON TURKIC LANGUAGE ACCORDING TO IDEAS OF SCIENTISTS

Öz

The
strengthening and deepening of relations between the Turkic-speaking states is
very significant and pleasing issue. This is a great and necessary need. This integrations
required by time, reality. At present, the Turkic linguistics is more
interested in the establishment of a common language of communication among the
Turks. The recommendation on establishing a common Turkic language has been
accepted at the 11th Congress of Turkic peoples in Baku in 2007. However, after
the occupation of the Turkic-speaking countries by the Russian Empire, the
intense relations between these brotherly, linguistic, and religious nations
began to weaken. Academician T. Hajiyev who is heir of the desires of M. Kashgari,
A. Huseynzade, I. Kaspirali and Z. Gokalp, and he owes it his duty to finish. He
considered it a glorious task to implement this idea, and regarded it as an
abuse of Turkish language by the representatives of various Turkic peoples
speaking not in Turkish, but in another foreign language.

Nowdays there
is a great need for a joint Turkic literary language for Turkic peoples.
Creating a common language is now a requirement of time, and the time has come to
take serious steps in this area.

Anahtar Kelimeler

Turkish Language, Common Literary Language, Turkic Peoples, Turkology, National Language

Kaynakça

• Birinci Türkoloji Qurultayda ədəbi dil məsələsi (2015). “Ədəbiyyat” qəzeti, 16 dekabr.
• Bugünkü türk kitabları (1991). "Ədəbiyyat” qəzeti, 10 may
• Dilimizin tarixi: onu yaxşı bilirikmi? (1989). "Azərbaycan gəncləri”, 20 aprel
• Geoffrey, W. (1977). The Turkic Languages of Soviet Muslim Asia: Russian Linguistic Policy, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 2 (May), pp. 208-217http://modern.az/az/news/29574
• Quliyev, İ. (2009). Ortaq türk dilinin əsasında Azərbaycan dili dayanmalıdır". Kaspi, 13 fevral, s. 4.
• ÖZEREN, M. (2019). Türk Dünyasında Ortak İmlâ (Yazım) Sorunu. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), 3. cilt, 1. sayı, s. 104-121.
• ÖZEREN, M. (2018). Dil Kimlik İlişkisi Çerçevesinde Rusya Federasyonu’ndaki Türk Halklarının ve Türk Lehçelerinin Durumu. The Journal of Academic Social Science Studies, Number 73,Winter 2018, p. 163-182.
• Pool, J. (1976). Developing the Soviet Turkic Tongues: The Language of the Politics of Language, Slavic Review, Vol. 35, No. 3, Sep., pp. 425-442
• Türkoloji qurultay: gündəliyi və problemlərinin taleyi (1996.) "Ədəbiyyat qəzeti”, 18 noyabr
• Yoloğlu, G. (2008). Ortaq türk dili.Ötəri həvəs, yoxsa tarixi reallığın şərtləndirdiyi zərurət? “Kaspi”. 7 avqust.-N139.-s.7.
• Zeynal, S. (2018). Akademik Tofiq Hacıyev və ortaq türk dili ideyası. 23 noyabr, sherg.az