“EN KARA”DAN “ANKARA”YA: AHMET İHSAN TOKGÖZ’ÜN ANKARA YAZILARI

Yıl 2021, , 159 - 175, 12.06.2021

Necati Tonga

https://doi.org/10.53372/turkoloji.893553

Öz

1891 yılında yayımlanmaya başlayan Servet-i Fünûn, edebiyatımızın batılılaşması hususunda önemli görevler üstlenen bir mecmuadır. Edebiyat-ı Cedide topluluğuna ev sahipliği yapan mecmuada şiir, roman, makale, deneme, mensur şiir türlerinde pek çok eser neşredilmiştir. Yayımlandığı dönemde önemli bir boşluğu dolduran dergide seyahat yazısı türünde de pek çok eser basılır. Bu eserler içerisinde en dikkat çekicilerinden bazıları ise aynı zamanda derginin sahibi olan Ahmet İhsan Tokgöz tarafından kaleme alınan Ankara ile ilgili gezi yazılarıdır.
1893 yılının Temmuz ayı içinde Ahmet İhsan imzasıyla beş seri hâlinde yayımlanan “Ankara Müşahedatı”, bu yazılardan ilkidir. Ankara Müşahedatı, Cumhuriyet döneminden evvel Ankara’nın özelliklerini yansıtır. Ahmet İhsan’ın Ankara ile ilgili bir diğer yazısı, 1 Şubat 1927 tarihli Servet-i Fünûn’da yayımlanan “Ankara’da Ne Gördüm?”dür. Yazar, bu yazısında ise yaklaşık otuz beş yıl önce gördüğü Ankara’daki sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik değişimi ayrıntılarıyla anlatır. Yazarın o dönemde Ankara’yı İstanbul ile kıyaslaması ve bu kıyaslamada Ankara’yı üstün görmesi dikkat çekmektedir. Ahmet İhsan, Servet-i Fünûn dergisi Uyanış adını aldıktan sonra 1929’da yayımladığı “Ankara’da Dört Gün” adlı yazısında ise başkenti artık bir Avrupa kenti olarak gördüğünü ilan eder ve Ankara’daki değişimler ile ilgili ayrıntılara eğilir. Yazar, 1931 yılından sonra “Ankara Postası” başlığıyla başkenti değerlendiren yazılar kaleme almayı sürdürür. Ahmet İhsan’ın Ankara yazıları, başkentin tarih içindeki gösterdiği değişimi yansıtmasının yanı sıra, bu değişimi kronolojik bir sıra ile dönemin önemli bir aydınının gözünden vermesi bakımından da önemli veriler içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Seyahatname, Ahmet İhsan Tokgöz

