Elliptical sentences in Azerbaijan Turkish with elliptical context

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 79 - 88, 20.06.2022

Elza Alışova Demirdağ

https://doi.org/10.30563/turklad.1059492

Cited By: 1

Öz

Elliptic is a language phenomenon that leaves some language units in a deep structure in written and oral expression within the framework of the rules of that language. While writing or speaking, various declensions are made in the language for reasons such as adding vitality to the speech, ensuring fluency, avoiding repetition, saving, and emphasizing. The ellipsis, which is called by various terms such as memorizing, ellipsis, declension, abbreviation, zero repetition, and ellipse, appears in Turkey Turkish in terms of phonology, morphology, syntax, and provides a wide range of studies from sound to sentence. In this study, the subject of ellipsis in the sentence in Azerbaijani Turkish will be discussed. This language phenomenon, which is called elliptic sentence in Azerbaijani Turkish, is explained as "like an ellipse, in the form of an ellipse, depending on the reduction of the easily understood word in the sentence". Elliptical sentences with half sentence status, which can be used independently, are a type of sentence that allows the speaker to explain more opinions by using fewer words. Half and elliptical sentences, which are examined in half sentences, are the reduction of the verb in written and oral expression. Dropping the verb comes in two ways: 1. Text-based drop, 2. Elliptical drop. In textual reduction, the reduction of the verb depends on the text and is dropped to avoid repetition. In such sentences, it is possible to replace the abbreviated verb according to the previous sentences of the text. The other type of semilunar sentences with reduced verbs is elliptic sentences. The verb dropped in elliptical half sentences is determined not according to the text, but according to the elements and meaning of the sentence itself. In this context, while there is no use of outside the text in the text-based drop, elliptical sentences are used independently.

Anahtar Kelimeler

elliptic sentense, ellips, verb, syntax, Azerbaijani Turkic

EKSİLTİ BAĞLAMINDA AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ELLİPTİK CÜMLELER

Öz

Eksilti, yazılı ve sözlü anlatımda bazı dil birimlerini, yine o dilin kuralları çerçevesinde derin yapıda bırakan bir dil olayıdır. Yazarken veya konuşurken konuşmaya canlılık katmak, akıcılık sağlamak, tekrardan kaçınmak, tasarruf etmek, vurgu yapmak vb. gibi nedenlerden dolayı dilde çeşitli eksiltiler yapılır. Hafz, eksiltim, eksilti, eksiltili anlatım, düşüm, düşürme, kısaltma, sıfır tekrar, elips vb. gibi çeşitli terimlerle adlandırılan eksilti, Türkiye Türkçesinde ses bilgisi, şekil bilgisi, söz dizimi konusunda karşımıza çıkar ve sesten cümleye kadar geniş bir alanda inceleme konusu sağlar. Bu çalışmada Azerbaycan Türkçesinde cümlede eksilti konusu ele alınacaktır. Azerbaycan Türkçesinde elliptik cümle olarak isimlendirilen bu dil olayı, “ellipse benzer, ellips şeklinde, cümlede kolaylıkla anlaşılan kelimenin düşürülmesine bağlı” şeklinde açıklanmaktadır. Bağımsız kullanılabilen yarımcık cümle statülü elliptik cümleler, konuşana az kelime kullanarak birçok düşünceyi açıklama imkânı sağlayan cümle türüdür. Yarımcık, yarım cümlelerin içerisinde incelenen elliptik cümleler, yazılı ve sözlü anlatımda yüklemin düşürülmesidir. Yüklemin düşürülmesi iki şekilde karşımıza çıkar: 1. Metne bağlı düşürülme, 2. Elliptik düşürülme. Metne bağlı düşürülmede yüklemin eksiltilmesi metne bağlıdır ve tekrardan kaçmak için düşürülür. Bu tür cümlelerde düşürülmüş, yani eksiltilmiş yüklemi metnin önceki cümlelerine göre yerine koymak mümkündür. Yüklemi düşürülen yarımcık cümlelerin diğer çeşidi ise elliptik cümlelerdir. Elliptik cümlelerde düşürülen yüklem, metne göre değil cümlenin kendi ögelerine ve anlamına göre belirlenir. Bu bağlamda metne bağlı düşürülmede metnin dışında kullanım söz konusu olmazken elliptik cümleler bağımsız olarak kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesi, elliptik cümle, eksilti, yüklem, söz dizimi

Kaynakça

• Abdulla, K. (2016). Azerbaycan Dili Sintaksisinin Nezeri Problemleri. Bakü: MTM İnnovation.
• Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Alışova Demirdağ, E. (2021). Azerbaycan Türkçesi Söz Dizimi (Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırmalı Olarak). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Anar. (2003). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Lider.
• Budagova, Z. (1963). Müasir Azerbaycan Dilinde Sade Cümle. Bakü: Azerbaycan SSR. EA’nın Neşriyatı.
• Delice, H. İ. (2012). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi.
• Demir, T. (2006). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Kurmay Kitap Yayın Dağıtım.
• Dizaroğlu, H. (1976). Tümcebilgisi. Ankara: Kalite Basımevi.
• Ediskun, H. (2007). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Efendiyev, İ. (2006). Seçilmiş Eserleri. I. Cilt. Bakü: Avrasya press.
• Efendiyeva, E. T. (1963). Elliptik Cümle, Azerbaycan Dilinin Sintaksisine Dair Tedqiqler. Bakü: Azerb. SSRİ, EA Neşri, s. 118-121.
• Eker, S. (2010). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Gümüşatam, G. (2013). Eksiltim (Ellipsis) ve Türkçede Eksiltim Türleri. Turkish Studies, Volume 8/1,Winter, p.1539-1552.
• Günay, D. (2003), Metin Bilgisi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Halilov, B. (2017). Müasir Azerbaycan Dili, Sintaksis. Bakü: Adıloğlu.
• Hatiboğlu, V. (1982). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi.
• Hebibova, K. (2009). Müasir Azerbaycan Dilinde Elliptik Cümle. Bakü, Elm ve Tehsil.
• Hüseynov, İ. (1998). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Genclik.
• İbrahimov, H. (1998). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Genclik.
• İzahlı Dilçilik Terminleri Lüğeti. (2018). Editörler: Sadıqova S, Hüseynova, N, Abdullayeba, İ, Novruzova, N, Hesenli- Qeribova, Ş. Bakü: Elm.
• Kahraman, T. (2001). Çağdaş Türkiye Türkçesi Dilbilgisi. Ankara.
• Karağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Basım.
• Kerimzade, F. (2002). Hudaferin Körpüsü. Bakü: Elm.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Memmedov, A, Y. (1981). Ellipsis v Azerbaydjanskom Yazıke, Diss. kand. filolo. nauyk. Baku.
• Mirzezade, H. (1968). Azerbaycan Dilinin Tarihi Sentaksisi. Bakü: Maarif.
• Özkan, M., Şevinçli, V. (2012). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli). İstanbul.
• Özmen, M. (2016). Türkçenin Sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Rehimov, S. (2005). Seçilmiş Eserleri. I Cilt, Bakü: Şark-Garp.
• Şıhlı, İ. (2005). Seçilmiş Eserleri. I Cilt. Bakü: Şark-Garp.
• Üstünova, K. (2010). Yüzey Yapı- Derin Yapı Kavramları Üzerine. Turkish Studies İnternational Peroidical For the Languages Literature and History of Turkish o Turkic 5, S:4, s. 697-704.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.