HAMDULLAH HAMDÎ’NİN YUSUF U ZÜLEYHÂ’SINDA TÜRKÇE ORGAN ADLARIYLA KURULAN DEYİMLER

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 401 - 413, 20.12.2024

Züleyha Ak

https://doi.org/10.30563/turklad.1445286

Öz

Mesnevi, aruzun kısa kalıplarının kullanıldığı ve her beyitin kendi arasında uyaklandırıldığı bir nazım biçimidir. Mesneviler, şairin söylemek istediği mesajları topluma ayrıntılı ve rahat bir şekilde aktarmaları açısından önem taşımaktadır. Yusuf Peygamber ve Züleyha’nın aşkını konu edinen, en eski dini mesnevilerden birisi olan Yusuf u Züleyhâ mesnevisi de içerisinde barındırdığı mesajlar açısından hem dini hem de edebî açıdan önemli bir yere sahiptir.
Çalışmada 15. yüzyıl şairlerinden Hamdullah Hamdî’nin kaleme aldığı Yusuf u Züleyhâ mesnevisinde yer alan son 4235 beyitteki Türkçe organ adlarıyla kurulan deyimler ele alınmıştır. Organ adlarıyla kurulan deyimlerde yer alan benzetme motiflerinin incelenmesi, gerçek anlam ile mecazi anlam arasındaki gizli bağın aydınlatılması, dil bilimi araştırmaları için önemli bir yere sahiptir.
Organ adlarıyla ilgili geçmişten günümüze kadar birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan da hareketle, organ adlarıyla kurulan deyimlerde en çok baş, dil, el, gönül, göz ve yüz organ adlarıyla kurulan deyimler sayısal olarak fazlalık göstermektedir. Bu çalışmada ise vücudun bu temel organları ve diğer organ adlarıyla da kurulan deyimler tespit edilerek, organlara göre sınıflandırılacak ve deyim başta koyu haliyle gösterilip hemen sağında ise deyimin günümüz Türkiye Türkçesine aktarımı, ardından yer aldığı örnek beyit, örnek beyitin günümüz Türkiye Türkçesine aktarımı ve parantez içinde beyitin beyit sayısı belirtilecektir. Sonrasında bu deyimler alfabetik bir sıra ile verilerek, eserdeki organ adlarıyla kurulan deyimlerin toplam sayısı tespit edilecektir. Böylece 15. yüzyıl dönemi eserinde tespit edilen bu deyimlerin günümüz Türkçesinde de kullanımının devam edilip edilmediği belirtilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mesnevi, deyimler, organ adı, Hamdullah Hamdî, Yusuf u Züleyhâ

Phrases constructed with turkish organ names in the hamdullah hamdî's yusuf u züleyhâ

Öz

Masnavi is a form of verse in which short forms of aruz are used and each couplet is rhymed among itself. Masnavis are important in that they convey the messages the poet wants to say to the society in a detailed and comfortable way. Yusuf u Züleyha Masnavi, one of the oldest religious masnavis, which is about the love of Prophet Yusuf and Zuleyha, has an important place both religiously and literaryly in terms of the messages it contains.
In the study, the idioms formed with Turkish organ names in the last 4235 couplets of the Yusuf u Züleyha masnavi written by the Hamdullah Hamdî, one of the 15th century poets, were discussed. Examining the simile motifs in the idioms formed with the names of organs and elucidating the hidden bond between the literal meaning and the figurative meaning has an important place for linguistics research.
Many studies have been carried out on organ names from past to present. Based on these studies, among the idioms formed with the names of organs, the most numerous idioms formed with the names of head, tongue, hand, heart, eye and facial organs are numerically more numerous. In this study, the idioms established with the names of these basic organs of the body and other organs will be identified and classified according to the organs, and the idiom will be shown in bold form at the beginning, and on the right side, the transfer of the idiom to today's Turkish, followed by the example couplet it is in, the transfer of the example couplet to today's Turkish and in parentheses. The number of couplets of the couplet will be specified. Afterwards, these idioms will be given in alphabetical order and the total number of idioms formed by organ names in the work will be determined. Thus, it will be stated whether these idioms identified in the 15th century period work continue to be used in today's Turkish.

Anahtar Kelimeler

Masnavi, idioms, organ name, Hamdullah Hamdî, Yusuf u Züleyha

Kaynakça

• Akkuş, M. (2020). Atasözleri ve Deyimler Üzerine İncelemeler (1. Baskı, s. 83-10). Ankara: Akçağ Yayıncılık.
• Aksoy, Ö. A. (1981). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. C. II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atmaca, E. (2009). Kazak Türkçesinde ‘Göz’ Organ İsmiyle Kurulmuş Deyimlerin Yapı ve Anlam Özellikleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. IX/2, s. 19-35.
• Emir, S. (1974). Örnekleriyle Açıklamalı Deyimler Sözlüğü. Ankara: Emir Yayıncılık.
• Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayıncılık.
• Hengirmen, M. (2011). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2. Ankara: Engin Yayıncılık.
• Hüseynova, A. (2014). Organ Adlarıyla Kurulmuş Deyimlerin Karşılaştırılması (Azerbaycan - Özbek ve Türkiye Türkçesi). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Kirişçioğlu, M. F. (1988). Mütercim Âsım Efendi’nin Kâmûs Tercümesi’ndeki Uzuv İsimleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Korkmaz, Z. (2017). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayıncılık.
• Mengi, M. (2000). Eski Türk Edebiyatı Tarihi (Edebiyat Tarihi- Metinler). Ankara: Akçağ Yayıncılık.
• Onur, N. (1991). Yusuf u Züleyhâ Hamdî. Ankara: Akçağ Yayıncılık.
• Önler, Z. (1999). Kutadgu Bilig’de Yer Alan Deyimler. Türk Dilleri Araştırmaları, 9, 119-186.
• Şahin, H. (2004). Türkçede Organ İsimleriyle Kurulmuş Deyimler. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayıncılık.
• Şahin, H. (2009). Kaşarlı’dan Günümüze Organ Adlarıyla Kurulmuş Deyimler. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayıncılık.
• Şen, S. (2017), Eski Türkçenin Deyim Varlığı (1. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üstün, M. C. (2014). Hamdullah Hamdî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi (Gramer – Metin – Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tez, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.