TARİH-NÂME-İ BULGAR ve DİL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE KISA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 241 - 247, 20.12.2019

Murat Özşahin

https://doi.org/10.30563/turklad.619022

Öz

16. yüzyıl sonrasında şecere türü, İdil-Ural
bölgesinde yaşayan Türk topluluklarının sözlü geleneğinde önemli bir yere sahip
olur. 19. yüzyılda ise Kıpçak edebiyatında klasik konular devam ederken tarih
konusu da ortaya çıkar. 1805 tarihinde yayımlanan Tarih-nâme-i Bulgar ise tarih
ile şecere üslubunun birleştiği bir eserdir. Eser, Kıpçak ve Oğuz dil
özellikleri göstermektedir. Bu çalışmada eserdeki Oğuz dil özellikleri üzerinde
durulmuştur. Oğuz dil özellikleri, ses bilgisi, şekil bilgisi, yazım bilgisi ve
söz bilgisi başlıkları altında incelenmiştir. Ses bilgisi ve yazım bilgisi
başlığı altındaki örnekler, dönemin özellikleri ile değerlendirildiğinde dikkat
çekici bir durum görülmemektedir. Ancak şekil bilgisi ve söz bilgisi altında
verilen örneklerde Oğuz dil özelliklerinin daha açık olduğu anlaşılmaktadır. Eserin
yazarı Yalçıgul oğlu Tacetdin’in Anadolu’da yaklaşık 16 yıl eğitim alması bu
üslubun oluşmasında etkilidir.

Anahtar Kelimeler

Tarih-nâme-i Bulgar, Tacetdin Yalçıgul, Oğuz lehçesi, Kıpçak lehçesi, Tatar, Başkurt

A SHORT EVALUATION ON THE LINGUISTIC FEATURES OF TARIHNAMA İ BULGAR

Öz

After 16th century, literary genealogy genre has taken
an important place in folk literature of Turkish people who live in Volga Ural
region. In the 19th century, issue of history had also occurred while classical
themes and subjects in Kipchak literature were still studied. Tarihnama i
Bulgar was published at 1805 which comprises combination of history and genealogy
wordings. The work shows features of Kipchak and Oguz languages. In this study,
Oguz language features were examined. Features were analyzed under the titles
of phonology, morphology, orthography, and lexicology. No significant
differences were detected when examples in the phonology and orthography titles
were evaluated within the context of the Tarihnama i Bulgar era. However,
features of the Oguz language appeared more clearly in the examples which under
the titles of morphology and lexicology. Yalçıgul's son Tacetdin who is the
author of the work lived approximately 16 years in Anatolia. This is very
effective on the formation of his wording and style.

Anahtar Kelimeler

Tarihnama i Bulgar, Tacetdin Yalchigul, Oguz dialect, Kipchak dialect, Tatar, Bashkir

Kaynakça

• ABİK A. D. (2007), Sebâtü’l-Âcizîn’in Kazan Sahasında Bir Şerhi: Risâle-i Azîze, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 4, Sayı 4, s. 28-44.
• BONAMOUR J. (2006), Rus Edebiyatı. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• İLYASOVA G. R. (2010), “Risala-i Gaziza” i “Sabat Al-Gadjizin” Kak Pamyatniki Tyurki Uralo-Povoljya i Sredney Azii, Problemı Vostokovedeniya 3 (49), 48-55.
• GALAUTDİNOV İ. G. (1998), Tarih-nama-i Bulgar Tadjetdina Yalçıgulova. Ufa: Kitap.
• ÖTEMİŞ HACI (2018), Çengiz-Nâme. Haz. İlyas Kemaloğlu, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• SALİHOV A. (2012), Mahacir Başkurtların Türkiye’deki ve Diğer Ülkedeki Faaliyetleri, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) 10-15 Eylül 2007 Ankara. Bildiriler V. Cilt Tarih ve Medeniyetler Tarihi, s. 2593-2606.
• TAYMAS A. B. (1966), Kazan Türkleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• TEMİR A. (1998), Kuzey Türkleri Edebiyatı. Türk Dünyası El Kitabı 4. Cilt Edebiyat (Türkiye Dışı Türk Edebiyatları). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.