Classification of the main dialectal areas and subdialectal groups of Gagauz Turkic according to the variants of the present tense suffix

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 369 - 387, 20.12.2023

Mehmet Fatih Dinçaslan

https://doi.org/10.30563/turklad.1334171

Öz

In this study, the usage of the present tense suffix, which is one of the criteria frequently used by dialectological researchers in the determination and classification of dialect areas, was evaluated in Gagauz Turkic and the main dialect areas and sub-dialect groups of Gagauz Turkic were classified according to this criterion.
In order to obtain data on the usage patterns of the present tense suffix based on the classification, compilations were made from the Gagauzia Autonomous Region of the Republic of Moldova, Odessa of Ukraine, Evros of Greece, Varna and Dobrich regions of Northeastern Bulgaria, where Gagauz Turks, who continue to exist in different dialectal areas today, live intensively, source texts were created with the transcription technique based on the compilations, and these texts were deciphered and the compiled dialectal materials were examined in detail.
Based on the data obtained as a result of the language analyses, the findings were interpreted, all dialect regions were evaluated independently, the place of these dialect regions within the dialects of Gagauz Turkic was determined according to the usage forms of the present tense suffix, and in cases where the present tense suffix was not sufficient as a criterion, other criteria were applied and the main dialect areas and sub-dialect groups of Gagauz Turkic were tried to be classified.
At the end of the study, the main dialectal areas and sub-dialectal groups of Gagauz Turkic were analysed according to the use of the present tense suffix in a way that can be a source for the language atlas studies to be prepared in the future.

Anahtar Kelimeler

Dialectology, Gagauz Turkish dialects, Present tense, Linguistic geography method.

GAGAVUZ TÜRKÇESİ ANA AĞIZ ALANLARI İLE ALT AĞIZ GRUPLARININ ŞİMDİKİ ZAMAN EKİNİN VARYANTLARINA GÖRE TASNİFİ

Öz

Bu çalışmada diyalektoloji araştırmacılarının ağız alanlarının tespiti ve tasnifinde sıkça başvurdukları ölçütlerden biri olan şimdiki zaman ekinin kullanım biçimi, Gagavuz Türkçesi özelinde değerlendirilmiş ve Gagavuz Türkçesinin ana ağız alanları ile alt ağız grupları söz konusu ölçüte göre sınıflandırılmıştır.
Sınıflandırmaya esas şimdiki zaman ekinin kullanım biçimlerine ait verilerin elde edilebilmesi adına günümüzde farklı ağız alanları halinde varlığını sürdüren Gagavuz Türklerinin yoğun olarak yaşadıkları Moldova Cumhuriyeti’nin Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi, Ukrayna’nın Odessa, Yunanistan’ın Evros, Kuzeydoğu Bulgaristan’ın Varna ve Dobriç bölgelerinden derlemeler yapılmış, derlemelerden hareketle çeviri yazı tekniğiyle kaynak metinler oluşturulmuş ve bu metinler deşifre edilerek derlenen ağız malzemeleri ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Dil incelemeleri sonucunda elde edilen verilerden hareketle bulgular yorumlanmış, çalışmaya esas bütün ağız bölgeleri müstakil olarak değerlendirilmiş, söz konusu ağız bölgelerinin Gagavuz Türkçesi ağızları içerisindeki yeri şimdiki zaman ekinin kullanım biçimlerine göre tespit edilmiş, şimdiki zaman ekinin bir ölçüt olarak yeterli olmadığı durumlarda da başka ölçütlere başvurularak Gagavuz Türkçesinin ana ağız alanları ile alt ağız grupları sınıflandırılmaya çalışılmıştır.
Çalışmanın sonunda Gagavuz Türkçesinin ana ağız alanları ve alt ağız grupları, ileride hazırlanacak olan dil atlası çalışmalarına da kaynak teşkil edebilecek şekilde şimdiki zaman ekinin kullanımına göre linguistik coğrafya metodu kullanılarak haritalandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ağız bilimi, Gagavuz Türkçesi ağızları, Şimdiki zaman, Linguistik coğrafya metodu.

Kaynakça

• Akar, A. (2001). Muğla ve Yöresi Ağızlarında Şimdiki Zaman Biçimleri. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 4, s. 1-10.
• Amanjolov, Altay S. (1960). O Yazıke Kazakstanskih Gagauzov. Voprosı Yazıkoznaniya, S. 3.
• Arat, R. R. (1987). Türk Şivelerinin Tasnifi. Makaleler I. TKAE Yayınları, s. 59-149.
• Bulak, Ş. (2017). Tarihî Türk Yazı Dillerinde Şimdiki Zaman. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y. 5, S. 9, s. 223-258.
• Caferoğlu, A. (1960). Anadolu ve Rumeli Ağızları Araştırmalarının Bugünkü Durumu. VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler, 1957, s. 65-70, Ankara: TDK Yayınları.
• Copuşciu, V. (2021). Gagauz Konuşma Dili: Kıpçak Kasabası Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Doerfer, G. (1959). Das Gagausische. Philologiae Turcicae Fundamenta. Wiesbaden.
• Dinçaslan, M. F. (2023). Gagavuz Türkçesi Ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ercilasun, A.B. (1985). Doğu Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Türk Kültürü Araştırmaları, S. 23, s. 219-223.
• Gabain, A.V. (1988). Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (1985). Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki. Türk Kültürü Araştırmaları, S. XXIII/1-2, s.281- 295.
• Günşen, A. (2012). Balkan Türk Ağızlarının Tasnifleri Üzerine. Turkish Studies, Y. 7 S. 4, s. 111-129.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
• Kowalski, T. (1933). Les Turc s Et La Langue Turque De La Bulgarie Du Nord-est. S. 16, Gebethner & Wolff in Komm.
• Moşkov, V. (1904). Nareçiya Bessarabskih Gagauzov. W.Radloff, Obraztsı Narodnoy Literaturı Tyurkskih Plemen, X. Cilt.
• Özkan, N. (2017). Gagavuz Edebiyatı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• Özkan, N. (2019). Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Pokrovskaya, L. A. (1964). Grammatika Gagauzkogo Yazıka Fonetika i Morfologiya.
• Pokrovskaya L.A (1966). Gagauzkiy Yazık. Yazıki Naradov SSSR II. Tyurskie Yazıki Moskva.
• Pokrovskaya, L.A. (2018). Gagauzcadaki Diyalektlerin Kökeni Hakkında. (Çev. Bülent Hünerli). Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), Y. 2, S. 2, s.168-172.
• Pokrovskaya, L.A. (2021). Gagauzcadaki Diyalektik Sistemin Genel Özellikleri. (Çeviren, Bülent Hünerli) Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, Y. 3, S. 1, s.127-133.
• Stamova, M. (2001). Gagauz Türkçesi ve Ağızlarının Karşılaştırmalı Ses Bilgisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, H. (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tekin, T. (1989). Türk Dil ve Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifi. Erdem, Y. 5, S. 13, 141-168.
• Timurtaş F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi XV. yüzyıl Gramer -Metin-Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tukan, B. P. (1964). Valkaneştskiy Dialekt Gagauzskogo Yazıka. İnstitut yazıka i literaturı AN Moldavskoy SSR.
• Türk, V. (1996). Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, S. 44, s. 291-340.
• Zajaczkowski, W. (1966). Jezyk i Folklor Gagauzow z Bulgarii. Krakow.