Mirâc-nâme Harezm Türkçesiyle mi yazılmıştır?

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 1, 52 - 98, 01.04.2018

Cihan Doğan

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000293

Öz

Harezm Türkçesi XIII.-XV. yy.'lar arasında Orta Asya edebî diline verilen addır. Harezm Türkçesinin en önemli özelliği ise lehçelere ait dil özelliklerinin birarada bulunmasıdır. Bu döneme ait eserler Nehcü'l-Ferâdîs, Kısâsü'l-Enbiyâ, Mukaddimetü'l-Edeb, Muînü'l-Mürîd, Hekimoğlu Kuran Tercümesi, Muhabbet-nâme ve Mirâc-nâme olarak kabul edilmektedir. Eserlerin ortak noktası Harezm Türkçesinin karışık yapılarını yansıtmalarıdır. Ancak Mirâc-nâme metninin Harezm Türkçesi eserleri içerisinde değerlendirilmesi herhangi bir dilsel materyal tarafından desteklenmemiştir. Eser hakkında araştırıcılar, Mirâc-nâme'nin Nehcü'lFerâdîs adlı bir eserden aktarıldığı, ancak içerik farklarından dolayı bunun Harezm Türkçesiyle yazılan Nehcü'l-Ferâdîs olamayacağı fikrindedirler. Fakat Mirâc-nâme metni ile Harezm Türkçesiyle yazılan Nehcü'l-Ferâdîs arasındaki metin ilişkisi dikkat çekmektedir. Yapılan bu çalışma ile Mirâc-nâme metninin gramatikal özellikleri incelenmiş ve Harezm Türkçesiyle yazılmış olan Nehcü'l-Ferâdîs'le eşdeğer yapısı ortaya konulmuştur

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkçesi, Mirâc-nâme, Çağatay Türkçesi, Nehcü'l-Ferâdîs

MIRAC-NAME IS WRITTEN KHWAREZM TURKISH?

Öz

Khwarezm Turkish is the name given to the Central Asian literary language between the XIII-XV centuries. The most important feature of the Khwarezm Turkish is the presence of language features of the dialects. The works belonging to this period are accepted as Nehcü'l-Ferâdîs, Kısâsü'l-Enbiyâ, Mukaddimetü'l-Edeb, Muînü'l-Mürîd, Hekimoğlu Kuran Tercümesi, Muhabbet-nâme and Mirâc-nâme. The common point of the works is that they reflect the mixed structures of Khwarezm Turkish. However, the interpretation of the Mirac-nâme text in Khwarezm Turkish works is not supported by any linguistic material. The researchers are about the idea that Mirâc-nâme is transferred from a work called Nehcü'l-Ferâdîs, but because of the differences in content, it can not be Nehcü'l-Ferâdîs written by Khwarezm Turkish. However, the textual relation between the Mirac-nâme text and the Nehcü'l-Ferâdîs written by Khwarezm Turkish is remarkable. In this study, the grammatical features of Mirâc-nâme texts were examined and the synchronic structure with Nehcü'l-Ferâdîs written with Khwarezm Turkish was revealed

Anahtar Kelimeler

Khwarezm Turkish, Mirâc-nâme, Chagatai Turkish, Nehcü'lFerâdîs

Kaynakça

• AGACANOV, Sergey Grigoreviç (2015). Oğuzlar. (çev. Ekber N. Necef, Ahmet Annaberdijev), İstanbul: Selenge Yayınları,
• AKAR, Metin (1987). Türk Edebiyatında Manzum Mi'râc-nâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı 1001 Temel Eser.
• AKAR, Ali (2014). Türk Dili Tarihi, Ankara: Ötüken Yayınları.
• ALKAN, Kadriye (2015). Türk Edebiyatında Mensur Mi'râc-nâmeler ve Musa b. Antakî'nin Mensur Mi'râc-nâmesi: İnceleme - Metin. Aydın: ADÜ SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ATA, Aysu (2014). Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm, Altın- Ordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• COURTEILLE, Pavet de (1882). Mirâdj-nâmeh, Récit de l'Ascension de Mahomet au Ciel Composé A.H. 840/1436-1437. Amsterdam: Philo Press.
• ÇAĞATAY, Saadet (1977). Türk Lehçeleri Örnekleri, VIII: Yüzyıldan XVIII: Yüzyıla Kadar Yazı Dili, Ankara: Ankara DTCF Yay. No:9.
• ECKMANN, Janos (1979). "Harezm Türkçesi". Tarihî Türk Şiveleri, (çev. M. Akalın), Ankara: 183-224.
• ECKMANN, Janos (1991). "Kıpçak Edebiyatı", Türk Dünyası Edebiyatı, (Çev. H. Açıkgöz). TDAV.
• ECKMANN, Janos (2009), Çağatayca El Kitabı. (çev. Prof. Dr. Günay Karaağaç), İstanbul: Kesit Yayınları.
• ECKMANN, Janos (2014), Nehcü'l-Ferâdîs. UştmaḫlarnıÆ Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu), Ankara: TDK Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2013). Başlangıçtan Yirminci Yüyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları
• GRUBER, Christiane J. (2008). The Timurid "Book of Ascension" (Miʿrajnama): A Study Text and İmage in a Pan-Asian Context. Valencia: Patrimonio Ediciones in colloboration with the Bibliotheque nationale de France.
• KANDEMİR, Mehmet Yaşar (2012). "Ümmü Hânî". TDV İA. İstanbul: 42: 321.
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri, TDK Yay.:579,
• KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad (1978a). "Hârizmşâhlar". İslam Ansiklopedisi. İstanbul: V: 265-296.
• KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad (1978b). "Çağatay Edebiyatı", İslam Ansiklopedisi. İstanbul: III: 270-323.
• KUĞU, Mustafa (2006). Teẕkḭretüʼl-Evliyā (Giriş-Metin-İndeks). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat A. E. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ÖNER, Mustafa (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçsi Grameri, TDK Yay.:703.
• PAÇACIOĞLU, Burhan (1995). Orta Türkçe. Sivas: Dilek Ofset.
• SAĞOL, Gülden (2002). "Harezm Türkçesi ve Harezm Türkçesi ile Yazılan Eserler", Türkler Ansiklopedisi. Ankara:.V: 804.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1968). Miʿrāc-nāme (Metin-İndeks). İstanbul: İÜ TDE Böl. Mezuniyet Tezi.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1988). "Abdürrezzak Bahşı". TDV İA. İstanbul: I: 298.
• TEKİN, Şinasi (1991). "Muhammed bin Bâli'nin Eski Anadolu Türkçesi'ne Aktardığı 'Güzîde' Adlı Eserin Harezm Türkçesi'ndeki Aslı ve 'ola-bolga' Meselesi Hakkında". JTS (Journal of Turkish Studies/ Türklük Bilgisi Araştırmaları Dergisi), 15, 405-420
• THACKSTON, Wheeler (1994). "Paris Miʿrajnama", Journal of Turkish Studies: 18: 263-299.
• TOGAN, Zeki Velidi (1978). "Hârizm". İslam Ansiklopedisi. İstanbul: V: 246-257.
• ÜNLÜ, Suat (2014). Harezm-Altın Ordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları.
• ÜNLÜ, Suat (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları.