PROF. DR. BEKİR ÇOBANZADEʼNİN BİLİMSEL ARAŞTIRMALARINDA M. FUZÛLÎʼNİN DİLİ ÜZERİNE GÖRÜŞLER

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 391 - 399, 20.12.2024

Pervin Eyvazov

https://doi.org/10.30563/turklad.1505122

Öz

Bilindiği üzere 2024 yılı Türk dünyası ve Doğuʼnun büyük filozof şairi Muhammed Fuzûlîʼnin doğumunun 530. yılıdır. Klasik Türk şiirinin mükemmel örneklerini vermiş olan M. Fuzûlî, Azerbaycan Türkçesini daha da zenginleştirerek onu kendi döneminin zirvesine yükseltmiştir. Türk dili ve edebiyatının gelişmesinde önemli hizmetlerde bulunmuş olan dâhi şairin edebî kişiliğini inceleyen araştırmacılarından biri ünlü Türkolog Bekir Çobanzade 1925 yılında kaleme aldığı “M. Fuzûlî ve Onun Yeri” adlı makalesinde Azerbaycan edebî dili tarihinde önemli yer tutan şairin diliyle ilgili önemli meselelerden bahsetmiştir.
B. Çobanzade ilgili makalesinde özellikle M. Fuzûlî’nin söz varlığına dikkat çekmiş, burada onu diğer şairlerle mukayese ederek şiirlerini yalnızca Türkçe fiiller üzerinde kurmadığını, aynı zamanda onun dilinde kendi dönemine kadar edebî eserlerde kullanılmamış çok sayıda halk deyimleri ve ifadelerine yer verildiğine değinmiştir. Ayrıca B. Çobanzade, “Fuzûlî münevver tabaka ile halkı en büyük ve en incelmiş şairlerimizle yüzlerce yıllardan beri, belki de eline hiç bir zaman kitap almamış köylülerimizi “Leyla ve Mecnun”u ile ağlatan, “Şikayetname”si ile güldüren ve diğer gazelleri ile coşturan yegane şairimizdir” diyerek Fuzûlîʼnin yazı diliyle halkın dilini ustaca bir arada kullanmasını onun en büyük tarihî hizmeti olarak nitelendirmiştir.
B. Çobanzade çalışmasında şairin diliyle ilgili bugün de Türkolojide belirli derecede tartışma konusu olan bir mesele üzerinde durmuştur: “Acaba Fuzûlî Türkçenin hangi şivesiyle yazmıştır?” B. Çobanzade kendi incelemelerinde şu sonuca varmıştır: “.... şu satırları yazan Fuzûlîʼnin lisanını Türkçe kısmı itibarıyla Azerbaycan şivesine daha yakın buluyor”.
Makalede B. Çobanzadeʼnin fikirleri çağdaş Türkologların görüşleriyle karşılaştırılarak söz konusu sorun etrafında yapılan tartışmalardan ayrıntılı şekilde bahsedilmiş ve bunlar esasında belirlenmiştir ki, araştırmalarda Fuzûlî eserlerinin dilinin ağırlık merkezinde Azerbaycan Türkçesinin yer aldığı fikri daha çok savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

B.Çobanzade, Azerbaycan Edebî Dili, Fuzûlîʼnin Dili, Bilimsel Görüşler

In the scientific research of prof. dr. bekir chobanzadeh opinions on m. fuzūlīʼs language

Öz

As it is known, 2024 is the 530th anniversary of the birth of Muhammad Fuzuli, the great philosopher poet of the Turkic world and the East. M. Fuzuli, who gave excellent examples of classical Turkish poetry, further enriched the Azerbaijani language and raised it to the top of his period. One of the researchers who examined the literary personality of the genius poet, who made important contributions to the development of Turkish language and literature the famous Turkologist Bekir Chobanzadeh in his article titled “Fuzuli and His Place” who wrote in 1925, he talked about important issues related to the language of the poet, who has an important place in the history of Azerbaijani literary language.
In the related article, B. Chobanzadeh draws attention especially to the vocabulary of M. Fuzûlî and gives information about the usage of both the words in the common Turkish vocabulary and Arabic and Persian quotations. B. Chobanzadeh also compared M. Fuzuli with other poets and emphasized that Fuzûlî not only based his poems on Turkish verbs, but also included many folk idioms and expressions that had not been used in literary works until his time. In addition, B. Chobanzadeh said, “Fuzuli is the only poet who made the intellectual class and the people cry with “Leyla and Majnun”, laugh with “Şikayetname” and cheer up with other ghazals with our greatest and most refined poets and our peasants who had never picked up a book for hundreds of years” and characterized Fuzuliʼs skillful use of the written language and the language of the people together as his greatest historical service.
In his article, B. Chobanzadeh focused on an issue related to the language of the poet, which is still a matter of debate in Turkology to a certain extent: “Which dialect of Turkish did Fuzuliʼ write in?” B. Chobanzadeh came to the following conclusion in his analysis: “.... considers the language of Fuzuli, who wrote the following lines, closer to Azerbaijani dialect in terms of the Turkish part”.
In the article, B. Chobanzadehʼs ideas were compared with the views of contemporary Turkologists, the discussions around the problem in question were mentioned in detail, and these were essentially determined that the idea that Azerbaijani language is at the center of gravity of the language of Fuzuliʼs works is more defended in researches.

