On the maktel-nama of ahmet khaja khalis

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 139 - 149, 20.06.2024

Abdul Naser Serajı

https://doi.org/10.30563/turklad.1399857

Öz

The Karbala incident is one of the most significant occasions in the Islamic world. The repercussions of this incident and the deep traces it left on society have also been the subject of literary works. Artists, whose most important sources of inspiration are the history and life of the society they live in, have used this important event in their works.
There are many literary genres in Turkish-Islamic literature that are inspired by Islamic tradition. One of the most important of these literary genres is maktel.
One of the most important names of classical Chagatai literature on this subject is Ahmet Hâce Halis. Based on the poet's work, it is possible to find both prose and verse works of the poet in world libraries. Ahmet Hâce Halis translated this literary work in verse from a prose story into Chagatai Turkish. While writing the literary assignment, he requested the young people and at the same time, the motivating force of the young people helped him. A copy of the literary work, which is not mentioned in the sources, was found in Tahar province, a region in the north of Afghanistan where Uzbek Turks live.
In this study, first of all, we focused on the general condition of the copy of Maktel-Nama. After that, the copy was introduced. While working on the text, it was determined who the work belongs to. In addition, since these are the defining characteristics of the work, how many couplets are in the poems containing information, in which verse form they are written, in which heaviness prosody is written, and what are the flaws in the couplets were emphasized. A few examples of the chapters and poetic couplets in the chapters were given and evaluations were made based on these examples.

Anahtar Kelimeler

Karbala incident, Chagatai Literature, Maktel-nama, Ahmat Khâja Khalis

AHMET HACA HALİS’İN MAKTEL-NAMESİ ÜZERİNE

Öz

Kerbela olayı, İslam aleminde en önemli hadiselerden biridir. Bu hadisesinin akisleri ve toplum üzerinde bıraktığı derin izler edebî eserlere de konu olmuştur. İçinde yaşadıkları toplumun tarihi ve yaşamı en önemli esin kaynakları olan sanatçılar, bu mühim hadiseyi eserlerinde işlemişlerdir.
Türk edebiyatı da diğer Mulüman halkların edebiyatı gibi içerisinde İslamî gelenekten beslenerek oluşturulmuş birçok edebî tür bulunmaktadır. Bu edebî türlerin en önemlilerinden birisi de makteldir.
Bu konu üzerine Klasik Çağatay Edebiyatı’nın en önemli isimlerinden biri, Ahmet Hâce Halis’dir. Şairin eserine bakıldığında diğer yazısının da bulunma ihtimali mevcuttur. Ahmet Hâce Halis, bu eseri mensur bir kıssadan Çağatay Türkçesine manzum olarak aktarmıştır. Eseri yazarken gençlere yalvarmış aynı zamanda kendisine gençlerin ruhu yardım etmiştir. Kaynaklarda adı geçmeyen eserin bir nüshası Afganistan’ın kuzeyinde Özbek Türklerinin bulunduğu bir bölgesi olan Tahar ilinde bulunmuştur.
Bu çalışmada, öncelikle Maktel-namenin genel özellikleri üzerinde durulmuştur. Daha Sonra nüsha tanıtılmıştır. Metnin üzerine çalışılırken çalışmada söz konusu eser kime ait olduğu tesbbit edilmiştir. Ayrıca eserin tanımlayıcı özelliklerinden olması dolayısıyla bilgileri içeren manzumeler kaç beyit, hangi nazım biçimi ile yazılması, aruzun hangi vezni ile yazılması ve beyitlerdeki kusurlar nelerdir üzerinde durulmuştur. Nüshada yer alan bölümler ve bölümlerdeki manzume beyitlerden birkaç örnek verilerek bunlar üzerinden değerlendirilmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kerbelâ hadisesi, Çağatay Edebiyatı, Maktel-nâme, Ahmet Hâce Halis

Etik Beyan

Bu çalışmayı ben yaptım ve tüm sorumlulukları da bana ait.

Teşekkür

Türklad dergi ekibine teşekkürlerimi iletiyorum.

