Türkolojide Berlin-Varşova hattı

Yıl 2012, , 33 - 44, 01.08.2012

Aysu Ata

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000245

Öz

19. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak ilk önce Orhun yazıtlarının daha sonra Uygur yazılı belgelerinin keşfedilme ve çözülme aşamasındaki çalışmalar ve gürültülü tartışmalar, Oryantalizmden kaynaklanan bilim dallarından biri olan Türkolojinin ortaya çıkmasına sebeptir. Bu doğuşta hiç şüphesiz “Türkolojinin babası” olarak bilinen Alman uyruklu Rus Türkoloğu W. Radloff’un payı büyüktür. W. Radloff ile Uygurcanın F. W. K. Müller ve A. A. Le Coq’tan sonra ilk süreli yayınını başlatan ve karşılaştırmalı Türk lehçeleri yöntemini kuran W. Bang arasındaki yazışmalar bu bilim dalının gelişimini sağlar. Bang’ın Türkolojiye başka bir katkısı da yetiştirdiği öğrencilerle olmuştur. Almanya’dan A. von Gabain, Karl H. Menges, İdil-Ural bölgesinden Yakup Şinkeviç, R. R. Arat, S. Çağatay, İsveç’ten Gunnar Jarring, Finlandiya’dan Martti Räsänen, Polonya’dan Karaim Türkü A. Zajackowsky onun doktora yaptırdıkları arasında gelir. “Türkolojide Berlin Varşova Hattı”nın diğer ucu olan Osmanlı tarihinde geçen adıyla, Lehistan -yani Lehistan-Litvanya Birliği- bugünkü adıyla Polonya’da Lehlerin Türk soyundan halklarla çok eski devirlerde karşılaşmış olmaları nedeniyle Türkolojinin başlangıcı daha da öne çekilebilir. Bu hatta Türkolojinin çeşitli alanlarında söz sahibi olmuş pek çok isim sayılabilirse de özellikle Bang’ın öğrencisi olan Gabain’in “hepimizin hocası” nitelendirmesini yaptığı Tadeuz Kowalski’ye yazıda ayrıca önem verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Berlin, Varşova, Türkoloji, Tadeuz Kowalski, W. Bang, W. Radloff

BERLIN - WARSAW LINE IN TURCOLOGY

Öz

Starting from the second half of the 19th century, studies and debates in the process of being discovered and analysed of Orkhon inscriptions and Uighur written documents were the reason of the emergency of Turcology which is one of the science stemming from orientalism. During this process, with no doubt, German, Russian Turcolog W. Radloff known as Turcology’s father had big effect. Correspondences between W. Radloff and W. Bang who began the first periodical of Uighur after F.W.K Müller and A. A. Le Coq, and who established comparative methods for Turkish dialects provided the progress of this science. W. Bang also contributed to the field of Turcology with the students he educated. A. von Gabain, Karl H. Menges from German; Yakup Şinkeviç, R. R. Arat, S. Çağatay from IdylUral region; Gunnar Jarring from Sweden; Martti Räsänen from Finland; A. Zajackowsky who is Karaim Turc from Poland are among his doctoral students. In Turcology, in Poland which is the other edge of Berlin Warsow Line it can be thought Turcology emerged before. Because Polish people met Turcs in very old eras. On this line, eventhough there are a lot of scientists who study on different departments of Turcology, especially Gabain who is the student of Bang qualified Tadeuz Kowalski as teacher of all of us. Tadeuz Kowalski was emphasised in this article