Anahtar Kelimeler

B. Chobanzadeh, Azerbaijani Literary Language, Fuzuli, Acientific Views

Kaynakça

• Ahundov, A. (1997). M.Fuzûlîʼnin Bir Kıtası Hakkında. Fuzûlî ve Ana Dili Çalışmaları, Bakü: İlim, s. 3-22.
• Akar, A. (2014). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Aslanov, V., vd. (2007). Azerbaycan Edebî Dilinin Tarihi. 4 Ciltte, 1. C. Bakü: Şark-Garp.
• Caferoğlu, E. (2008). Seçilmiş Eserleri. Bakü: Mütercim.
• Caferov, N. (2005). Azerbaycanşinaslığın Esasları. Bakü: Pedagogika.
• Caferov, N. (2016). Türkolojiye Giriş. Bakü: İlim ve Tahsil.
• Caferov, N. (2021). Sözümüzün Ali Baş Kumandanı. Bakü: İlim ve Tahsil.
• Caferov, N. (2023). Araplar, Farslar... ve Türkler. Bakü: İlim ve Tahsil.
• Çobanzade, B. (2007). Seçilmiş Eserleri. 5 Ciltte, 1. C. Bakü: Şark-Garp.
• Çobanzade, B. (2007). Seçilmiş Eserleri. 5 Ciltte, 2. C. Bakü: Şark-Garp.
• “Dahi Azerbaycan Şairi M. Fuzûlî’nin 530 İlliyinin Kaydedilmesi Hakkında Azerbaycan Respublikası Prezidentiʼnin Serencamı”. Bakü: Azerbaycan Cumhurbaşkanı sayın İlham Aliyevʼin Resmî Sitesi / https://president.az/az/articles/view/63328 (24.06.2024).
• Demirçizade, E. (1979). Azerbaycan Edebî Dilinin Tarihi. I. Cilt, Bakü: Maarif.
• Demirçizade, E. (2011) “Edebî Dilimizin Gelişmesinde Fuzûlî Merhalesi”. Türkiye Türkçesine Aktaran: Günay Çatakaya. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6, İstanbul, 209-230 / https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/53726 (24.06.2024).
• Ercilasun, A.B. (2011). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
• Eyvazov, P. (2024). Bekir Çobanzadeʼnin İlmî Yaratıcılığında Dil Tarihi Meseleleri. Doktora Tezinin Avtoreferatı. Bakü: Ali Attestasiya Komisyonuʼnun Resmî Sitesi / https://aak.gov.az/upload/dissertasion/filologiya_elml_ri/Pervin_Eyvazov-Avtoreferat-2024-EN_SONUNCU_versiya_pdf+++.pdf (24.06.2024).
• Hacıyev, T. (2012). Azerbaycan Edebî Dilinin Tarihi. 2 Ciltte, 1. C. Bakü: İlim.
• Hacıyev, T. (2013). Türkler İçin Ortak İletişim Dili. Bakü: Tahsil.
• Hudiyev, N. (2012). Seçilmiş Eserleri. 11 Ciltte, 1. C. Bakü: İlim ve Tahsil.
• Guluzade, M. (1965). Fuzûlî’nin Lirikası. Bakü: Az.SSREA.
• Korkmaz, Z. (2005). M.Fuzûlîʼnin Dili. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, TDK, c. 1, s. 71-80.
• Mehdiyeva, S. (2016). “Azerbaycan Türk Şairlerinin “Sultanüş-Şüera”sı M. Fuzûlî’nin Dili”. I Türkoloji Kurultayıʼnın 90. Yıldönümüne adanmış “Türkoloji Elmi Medeni Herekatta Ortak Değerler ve Yeni Çağırışlar” Sempozyumunun Bildirileri. Bakü: İlim ve Tahsil, s. 283-286.
• Paşayev, M.C. (2007). M.Fuzûlî Sanatkȃrlığı. Bakü: Kaşgȃri.
• 1926 I. Bakü Türkoloji Kurultayı Tutanakları. (2006). Yay. Haz.: K. V. Nerimanoğlu ve E. Ağakişiyev. Bakü: Çinar-Çap.