The image of a tent in turkic ethnic-epic thinking (based on "kitabi-dede gorgud")

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 341 - 349, 20.12.2024

Nizami Adışirinov

https://doi.org/10.30563/turklad.1503600

Öz

The tent was considered one of the most important elements of the Turkic-ethnic cultural system. Because, mainly for the Turks who lead a nomadic lifestyle, a place of residence that can be built and dismantled quickly was more comfortable. There were different types of this settlement structure. "Dade Gorgud" has a tent home, a white house, a room, a tent, a room, a shed, a bargah, etc. described by names. At the same time, the tent symbolized not only a place of residence, but also a model of the world, an artistic expression of mythological thought. The belief and way of thinking of the Turks is also reflected in their tent tradition. This in turn shows that the tent is one of the most important elements of Turkish culture.
While the tent symbolized the small state order - the family in Turkic thought, it also symbolized the world model in the archaic belief of the Turk in a broad sense. In his epic thinking, the Turk used the tent as a metaphorical means of understanding the world. The structure, poles, and design of the tent were reminiscent of the world. The tent built by the Turk also contained the four mother elements (fire, water, air, earth) which are considered the beginning of life. "Building the tent above the sky and the grass" shows that it is related to the element of earth, and the presence of a hearth inside it, called "gorglug", indicates that it is related to the element of fire. On the upper side of the tent, the hole that ensures easy entry of air and easy exit of smoke connects it with the element of air. Water was always considered the most important source of life for Turkic tribes.

Anahtar Kelimeler

Tent, Yurt, White House, Room, Dede Gorgud

TÜRK ETNİK-EPİK DÜŞÜNCƏSİNDƏ ÇADIR OBRAZI (“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” ƏSASINDA)

Öz

Çadır Türk-etnik mədəni sisteminin ən vacib elementlərindən hesab edilirdi. Çünki, əsasən, köçəri həyat tərzi keçirən Türklər üçün tez bir zamanda qurulub söküləbilən yaşayış yeri daha rahat idi. Bu yaşayış məskəninin quruluşca müxtəlif növləri mövcud idi. “Dədə Qorqud”da çadır yurd, ağ ban ev, otaq, çadır, oda, gərdək, bargah və s. adlarla təsvir olunur. Çadır eyni zamanda təkcə yaşayış yeri kimi yox, həm də mifoloji düşüncənin bədii ifadə şəkli olan dünya modelini də simvolizə edirdi. Türklərin inanc və düşüncə tərzi onların çadır ənənəsinə də yansımışdır. Bu da öz növbəsində göstərir ki, çadır Türk mədəniyyətinin ən vacib ünsürlərindəndir.
Çadır Türk düşüncəsində kiçik dövlət nizamını – ailəni simvolizə etməklə bərabər, həm də geniş mənada Türkün arxaik inancında dünya modelini simvollaşdırırdı. Türk öz epik təfəkküründə çadırdan dünyanı metoforik qavrama vasitəsi kimi istifadə edirdi. Çadırın quruluşu, dirəkləri, dizaynı dünyanı xatırladırdı. Türkün qurduğu çadır həm də həyatın başlanğıcı sayılan dörd ana ünsürü (od, su, hava, torpaq) özündə ehtiva edirdi. Çadırın “göy ala çəmənin üstündə qurulması” onu torpaq ünsürü ilə, içərisində “qorluq” adlanan ocaq yerinin olması isə onun od ünsürü ilə əlaqəli olduğunu göstərir. Çadırın üst tərəfində havanın rahat daxil olmasını, tüstünün rahat çıxa bilməsini təmin edən dəlik isə onu hava ünsürü ilə əlaqələndirir. Su isə hər zaman Türk tayfaları üçün ən önəmli həyat qaynağı hesab edilirdi.

Anahtar Kelimeler

Çadır, Yurd, Ağ Ban Ev, Otaq, Dədə Qorqud

Teşekkür

Teşekkür ederim

Kaynakça

• Abbasov, E. (2021). Mifoloji və Dini İnamlar Kontekstində Türk Eposu, Hakimiyyət Simvolları və Rituallar. Bakı: Elm və təhsil.
• Boratov, P.N. (2020). Türk Mitolojisi: Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Bozkurt, N. (1993). “Çadır”. Türk Diyanet Vakfı. İslam Ansiklopedisi. C.8. İstanbul. TDV Yayınları.
• Çandarlı, A.Ş. (2016). Türk Çadırı Üzerine. Tarihin Peşinde. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmala Dergisi, sayı 16.
• Göner, G, Gülderen, G. (2022). Türklerde Çadır Kültürünün Gelişimi. Genç Akademisyenler Birliği Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, Aralık.
• Jean, P.R. (2015). Türklerin Tarihi. (Çev. Aykut Kazancıgül-Lale Arslan), İstanbul: Kabala Yayınları.
• Kaşğari, M. (2006). “Divani Lüğat-it-Türk”. 4 cilddə. I cild. Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan: Əskər R., Bakı: Ozan
• Kərimzadə, F. (1982). Xudafərin Körpüsü. Bakı: Yazıçı.
• Kitabi-Dədə Qorqud. (2004). Bakı: Öndər.
• Ögəl, B. (2006). Türk Mifologiyası. II cild. Bakı: MBM.
• Qafarlı, R. (2017). “Dədə Qorqud” Eposunda Çadır Mifik Dünya Modeli və Vətən Obrazı Kimi. Qorqud (elmi-ədəbi) toplu. II, Bakı: Elm və təhsil.
• Qumilyov, L. (2016). Qədim Türklər. Bakı: Kitab klubu.
• Radloff, W. (1956). Sibiryadan II. (Çev. Ahmet Temir), İstanbul: Maarif Basımevi.
• Жуковская, Н.П. (1988). Категориии символика традиционной культура монголов. Москва: Наука.
• Каррыев, Б.А. (1983). Туркменский героический эпос «Гер-оглу». Москва: Наука.