Anahtar Kelimeler

Berlin, Warsaw, Turcology, Tadeuz Kowalski, W. Bang, W. Radloff

Kaynakça

• Abrahamowicz, Zygmunt (1987), “Polonya’da Türkoloji: Başarıları ve Gelecekteki Gelişimi ile İlgili Bazı Sorunlar”, (İngilizceden çeviren: Tüten Özkaya), Belleten, Cilt: LI, Sayı: 200, s.1003-1026.
• Arat, Reşit Rahmeti (1935), “Prof. Dr. Williy Bang-Kaup (9.VIII.1869-8.X.1934)”, Edebiyat, I/3, s. 3-5.
• Arık, Sabire (2008), “Polonya-Litvanya Tatar Türkleri (Lipkalar)”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 5, S. 3, Eylül, s. 156-161.
• Caferoğlu, Ahmet (1949), “Tadeusz Kowalski”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. III, S. 3-4, 31 Mart 1949, s. 246-255.
• Çağatay, Saadet Çağatay (1974), “Ölümünün 40. Yıldönümünde Prof. Willy Bang- Kaup’u Anarken (9.8.1869 - 8.10.1934)”, Türk Dili Dergisi, S. 278, s. 911-914.
• __________ (1961), “Türkische Turfan-Texfe X, das Avadāna des Dämons Āŧavaka Prof. Dr. Annemarie von GABAIN, bearbeitet von Tadeusz KOWALSKI Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften, Berlin, Klasse für Sprachen, Literatur und Kunst, Jahrgang 1958, Nr. I. 1959, 60 S., 4°, DM. 13”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. XVII, S. 3-4, Eylül-Aralık 1960, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 651-654.
• Dilmaç, Elif (1998), “Einige Briefe Rahmeti Arats an Tadeusz Kowalski”, Studia Turcologica Cracoviensia, 5, Kraków, s. 91-110.
• Doğu-Batı. Düşünce Dergisi, Oryantalizm I-II, Yıl: 5, Sayı: 20, Ağustos-Eylül- Ekim.
• Erimer, Kayahan (1970), “Anadolu ve Rumeli Ağızları Üzerinde Bir Bibliyografya Denemesi”, TDAY-Belleten 1970, Ankara, s. 211-236.
• Gabain, A. von (1939), “Turkologie in Polen”, Polski Biuletyn Orientalistyczny [The Polish Bulletin of Oriental Studies], Vol. 2, 1938, p. 48-49.
• _________ (1969), “Persönliche Erinnerungen an W. Bang-Kaup”, Sprache Geschichte und Kultur der altaischen Völker, Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients 5, Berlin, s. 51-55.
• Jankonwski, Henryk (2011), “Yakup Şinkeviç”, Türkoloji Dergisi, C. XVIII, Sayı: 2, s. 61-68, Ankara.
• Korkmaz, Zeynep (1975-1976), “Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar”, TDAY-Belleten 1975-1976, Ankara, s.143-172.
• Lewis, Franklin (2010), Mevlânâ. Geçmiş ve Şimdi, Doğu ve Batı, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Özdemir, Nebi (2005), “Almanya ve Berlin’deki Türkoloji Araştırmaları Tarihi ve Freie Universität Berlin- Türkoloji Enstitüsü”, Millî Folklor, Yıl: 17, Sayı: 68, s. 32-39.
• Stachowski, Marek (1998), “Kowalski, Caferoğlu und die Universität Stambul”, Türk Dilleri Araştımaları 8, s. 211-228.
• Şenol, Hadi (2007), Prof. Dr. Saadet İshaki Çağatay’ın Yaşam Öyküsü, İstanbul.
• Temir, Ahmet (1991), Türkoloji Tarihinde Wilhelm Radloff Devri, TDK Yayınları, Ankara.
• Yakar, H. İbrahim (2007), “Türk Dili Araştırmalarında Polonya Türkolojisi’nin Yeri”, Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Uluslar Arası Sempozyumu 21-23 Mayıs 2007 Bildiriler, Almatı, s. 177-192.
• Zajaczkowski, Wlodzimierz (1979), “Polonya’da Türkoloji”, I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi 15-20 X.1973, İstanbul, s. 553-561.
• __________ (1982), “Türk Folkloru Üzerine Polonya’daki Çalışmalar”, II. Milletlerarası Folklor Kongresi Bildirileri 22-28.VI.1981, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 329-334.