Kaynakça

• Alp, G. (2020). Türk Edebiyatında Kerbelâ Hadisesi: Konuyu Kendi Realitesine Uygun Konumlandırma Çabası -Eksiklikler, Tespitler, Literatür. International Journal of Filologia, 4 s. 56-89.
• Atik Gürbüz, İ. (2012). Kerbelâ Şehidinden Sevgili İmgesine: Hz. Hüseyin. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 64, s. 129-146.
• Bayat, F. (2021). Folklorlaşan Hz. Hüseyin Ve Kerbela Olayı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 97, s. 68-76.
• Cin, A. (2012). İran Coğrafyasında Hz. Hüseyin Yası ve Bir Kerbela Kıssası. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 63, s. 358-363.
• Çelebioğlu, A. (1198). Klasik Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• Dedekargınoğlu, H. (2015). Dedelerin Gözüyle Kerbelâ ve Öncesi-Sonrası. Uluslararası Kerbelâ ve Hz. Hüseyin Sempozyumu, s. 288-289.
• Demirel, Ö. (2007). Âşıkî’nin Maktel-İ Hüseyin’i Üzerine Dil İncelemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirel, Ö. (2008). Âşiki ve Maktel-i Hüseyin’i. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 38, s. 50-53.
• Erbay, E. ve Tozlu, S. (2015). Maktel-İ Hüseyn Kerbela Hadisesi Şâdî Meddâh, e-Kitap. İstanbul: KTB yay.
• Erdem Akkoyun, T. (2015). Lâmi’î Maktel-İ İmâm Hüseyin İnceleme-Çeviri Yazı-Sözlük. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eren, H. (2014). Dârendeli Kâtipzâde Bekâyî-Maktel-İ Hüseyn (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük Dizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülsüm, M. A. (2019). Yahyâ Bin Bahşî’nin Maktel-İ Hüseyn Adlı Mesnevisi(İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale: Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kara, A. (2022). 21. Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet’in Hâb-nâme adlı eserinde Ehl-i Beyt sevgisi ve Kerbelâ hadisesi. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 28, s. 327-328.
• Karataş, S. (2012). Kastamonulu Şâzi’nin Maktel-İ Hüseyn’i Üzerine Tahlil ve İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, B. A. (2022). Osman Nevres’in Kerbelâ Mersiyeleri I: Mersiye-i Hazret-i Hüseyin. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 28, s. 268-273.
• Kiremitçi, F. (2012). Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Mensur Eserleri Nazma Aktarma Çalışmaları ve Sâdıkî’nin Manzum Akaid-Nâme Örneği. Turkish Studies, 7(1), 1501-1539.
• Özçelik, K. (2008). Yûsuf-I Meddâh ve Maktel-İ Hüseyn (İnceleme-Metin-Sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdemir, B. (2020). Hadîkatü’s-Süedâ Tesirinde Bir Maktel-i Hüseyin: Tuhfetü’ş-Şühedâ. Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergi, 11, s. 21-22.
• Özil, S. (2017). Maktel-İ Hüseyinler Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 83, s. 33-38.
• Seraji, A. N. (2022). Rahim Hâce’nin Nazmu’l-Muhtasaru’t-Türkî Adlı Eseri Üzerine. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 8, s. 295-305.
• Sürücü, Y. (2018). Yasemin Sürücü Hacı Nûreddin’in Vâkıa-Yı Deşt-İ Kerbelā/ Hüseyin’in Makteli Mesnevîsi (Metin-İnceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Tek, R. ve Öger, A. (2018) Çağatayca Yazılmış Bir Kerbela Mersiyesi. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 12, s. 173.
• Tekcan, M. (2012). Çağatay Türkçesinde Yazılmış bir Hazret-i Hüseyin Mersiyesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 33, s. 207-208.
• Türkoğlu, S. (2016). Türk Edebiyatında Maktel-İ Hüseyinler ve Bekâî’nin Kitâb-I Kerbelâ Mesnevisi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 58, s. 108-110.
• Zümrüt Menteş, J. (2013). Kemterî İbrahim Maktel-İ İmam Hüseyin İnceleme-Çeviri Yazı-Sözlük. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.