Kaynakça

• Ahmet Şerif (1999). Anadolu’da Tanin, (Haz. Mehmet Çetin Börekçi), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Alpman, H. K. (1977). Ahmet Fehim Bey’in Hâtıraları, İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
• C. Şahabettin (1312-1313/ 1897). “Hac Yolunda”, Servet-i Fünûn, Nu. 312-338, 20 Şubat 1312 (4 Mart 1897)-21 Ağustos 1313 (2 Eylül 1897).
• Doktor Safiye Ali (1929). “Seyahat İntibalarım I-II”, Servet-i Fünun, C. 64, Nu. 1659-1660 (185), 27 Mayıs-14 Haziran 1928.
• Ercilasun, B. (1996). Ahmet İhsan Tokgöz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Horvath, B. (1996). Anadolu 1913. (Çev. Tarık Demirkan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Kadri, (1309 / 1893). “Amerika İhtisasatı”, Servet-i Fünûn, C. 5, Nu. 113-123, 29 Nisan 1309 (11 Mayıs 1893)-8 Temmuz 1309 (20 Temmuz 1893).
• Kadri, (1313 / 1897). “Kutba Doğru”, Servet-i Fünûn, C.13, Nu. 318-327, 3 Nisan-4 Haziran 1313 (16 Nisan 1897-16 Haziran 1897).
• Kılıç, F. (2004). “Ankara’nın Başkent Olma Yolunda İleri Görüşlü Bir İdarecisi ve Edibi: Âbidin Paşa”. Cumhuriyetin 80.Yılında Her Yönüyle Ankara kitabı içinde, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Eğitim ve Kültür Daire Başkanlığı Yay., ss. 165-174
• Koçu, R. E. (1935). “1893’te Ankara”, Varlık, C.2, Nu. 46, s. 341.
• M. Tevfik (1313 / 1897). “Hatt-ı Irakiye’de Bir Cevelan”, Servet-i Fünûn, Nu. 325-349, 22 Mayıs 1313 ( 3 Haziran 1897)-6 Teşrinisani 1313 (18 Kasım 1897).
• Mahmut Sadık (1309a / 1893). “Beyrut-Şam-Harran”, Servet-i Fünûn, Nu. 116, 20 Mayıs 1309 (1 Haziran 1893), ss. 178–181.
• Mahmut Sadık (1309b / 1893). “Boğaziçi’nde Mevsim-i Sayf”, Servet-i Fünûn, Nu. 133, 16 Eylül 1309 (28 Eylül 1893), ss. 37-39.
• Mahmut Sadık (1309c / 1893). “Cenubî Ânâm’da Seyahat”, Servet-i Fünûn, C.5, Nu. 119-125, 10 Haziran 1309 (22 Haziran 1893)-15 Temmuz 1309 (27 Temmuz 1893).
• Ortaylı, İ. (2000). 19. Yüzyıl Ankara’sına Demiryolunun Gelişi, Hinterlandının ve Hinterlanddaki Üretim Eylemlerinin Değişimi. Tarih İçinde Ankara Eylül 1981 Seminer Bildirileri Kitabı içinde, (2. Bas, Der.: A. T. Yavuz), Ankara: TBMM. Basımevi, ss. 207-217.
• Özdemir, Z. (2008). Servet-i Fünûn Dergisinde Seyahat Yazıları (1891-1901), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Tanpınar, A. H. (2007). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Tokgöz, A. İ. (1308 / 1892). “Haydarpaşa’dan Alpu Köyüne Osmanlı Anadolu Demiryolu Hattında Bir Seyahat”, Servet-i Fünun, C.3, Nu. 75-79, 6 Ağustos 1308 (18 Ağustos 1892)-24 Eylül 1308 (6 Ekim 1892).
• Tokgöz, A. İ. (1309a / 1893). “Ankara Müşahedatı-1”, Servet-i Fünûn, C.5, S.122, 1 Temmuz 1309 (13 Temmuz 1893), s.277-279.
• Tokgöz, A. İ. (1309b / 1893). “Ankara Müşahedatı 2-3”, Servet-i Fünûn, C. 5, Nu. 123, 8 Temmuz 1309 (20 Temmuz 1893), s. 292–295. Tokgöz, A. İ. (1309c / 1893). “Ankara Müşahedatı 3-4”, Servet-i Fünûn, C. 5, Nu. 124, 15 Temmuz 1309 (27 Temmuz 1893), ss. 309-310. Tokgöz, A. İ. (1312 / 1896-1897). “Suriye’de Bir Cevelan”, Servet-i Fünun, C.12, Nu. 299-311, 21 Teşrinisani 1312 (3 Aralık 1896)-13 Şubat 1312 (25 Şubat 1897).
• Tokgöz, A. İ. (1312-1313 /1896-1897). “Altı Hafta Nehir Seyahati”, Servet-i Fünun, C. 7, Nu. 312-338, 20 Mayıs 1312 (1 Haziran 1896)-21 Ağustos 1313 (2 Eylül 1897).
• Tokgöz, A. İ. (1327 / 1911). “Tuna Üzerinde Bir Hafta”, Servet-i Fünun, C. 41, Nu. 1052-1059, 21 Temmuz 1327 (3 Ağustos 1911)-8 Eylül 1327 (21 Eylül 1911).
• Tokgöz, A. İ. (1333 / 1917). “Tirol Cephesi Ateş Hattında”, Servet-i Fünun, C.53, Nu. 1361-1368, 4 Teşrinievvel 1333 (4 Ekim 1917)-22 Teşrinisani 1333 (22 Kasım 1917).
• Tokgöz, A. İ. (1900). Avrupa’da Ne Gördüm?, İstanbul: Âlem Matbaası. [Latin harfleriyle yayımlanmış hâli: Ahmet İhsan, (2007) Avrupa’da Ne Gördüm?, (Haz. Adnan İslamoğulları, Ahmet Fethi). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.]
• Tokgöz, A. İ. (1911). Tuna’da Bir Hafta, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası. Tokgöz, A. İ. (1928). “Ankara’da Ne Gördüm?”, Servet-i Fünûn, C.63, Nu.1643, 9 Şubat 1928, s. 208. Tokgöz, A. İ. (1929). “Ankara’da Dört Gün”, Servet-i Fünûn, C.67, Nu.1739, 12 Kanunuevvel 1929, s. 18-19. Tokgöz, A. İ. (1930). Matbuat Hatıralarım 1888-1923 (Birinci Cilt Meşrutiyet’in İlanına Kadar), İstanbul: Ahmet İhsan Matbaası.
• Tokgöz, A. İ. (1931a) “Ankara Postası: Civar Bağlarda, Ankara’nın Çamlıca’sı Dikmen, Dikmen’in Arkasında Balığı Bol Göl, Mamak Köyü”, Servet-i Fünûn, C.69, Nu.1815, 28 Mayıs 1931, s. 130. Tokgöz, A. İ. (1931b) “Ankara Postası: Gazi Orman Çiftliği’nde 27 Temmuz 1931”, Servet-i Fünûn, C.70, Nu.1826, 13 Ağustos 1931, s. 164-165. Tokgöz, A. İ. (2018). Altı Hafta Nil’de Seyahat, (Haz. Kenan Karabulut), İstanbul: Pales Yay.
• Tonga, N. (2016). Cumhuriyet Döneminde Bir Edebî Muhit Olarak Ankara (1923-1980). Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yalçın, H. C. (1315 / 1899-1900). “Amerika Hayatı”, Servet-i Fünun, C.18, Nu. 456-461, 25 Teşrinisani 1315 (7 Aralık 1899)-30 Kânunuevvel 1315 (11 Ocak 1900).
• Yıldırım, A. S. (1929). “Hudeyde’den San’a’ya Giderken”, Servet-i Fünûn, C. 65, Nu. 1711, s. 410.